Δεκέμβριος, ο μήνας των γιορτών

Με παραδοσιακά έθιμα και ακολουθίες γιορτάζονται Αγ. Βαρβάρα και Άγ. Σάββας

 

Γιορτάζει και το Πυροβολικό την προστάτιδά του Αγία Βαρβάρα

 

Έφτασε κι ο τελευταίος μήνας του χρόνου, ο Δεκέμβριος. Ο μήνας που ονομάζεται και γιορτινός, μια και στις 31 μέρες του πολλοί άγιοι γιορτάζουν αλλά και όλη η ατμόσφαιρα είναι εορταστική, καθώς είμαστε σε αναμονή της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων. Όλος ο μήνας, στην Ελλάδα αλλά και σε όλες τις χριστιανικές χώρες, θυμίζει τον ερχομό της γέννησης του Θεανθρώπου, καθώς όλα είναι στολισμένα. Σε πολλούς ναούς γίνεται καθημερινά Θεία Λειτουργία και τις σαράντα μέρες, το γνωστό ως «Σαρανταλείτουργο» και είναι μια περίοδος προετοιμασίας με την νηστεία που ξεκινάει από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι την παραμονή των Χριστουγέννων.

Από τον θεό Ήλιο, στον Νοητό Ήλιο της Δικαιοσύνης

Από τα αρχαία χρόνια, τον μήνα αυτόν γίνονταν διάφορες γιορτές στην ειδωλολατρική Ελλάδα αλλά και, αργότερα, στη Ρώμη, που ήταν συνδεδεμένες με το χειμερινό ηλιοστάσιο, την μεταβολή δηλαδή της διάρκειας της μέρας και της νύχτας. Η μεγαλύτερη νύχτα είναι αυτή της 21ης Δεκεμβρίου, η οποία ορίζεται ως χειμερινό ηλιοστάσιο. Από εκεί και για τους επόμενους έξι μήνες η διάρκεια της μέρας θα μεγαλώνει ενώ της νύχτας θα μικραίνει. Αυτή την πορεία και τη «νίκη» του φωτός έναντι του σκότους τιμούσαν οι ειδωλολάτρες στο πρόσωπο του θεού Ήλιου. Οι σημαντικότερες εκδηλώσεις προς τιμή του γίνονταν στις 25 Δεκεμβρίου. Όταν διαδόθηκε ο Χριστιανισμός, η Εκκλησία για να ‘’μεταμορφώσει’’ την ειδωλολατρική γιορτή, όρισε να γιορτάζεται η Γέννηση του «Νοητού Ηλίου», του Χριστού, τη μέρα αυτή. Πολύ γρήγορα επικράτησε η θέση αυτή της Εκκλησίας, αν και κάποιες δοξασίες παραμένουν στα έθιμα και στην παράδοση μέχρι και σήμερα.

Παροιμίες και λαϊκές παραδόσεις

Ο Δεκέμβριος συνδέεται επίσης με το κρύο και εκφράζεται μέσω τριών γιορτών στις αρχές του μήνα: της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αϊ-Νικόλα. Λέει η παροιμία: “Βαρβάρα βαρβαρώνει (κάνει βάρβαρο-δυνατό το κρύο), Αϊ-Σάββας σαβανώνει, Αϊ-Νικόλας παραχώνει (μας θάβει κάτω από τα χιόνια)”, ενώ στις ορεινές περιοχές το κρύο συνδέεται με την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου: ‘’ο Άγιος Αντρέας έφτασε, το κρύο αντρειεύει”, παρετυμολογώντας το Αντρέας από το αντρειεύω ή αλλού ‘’τα Νικολοβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια’’. Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται ότι προστατεύει τα παιδιά από αρρώστιες που έχουν σχέση με σπυριά (ανεμοβλογιά, ιλαρά), γι’ αυτό και το παραδοσιακό γλύκισμα που φτιάχνουν οι γυναίκες την μέρα της γιορτής της, περιέχει διάφορα σπυριά (σιτάρι, σουσάμι).

