είχαν στο τραπέζι εννιά λογιών νηστίσιμα φαγητά και στη μέση τοπιάτο με τα Χριστόψωμα, ένα ποτήρι κρασί και τρία ψωμάκια. Σε κάθε ψωμίέμπηγαναπό ένα κεράκι. Η μητέρα άναβε τα κεράκια και θυμιάτιζε με τοαλετροσίδερο(υνί) το τραπέζι, τους ανθρώπους, το σπίτι και τα ζώα. Ο πατέρας έβγαζεαπό τηντσέπη την «παραδοσακκούλα», την άφηνε στο τραπέζι και έλεγε «Αυτές οιπαράδεςείναι τη Χρηστού». Αφού τέλειωναν το φαγητό, έριχναν κρασί σε μίακαθαρή γωνιάτου σπιτιού και άφηναν εκεί το υνί για το υπόλοιπο δωδεκαήμερο.
Με βάση τις παραδόσεις των ντόπιων αλλά και αυτών που προσφύγων πουεντάχθηκαν στις τοπικές κοινωνίες της Θράκης σμιλεύτηκαν τα έθιμα πουαναβίωνανκάθε χρόνο την πρώτη μέρα του νέου έτους και περιλάμβαναν τόσο«μυρωδιές» τηςκουζίνας, όσο και άλλες παραδόσεις που σχετίζονταν με τη γέννηση, τησταθερότητα και την ευημερία του σπιτιού και της οικογένειας τη νέαχρόνια.
Θρακικά κάλαντα
Τα θρακικά κάλαντα είναι από τα ωραιότερα του είδους και ξεχωρίζουνγια την πρωτοτυπία και την πηγαία λυρικότητά τους.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναριού,
Αϊ – Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,
Βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε…
Σ’ αυτό το σπίτι που ήρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλά χρόνια να ζήσει.
Για βάλε το χεράκι σου στην αργυρή σου τσέπη
κι αν έχεις γρόσια δώσε μας, φλουριά μην τα λυπάσαι
κι αν έχεις και γλυκό κρασί, κέρνα τα παλικάρια.
Μ’ αν κάποιος ήταν δύστροπος και τσιγγούνης, τότε άκουγε τα εξήςσχόλια:
Εσένα πρέπει, αφέντη μου, τορβάς και δεκανίκι,
να σε τραβάνε τα σκυλιά και πέντε δέκα λύκοι.
Την κόρη σου την όμορφη, βάλτηνε στο ζεμπίλι
Και κρέμασε τηνε ψηλά, να μην την τρώνε οι ψύλλοι.
Εκτός από τα κάλαντα, στη Βόρεια Θράκη (περιοχή Ανδριανούπολης καιΣαράντα Εκκλησιών), ήταν γνωστό και το «σούρβισμα». Αυτό γινόταν το πρωί, ανήμερα τηςΠρωτοχρονιάς. Ομάδεςπαιδιών γυρίζανε στα σπίτια των φίλων και των συγγενών τους, όπου μ’ένα χλωρόκλαδί κρανιάς (σουρβάκια) σούρβιζαν (χτυπούσαν με τα σούρβα) τη ράχητου κάθενοικοκύρη και των δικών του, ενώ έλεγαν τούτη την ευχή:
«Σούρβα! Σούρβα!
Γερό κορμί, γερό σταυρί
Σαν ασήμι, σαν κρανιά.
Και του χρόνου όλοι γεροί
Και καλόκαρδοι».
Αυτό το χτύπημα της σουρβιάς πάνω στη ράχη των ανθρώπων ήταν για ναμεταδοθεί η θαλερότητα και η γονιμοποιός δύναμη του χλωρού καιαειθαλούςδέντρου, που έκλεινε μέσα του όλα τα στοιχεία του ξαναγεννημού.
Το έθιμο της βασιλόπιτας στη Θράκη
Ανάμεσα στα γλυκίσματα και στα φαγητά, αυτό που ξεχωρίζει ιδιαίτερακαι δίνει την πρωτοκαθεδρία στη μεγάλη αυτή μέρα του χρόνου, είναι ηβασιλόπιτα. Όλοι την περιμένουν με λαχτάρα, μικροί και μεγάλοι, γιατίπιστεύουνπως αν είναι τυχεροί και βρουν το χρυσό ή το ασημένιο νόμισμα μέσα στοκομμάτιτους, θα είναι καλότυχοι όλο το χρόνο και όλα θα τους έρχονται ευνοϊκά.
Η βασιλόπιτα στη Θράκη δεν ήταν το συνηθισμένο τσουρέκι τωνσημερινών χρόνων, όπως βγαίνει βιομηχανοποιημένο και βάζουν εκ τωνυστέρων τονόμισμα. Η Παρασκευή της ήταν αληθινή μυσταγωγία και το στόλισμα τηςολάκερητέχνη, ανάλογα με τη δεξιοτεχνία της κάθε νοικοκυράς. Στα χωριάπροπάντωνέφτιαχναν του κόσμου τα «γράμματα» με τις σκελίδες του καρυδιού. Σ’ έναγεωργικό σπίτι η βασιλόπιτα παρίστανε ολάκερο μαντρί, με τα πρόβατα, τοσκύλο,την καλύβα, τον τσομπάνο κ.λπ.. δεν έλειπε ο σταυρός φυσικά από όλεςτις πίτεςτων σπιτιών, ενώ πρόσθεταν και άλλα στολίδια ή άνθη με το πιρούνι, σανόργανοτης τέχνης ή με το τσιμπιστό. Η μητέρα έλεγε πως τα πλουμίδια τους ήτανγνώρισμα της καλής νοικοκυράς. Αργότερα, έγινε γνωστό πως η χρήση τουπιρουνιούή του τσιμπιστού στο χάραγμα των στολιδιών, ήταν ένας μαγικός τρόπος«για ναμην μένουν πάνω στο σπίτι τα μάτια των εχθρών και να το γλωσσοτρώνε».
