ΜαριάνναΞανθοπούλου
marianaxan@yahoo.gr
Ψωμί της Γαίας –Ψωμί της ζωής: Ο σπόροςμπαίνει βαθιά στη μήτρα -γη. Αυτή τονδέχεται ευλαβικά, τον περιθάλπει στη ζεστασιά της , τον τρέφει με τουςχυμούςτης, του δίνει την ενέργεια …τη ζωή! Ολόχρυσο στάχυ πια γέρνει απαλάπεριμένονταςτον Αλωνάρη, για να γίνει αλεύρι και ψωμί!
Το ψωμί πολύτιμοθεμέλιο της υλικότητας τηςζωής, πρωταξία… των πεινασμένων, σύμβολο, δεμένο με την παράδοση, τηΧριστιανοσύνη με κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Στα Άβδηρα τασιτάρια ταλένε «γεννήματα»…έτσι συνδέουν το ψωμί με τη γέννηση… με τη ζωή!Μυστηριακάμηνύματα για το θαύμα της ζωής, που αποκωδικοποιεί το ακριβό υφάδι…υφασμένοστον αργαλειό της παράδοσης, περιδιαβαίνοντας τους αιώνες …τότε που οΔημόκριτος ο πένταθλος φιλόσοφος ζήτησε να του φέρουν αχνιστό ψωμί…νακρατηθείστη ζωή από την ζώσα πνοή του, μέχρι να τελειώσουν τα θεσμοφόρια – προςτιμήτης Δήμητρας – όπουη αδελφή του ήθελενα λάβει μέρος. Από τότε συνοδεύει όλες τις στιγμές της ζωής: Στιςλεχώνεςπήγαιναν ψωμί…το ζευγάρωμα το γλύκαιναν με ζιμιγάλι – αχνιστό ψωμί με αγνό βούτυρο και ζάχαρη –καλόπιαναν τοθάνατο με ψωμί και κρασί, πρόσφεραν στους ξένους ψωμί με τη ευχή γιακαλήυγεία.
Τα δικά τουςΘεσμοφόρια…
Έτσι και φέτος οιγυναίκες του συλλόγου των Αβδήρων αναβίωσαν τα δικά τους θεσμοφόρια,φτιάχνοντας το ψωμί της Γαίας να το προσφέρουν στους ξένους τους, πουτουςεπισκέπτονται στα «Δημοκρίτεια». Κρατούν φυλαχτό την πολύτιμη συνταγήπουπέρασε από γενιά σε γενιά…Ένζυμο το λέει η επιστήμη, προζύμι το ήξερε ηκυραΖωή που πήρε σταυρολούλουδα…και μια χούφτα αλεύρι και νερό το ζύμωσε,το ‘λιασεκαι το μοίρασε στιςκυράδες του χωριού.Ω του …θαύματος μια φούχτα προζύμι φουσκώνει το ψωμί!
«Πινακωτή πινακωτήαπό τα’ άλλο μου τ’αυτί…»
Το πρωί τηςΠαρασκευής 23 Ιουλίου έδωσαν και πάλι ραντεβού οι γυναίκες στηνολάνθιστη αυλήτης κυρά- Χρυσούλας. Με τον καλό λόγο στο στόμα όλες οι κυράδες ηΧρυσούλα,η Ξακουστή, ηΠιπίνα, η Βούλα, η Κατίνα,η Άρτεμις, η Δήμητρα η Δέσποινα, ηΝτίνα αλλά και η δήμαρχος η Εύα, ενώνουνφέτος τις δυνάμεις τους για την παρασκευή του ψωμιού της Γαίας που θα προσφέρουν στους επισκέπτεςτους στιςγιορτές των «Δημοκριτείων» μιας και σύμφωνα με την ντόπια παράδοση τωνΑβδήρωνπάντα πρόσφεραν ψωμί στους ξένους ως ένδειξης τιμής και φιλοξενίας.Δεσπόζει οφούρνος στη μέση της αυλής περικυκλωμένος από τις λεμονιές και ταγεράνια…Ημυρωδιά του φρέσκου ψωμιού καταλυτική…η πρώτη φουρνιά είναι ήδη έτοιμη.Στοτραπέζι χίλια καλούδια…πίτες, τυρόψωμο, ζιμιγάλι, συντροφεύουν τονκαφέ! Λάμπειαπό πάστρα το σπίτι και η αυλή, λάμπουν από αφτιασίδωτη απλότητα καικαλοσύνηοι γειτόνισσες, λάμπει η μέρα…
Τα μασάλια –περιπαιχτικά σχόλια, παλιές ιστορίες – δίνουν και παίρνουν…
Όμως είναι ώρα να… «νικομπωθούν»!
Βάζουντις ποδιές τους – η καλή νοικοκυρά απ’την ποδιά φαίνεται – και: «πιάνουμι το προυζίμ’, η ξυνή μαγιά είν’ ηκαλύτερη».
