Πρωταγόρας: ο… δεύτερος μεγάλος ‘αιρετικός’

Πρωταγόρας. Το δεύτερο ‘αιρετικό’ πνεύμα μετά το Δημόκριτοπου συνδέθηκε με τα Άβδηρα. Ο αχθοφόρος που βρέθηκε στο δρόμο τουΔημόκριτου κιέκανε τον τελευταίο να τον πάρει δίπλα του σα γραμματέα και σαν μαθητή,να τουμεταδώσει το στοχασμό του και να του δώσει τα εφόδια για να αναπτύξειτη δικήτου σκέψη και διανόηση την οποία και μετέφερε σε ολόκληρο τον ελλαδικόχώροκαθώς και τις περιοχές της Κάτω Ιταλίας.
Σήμερα το «Ε», κάνει ‘zoom’ στην σπουδαία αυτή προσωπικότηταπου χαρακτηρίζεται από την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία ως ‘ομεγαλύτεροςσοφιστής και από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της αρχαιότητας’.
 
Πρωταγόρας (480-411π.Χ.)
Γεννήθηκε στα Άβδηρα, περί το 480 π.Χ. Το αρχικό τουεπάγγελμα ήταν αχθοφόρος. Τον ανακάλυψε ο Δημόκριτος, τον πήρε κοντάτου, καιτον έκανε γραμματέα του και μαθητή του. Περιηγήθηκε διάφορες ελληνικέςπόλεις,καθώς και της Κάτω Ιταλίας, σαν διδάσκαλος της ρητορικής. Σχετίσθηκε μετονΠερικλή και τον Ευριπίδη και τιμήθηκε πολύ στην Αθήνα. Ύστερα όμωςκατηγορήθηκεγια αθεΐα και τον φυγάδευσαν νύκτα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στηναγορά.Πηγαίνοντας στη Σικελία πνίγηκε κατά τον πλουν σε ηλικία περίπουεβδομήνταετών.
Οι αρχαίες πηγές μιλούν με σεβασμό για τον πνευματικόάνθρωπο που ταξίδεψε σε πολλές περιοχές του ελληνισμού και έγινεγνωστός,επηρεάζοντας πολύπλευρα την ελληνική σκέψη.
Πολυμαθής και δεινός ρήτορας δημιούργησε εχθρούς και φίλους,όπως μπορούμε να διαβλέψουμε στον περίφημο διάλογο του Πλάτωνα”Πρωταγόρας” . Στο πρόσωπο του Αβδηρίτη σοφού εντοπίζουμε τασημαντικότερα και αξιολογότερα χαρακτηριστικά του πνευματικού ρεύματοςτηςσοφιστικής. Παρόλο που παλιότερα υπήρχε ένας κάθετος διαχωρισμόςανάμεσα στηφιλοσοφία και στη σοφιστική, στις μέρες μας γίνεται πλέον παραδεκτό ότιτομεγάλο πνευματικό ρεύμα, που ανθίζει στο μεσοδιάστημα μεταξύ περσικώνπολέμωνκαι πελοποννησιακού, στα χρόνια της πεντηκονταετίας, έδωσε πλούσιουςκαρπούςστους χώρους της επιστήμης και της τέχνης. Ο Θουκυδίδης, οι τραγικοίποιητές,αλλά και πολλές απόψεις του ίδιου του Πλάτωνα είναι αδύνατο ναερμηνευθούνχωρίς τη γόνιμη παρουσία των σοφιστών και βέβαια του Πρωταγόρα. Νασημειώσουμεότι ο Σωκράτης, τότε, θεωρούνταν σοφιστής.
Ο Πρωταγόρας, όπως και ο Ηράκλειτος, πίστευε στη διηνεκή ροήτων όντων στο σύμπαν. Ο άνθρωπος γνωρίζει πράγματα όχι όπως είναι αυτά,αλλάόπως του εμφανίζονται στις αισθήσεις του. Κατά τον Πρωταγόρα δενυπάρχουναλήθειες που να ισχύουν, και κάτι που στον ένα φαίνεται αληθινό μπορείστονάλλο να φανεί ψευδές. Για κάθε πράγμα υπάρχουν δύο αντίθετες εκδοχές.Την αρετήακόμα την θεωρούσε απλώς σαν μια αγαθή έξι, που προπαρασκευάζεικαλύτερη ψυχικήδιάθεση και προτρέπει τους ανθρώπους στη δράση. Για την ύπαρξη τωνθεών, οΠρωταγόρας έλεγε: «δεν ξέρω τίποτα, γιατί μ’ εμποδίζουν να μάθω «τοσκοτεινότου πράγματος και η βραχύτης της ανθρώπινης ζωής». Το κυριότερο έργοτου ήταντο «Περί αληθείας».
Ο Πρωταγόρας έμεινε στην Αθήνα, όπου δίδασκε ως το 411 π.Χ..Τότε ο Πυθόδωρος τον κατάγγειλε ως άθεο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψειτηνΑθήνα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια. Το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκεβούλιαξεκαι ο Πρωταγόρας πνίγηκε, σε ηλικία εβδομηντατεσσάρων ετών. Έγραψεπολλάσυγγράμματα, “Περί θεών”, “Αλήθεια ή Καταβάλλοντες”, “Περίτης εν αρχή καταστάσεως”, “Αντιλογίαι” Η σημαντικότερη πηγή γιανα γνωρίσουμε τη σκέψη του Πρωταγόρα, είναι ο μεγάλος αντίπαλός του, οΠλάτωνας. “Το πορτραίτο του Πρωταγόρα που μας δίνει ο Πλάτων στονομώνυμοδιάλογο δεν είναι, βέβαια, εντελώς αυθαίρετο και φανταστικό, αλλά δενμπορούμενα πούμε ότι αποδίδει πιστά και χωρίς παραποιήσεις τα χαρακτηριστικάτουσοφιστή”, παρατηρεί ο Ηλ. Σπυρόπουλος.
 