Ρόδια, κόλλυβα, κρεμμύδια και άλλα έθιμα στο θρακιώτικο σπίτι
Μια τέτοια χρονιάρα μέρα στο αγροτικό θρακιώτικο σπίτι δεν ξεχνούσανκαι τα ζώα, που ολοχρονίς ζούσαν και μοχθούσαν μαζί τους για το καλότουσπιτιού. Ο κάθε νοικοκύρης θα έπρεπε, τόσο τα Χριστούγεννα όσο και τηνΠρωτοχρονιά να φτιάσει ειδική πίτα γι’ αυτά. Άλλωστε κι ο Αϊ – Βασίληςήτανένας καλός ζευγολάτης, που δεν ήξερε μόνο γράμματα, μα κι όλες τιςτέχνες τουαγρότη.
Όπως ξέρουμε, όταν ο νοικοκύρης έκοβε την βασιλόπιτα, ονομάτιζε μετάτον Αϊ – Βασίλη και το «κομμάτι του σπιτιού». Ασφαλώς το έθιμο θαπροέρχεταιαπό κατάλοιπο της λατρείας του «δαίμονα», που προστάτευε το σπίτι, πουαρχικάήταν «ο αγαθός οικουρός δαίμων» των αρχαίων αν όχι η ίδια η Εστία, πουτηςπρόσφεραν πάντα κρασί, λάδι ή έριχναν τα ψίχουλα απ’ το τραπέζι τους.Άλλωστεκαι σαν προσφορά στις ψυχές των νεκρών πρέπει να θεωρηθούν τακολλυβόζουμα, πουπροσφέρουν κατά το Δωδεκάμερο στη Σωζούπολη ή τα κόλλυβα που πετούσανστηνπόρτα του σπιτιού τους οι Σκοπελίτες της Θράκης.
Στην περιοχή της Ανδριανούπολης μετά τα μεσάνυχτα της παραμονής προςτην Πρωτοχρονιά, συνήθιζαν ν’ ανοίγουν όλες τις βρύσες των σπιτιών νατρέχει τονερό σαν ευτυχία. Άλλη συνήθεια του τόπου ήταν όταν το πρωί τηςΠρωτοχρονιάς,ύστερα από τη λειτουργία, ο νοικοκύρης του σπιτιού έσπαζε μπροστά στοκατώφλιτου σπιτιού του ένα ρόδι. Το είχαν για μεγάλο καλό.
Σ’ άλλα μέρη κρεμούσαν στην πόρτα της εισόδου τους ένα«σκυλλοκρέμμυδο» που έδιωχνε κάθε κακό από το σπιτικό τους κι έφερνε σ’όσουςτο είχαν γούρι… και φυσικά πρόσεχαν ποιος θα τους κάνει ποδαρικό.Πολλές φορέςτο προκαλούσαν οι ίδιοι παραγγέλνοντας σ’ ένα πρωτότοκο γιο φίλου ήσυγγενήτους, πάντα νεαρής ηλικίας, να τους κάνει την πρώτη πρωινή επίσκεψη μεχαρούμενα τραγούδια. Δεν είναι ανάγκη να τονίσουμε τη σημασία πουέδιναν στοπρωτοχρονιάτικο τραπέζι τους. Όλα εδώ έπρεπε να είναι άφθονα, νόστιμα,πλούσιακαι καλά σερβιρισμένα. Τίποτα να μη λείπει, «για να ‘ναι μπερεκετλίδικηόλη τηχρονιά». Δεν έπρεπε να πονέσουν ή να κλάψουν τέτοια μέρα. Αντίθετα θαέπρεπε ναείναι όλοι τους γελαστοί. Και πάντα τους τυρραγνούσε η έγνοια να μάθουντι θατους έφερνε ο καινούργιος χρόνος. Κοίταζαν νε δουν τι όνειρα θα ‘βλεπανεκείνητη μέρα. Τα κορίτσια μάλιστα έβαζαν κάτω από τα μαξιλάρια τους… τηνπρώτημπουκιά της βασιλόπιτας και περίμεναν τον Αϊ – Βασίλη να τους φανερώσειτονκαλό τους…
οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, συνηθίζουν το σπάσιμο τουροδιού μπροστά στην είσοδο του σπιτιού για καλή τύχη, αλλά και τημεταφορά μιαςπέτρας -συνήθως από το μικρότερο μέλος της οικογένειας- στο εσωτερικότουσπιτιού, για να είναι στέρεο το σπίτι και γερή ολόκληρη η οικογένεια τηνέαχρονιά.
Με «ευλάβεια» επίσης τηρείται ακόμη και σήμερα στη Θράκη του έθιμοτου “ποδαρικού”, όπου, τα προηγούμενα χρόνια τα πιο μικρά παιδιάεπισκέπτονταιόλα τα σπίτια του οικισμού μπαίνοντας μέσα σε αυτά με το δεξί πόδι,λένε ευχέςστους νοικοκύρηδες του σπιτιού και δέχονται γλυκά και δώρα.