Προζύμι αλεύρι νερόκι αλάτι το ζυμώνουν και το αφήνουν να φουσκώσει.
Μέσα στο αίθριουπόστεγο της κυρά Χρυσούλας όλα σε πλήρη διάταξη:Εκεί το «σκαφίδι», ταμεσάλια(πετσέτες) για το σκέπασμα, οι πινακωτές –« Πινακωτή πινακωτή από τ’άλλο μουτ’ αυτί», τραγουδούσαν παλιά περιμένοντας να φουσκώσει η ζύμη. Όλαείναι έτοιμαγια το ζύμωμα. Γύρω από το σκαφίδι οι γυναίκες παλεύουν με τηζύμη…Βάζουν όλητη μαστοριά και την εμπειρία χρόνων τότε που: «Πιάναμι το προυζύμ’αποβραδίςκαι σηκουνόμασταν απ’ τα χαράματα να ζυμώσουμι να φουρνίσουμι και ναπάμε στηνφυτεία…». Χρόνια αλλοτινά που φαντάζουν τόσο μακρινά για μας τιςνεώτερες πουτο έτοιμο ψωμί του φούρνου μας έχει απαλλάξει απ’ αυτή τη δουλειά. Όμωςτότεκάθε σπίτι είχε το δικό τους φούρνο . Όλο το χωριό μοσκοβολούσε ζυμωτόψωμί…
Το ζύμωμα είναι σεεξέλιξη…οι γυναίκες δίνουν στη ζύμη την ενέργεια τους, την παιδεύουν τηστριφογυρίζουν μέσα στο σκαφίδι, μέχρι να βγάλει φούσκες: «Αν ο ιδρώταςδενφτάσ’ μέχρι κάτουδεν είναι έτοιμο τουζυμάρ’», περιπαικτικό κριτήριο για το ζύμωμα, της παλιάς συνταγής…
Το ζυμάρι είναιέτοιμο…σταυρώνεται, σκεπάζεται με το μεσάλι για να «ξεκουραστεί» και ναφουσκώσει…
Στο μεταξύ η κυραΞακουστή μαζεύει …συκόφυλλα να πλύνει το σκαφίδι…όπως παλιά, όταν τα…αντιβακτηριδιακάσυρμάτινα σφουγγαράκια ήταν μακρινό…μέλλον.
Όμως το συκόφυλλοαποδεικνύεται άκρως αποτελεσματικό!
Ανάβουν το φούρνο…
Παλιά οινοικοκυρές, πριν ζυμώσουν μάζευαν απ’ τους γύρω λόφους ρύχια ή πυρένιακαι μ’αυτά έψηναν το ψωμί. Αλλά και τα «τσακνούδια» κάνουν τη δουλειά τους. Οφούρνοςπρέπει να καεί…να τραβήξουν τα κάρβουνα με το ζάβλιστρο δεξιά καιαριστερά στοφούρνο να τον πανίσουν (να τον καθαρίσουν από τη στάχτη) και μετά ναφουρνίσουντο ψωμί.
Η ώρα περνά και τοζυμάρι ξεχειλίζει από το σκαφίδι. Είναι η ώρα να το πλάσουν…Τα χέριατωνγυναικών δουλεύουν μ’ επιδεξιότητα και φτιάχνουν ολοστρόγγυλα ψωμάκιαπου ταβάζουν στις πινακωτές (ξύλινες θέσεις). Πρέπει και κει να φουσκώσει τοζυμάριπριν το φουρνίσουν…Όλα τότε είχαν το χρόνο τους…οι άνθρωποι είχανυπομονή, δενβιάζονταν όπως σήμερα…
Οιπινακωτές φτάνουν στο φούρνο…το ψωμίτοποθετείται στο φουρνόφτυαρο και παίρνει τη θέση του στο φούρνο. Σ’ένατέταρτο το ψωμί θα έχει ροδίσει, αλλά θα μείνει μέσα στο φούρνο άλλημια ώρα«για να τραβήξει η ψίχα».
Η γυναίκεςξαποσταίνουν …περιμένουν. Το ψωμί είναι έτοιμο. Αχνιστό και μοσκοβολητόβγαίνειαπ’ το φούρνο για να μπει στα καλάθια. Το χαμόγελο στα χείλη τωνγυναικώνδείχνει ότι όλα πήγαν καλά …ήταν καλή φουρνιά!
Θεματοφύλακες τηςπαράδοσης
Έτοιμο να τοπροσφέρουν στους ξένους τους: «Οι γυναίκες του συλλόγου μας είναιθεματοφύλακεςτης παράδοσης», δηλώνει η δήμαρχος Αβδήρων που δεν έχασε την ευκαιρίανα δείξειτην επιδεξιότητά της στο ζύμωμα!
Να’ στε καλάκυράδες που θυμάστε, που συνεχίζετε την παράδοση…που την αφήνετεπαρακαταθήκηστις νεώτερες…
Και του χρόνου!