Η ‘’βαρβάρα’’ ή ‘’πολυσπόρια’’

Για να την “γλυκάνουν” λοιπόν και να φυλάει τα παιδιά, σε πολλά μέρη του τόπου μας την ημέρα της γιορτής της προσέφεραν μελόπιτες ή κολυβόζουμο, που στην Θράκη και την Μικρά Ασία το ονομάζουν “βαρβάρα”. Το έθιμο πανάρχαιο και θυμίζει την πανσπερμία. Τα βασικά υλικά είναι: σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, σουσάμι, σύκα, ενώ κάποιοι βάζουν και ψιλοκομμένα μήλα και ταχίνι, ειδικά στη Θράκη. Τη ‘’βαρβάρα’’ την φτιάχνουν συνήθως από την παραμονή και την μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς ως ευλογία. Πολλές οι εκτελέσεις που υπάρχουν για τον κρεμώδη γλυκό ζωμό, παραθέτουμε μία:

ΥΛΙΚΑ

Μισό κιλό σιτάρι

2,5 λίτρα ζεστό νερό

1 κούπα ζάχαρη

4 κουταλιές αλεύρι καβουρντισμένο ή νισεστέ

200γρ σταφίδες ξανθές

300γρ σουσάμι

300γρ καρύδια

300γρ αμύγδαλα λευκά

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Πλένετε το σιτάρι και το βάζετε από βραδύς σε ζεστό νερό να φουσκώσει. Την επόμενη το βράζετε με το ίδιο νερό μέχρι να σκάσει το σιτάρι και να χυλώσει το ζουμί. Το στραγγίζετε και μετράτε τον χυλό. Πρέπει να είναι 7 κούπες. Ρίχνετε μία κούπα ή παραπάνω βρασμένο σιτάρι και το αφήνετε να πάρει μια βράση. Καβουρντίζετε το αλεύρι στο τηγάνι και αφού κρυώσει το διαλύετε σε λίγο νερό και το ρίχνετε στο χυλό. Προσθέτετε την ζάχαρη, σπάτε στο γουδί το σουσάμι, χοντροκόβετε τα καρύδια και τα αμύγδαλα και τα ρίχνετε στο χυλό και ανακατεύετε να πάρουν μια βράση. Ο χυλός να μην είναι ούτε πολύ πηχτός, ούτε πολύ αραιός. Σερβίρετε σε μπολάκια και πασπαλίζετε με σουσάμι, καρύδια και κανέλα. Υπάρχει βέβαια μεγάλη γκάμα παραλλαγών που σχετίζεται με τα υπόλοιπα υλικά που χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση. Τρώγεται ζεστό ή κρύο κατά προτίμηση.

Προστάτιδα του Πυροβολικού

Η Αγία Βαρβάρα, γνωστή ως Μεγαλομάρτυς, έζησε κατά τον 3^ο αιώνα. Στον βίο της αναφέρεται ότι η Αγία ήταν ένα όμορφο κορίτσι που έζησε στην πόλη της Νικομήδειας στη Μικρά Ασία, επί Αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Ο Διόσκορος, ο φανατικός εθνικός “ειδωλολάτρης” πατέρας της, την είχε κλεισμένη σε ένα πύργο προκειμένου να τη διαφυλάξει από μνηστήρες, γι’ αυτό και σε πολλές εικόνες εμφανίζεται ένας πύργος στο φόντο. Ωστόσο μυστικά μυήθηκε στον Χριστιανισμό και γι’ αυτό ο πατέρας της διέταξε να την παραδώσουν στον Ρωμαίο Έπαρχο. Ο Έπαρχος θαυμάζοντας την ομορφιά της προσπάθησε στην αρχή να την μεταπείσει, βλέποντας όμως ότι εκείνη ήταν ανένδοτη την υπέβαλε σε μαρτύρια, περισσότερο για να την σώσει από την οργή του πατέρα της που ήθελε να φονευθεί. Τελικά ο Έπαρχος διέταξε τον αποκεφαλισμό της και όρισε την ποινή να εκτελέσει ο ίδιος ο πατέρας της. Σύμφωνα με τον συναξαριστή, την στιγμή που είχε αποτελειώσει το έγκλημά του, έπεσε νεκρός χτυπημένος από κεραυνό κατά θεία δίκη. Η σύνδεση της Αγίας με κεραυνό προκάλεσε την επίκληση του ονόματός της έναντι κεραυνού και φωτιάς και ανακηρύχθηκε προστάτις Αγία του πυροβολικού, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες. Στην Ελλάδα καθιερώθηκε προστάτις του όπλου αυτού το 1828, όταν και αναφέρεται η πρώτη σχετική δοξολογία. Η μνήμη της εορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου και είναι επίσης προστάτις των σταφιδεργατών στο Ηράκλειο Κρήτης και πολιούχος της πόλης της Δράμας.

Χ.Δ.