Γνωσιοθεωρία- Ηθική-Εργασία
Γνωσιοθεωρία: Με τον Πρωταγόρα εισάγεται το ρεύμα τουσχετικισμού και του υποκειμενισμού στην φιλοσοφία. Ο Πρωταγόρας πίστευεότι ηγνώση δεν προσδιορίζεται αντικειμενικά, αλλά με τις αισθήσεις. Άρα,γνώση είναιό,τι αντιλαμβανόμαστε πως αποτυπώνεται στις αισθήσεις μας. Ο Πρωταγόραςεισήγαγε και την έννοια του «ανθρωποκεντρισμού», λέγοντας ότι: «πάντωνχρημάτωνμέτρον άνθρωπος». Η έκφραση αυτή σημαίνει ότι ο άνθρωπος αποτελεί μέτροτηςαλήθειας και της γνώσης και γι’ αυτό κάθε υποκειμενική άποψη για κάποιοθέμαέχει την άξια της. Οι απόψεις του, όπως και αυτές του Σωκράτη,σκανδάλισαν τουςΑθηναίους και κατηγορήθηκε από τον Πυθόδωρο για αθεΐα. Μαρτυρείται πωςταβιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά και ο ίδιος καταδικάστηκε γιααθεΐα. Γιανα αποφύγει τα χειρότερα ο Πρωταγόρας διέφυγε προς τη Σικελία. Όμως, τοπλοίοπου τον μετέφερε ναυάγησε και ο ίδιος πνίγηκε.
Ηθική: Άλλος στόχος της διδασκαλίας του είναι η μόρφωση τωννέων και η αρετή ως μέσον για την πολιτική δράση. Ο Πρωταγόρας πιστεύειότι ηαρετή μπορεί να διδαχθεί, αρκεί ο άνθρωπος να είναι κατάλληλαπροικισμένος απότη φύση και να επιμείνει στην άσκησή της αρετής, πράγματα δηλαδή πουμέχρισήμερα παραμένουν απαρασάλευτα για τη δύναμη της αγωγής και χάρη σ’αυτήν ηανθρωπότητα προχωρεί σε ανώτερα στάδια πολιτισμού. Είναι επίσης απότουςπρώτους ο Πρωταγόρας που αντιμετώπισε με κριτικό πνεύμα την ύπαρξη τουΘεούθεωρώντας ότι εμπόδιο για τη γνώση του είναι «η αδηλότητα των θεών καιηβραχύτητα του ανθρωπίνου βίου».
Εργασία: Ο Πρωταγόρας ήταν πιθανόν ο πρώτος δάσκαλος πουδίδασκε με ανταμοιβή και ήταν ξακουστός για τα υψηλά δίδακτρα πουχρέωνε. Οιμέθοδοι διδασκαλίας ήταν πρόδρομοι των σημερινών διαλέξεων και είχαν ωςπεριεχόμενο ανάλυση ποιημάτων, συζητήσεις για τα νοήματα και τις σωστέςχρήσειςτων λέξεων και γενικούς κανόνες ρητορικής. Όπως είναι φυσικό οι μαθητέςτουήταν πλούσιοι και οικονομικά ευκατάστατοι Αθηναίοι με κοινωνικόυπόβαθρο.
 
*Αποσπάσματα χρησιμοποιήθηκαν από το βιβλίο του φιλόλογου-συγγραφέα Θανάση Μουσόπουλου «Άβδηρα, γη του κάλλους και του στοχασμού»