Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών: Το παλαιότερο μοναστήρι της Ξάνθης

Μαριάννα Ξανθοπούλου
marianaxan@yahoo.gr
 
 
Πολλοί συμπολίτες μας γνωρίζουν το Μοναστήρι των ΠαμμεγίστωνΤαξιαρχών που βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης μας και φιλοξενεί τηνιερατικήσχολή Ξάνθης, στην οποία περιλαμβάνεται εκκλησιαστικό γυμνάσιο-λύκειο,λίγοιόμως γνωρίζουν ότι πρόκειται για το παλαιότερο μοναστήρι της Ξάνθης,  μια «μαρτυριά» τουβυζαντινού της παρελθόντοςτης πόλης μας καθώς κατά την παράδοση ιδρύθηκε επί της βασιλείας τηςΕιρήνης τηςΑθηναίας.  Το «Ε»επ’ ευκαιρία και τηςσημερινής εορτής του, επιχειρεί ένα αφιέρωμα στο ιστορικό μοναστήριπαρουσιάζοντας το πόνημα του πρωτοσύγκελου κ. Παντελεήμονος πουαναφέρεται στηνιστορία του, με βάση ιστορικές πηγές, αναλύοντας επίσης και την αρχιτεκτονική του οι οποίες καιμαρτυρούν τοβυζαντινό παρελθόν του.  
 
Το πιο παλαιό μοναστήρι της Ξάνθης
Όπως αναφέρει ο κ. Παντελεήμων: «Πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείοτης περιοχής με πνευματική και πολιτιστική ακτινοβολία καθώς καικοινωνικήπροσφορά στην πόλης μας το καθολικό του οποίου διασώθηκε από τουςκαταστρεπτικούς σεισμούς του 1829. Η θέση της Μονής είναι στρατηγική,  αφού ελέγχει την πρόσβασηστο εσωτερικό τηςΡοδόπης και ελέγχει τον παλιό δρόμο από την εποχή του Βυζαντίου πουοδηγεί στηνΜονή της Παναγίας Πετριτσιωνιτίσσης στο Μπάτσκοβο και στηνΦιλιππούπολη. Οιπληροφορίες που έχουν διασωθεί για την Μονή είναι ελάχιστες. Απ’ ταΟθωμανικάέγγραφα που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα μαρτυρείται ότι ενώ η Μονή κατά τον17^οαιώνα βρισκόταν σε καλή οικονομική κατάσταση και προφανώς σε πνευματικήκατάσταση τα πράγματα φαίνεται να δυσκολεύουν τον 18^οκαι στιςαρχές  του 19^ουαιώνα. Η Μονήυπέστη σημαντικές ζημιές κατά τους σεισμούς του 1829, διασώθηκε όμως τοκαθολικό. Πιθανότατα ο Μητροπολίτης Ευγένιος (1831 – 1848) ναανοικοδομήσειμέρος από τις πτέρυγες που είχαν καταστραφεί από τους σεισμούς ενώείναι γνωστόότι στις αρχές του 20^ου αιώνα και ο ΜητροπολίτηςΙωακείμ Σγουρός(1891 – 1910) κατέβαλλε προσπάθειες για την ανοικοδόμησής  της. Σε χειρόγραφο τηςΜονής που φυλάσσεταιστο μικρό αρχείο της Μητρόπολης Ξάνθης και στο οποίο μεταξύ των άλλωνέχεικαταχωρηθεί και ένας μικρός κατάλογος συνδρομών των κατοίκων τηςΓενισέας μετον οποίο τεκμηριώνεται με ακρίβεια ο χρόνος της ανοικοδομήσεως τουνάρθηκα τηςΜονής. Το σχετικό απόσπασμα από χειρόγραφο έχει ως εξής: Κατάλογοςπροαιρετικής συνδρομής της χριστιανικής ορθοδόξου κοινότητας Γενιτζέυπέρ τηςανεγερθείσης Ιεράς εκκλησίας της Ιερά Μονής των Παμμεγίστων ΤαξιαρχώνΞάνθης.Εν Γενιτζέ τη 13 Απριλίου 1906.
 
Η Μονή στο διάβα του χρόνου
Η Μονή μετατράπηκε σε στρατώνα μέχρι την αποχώρηση του στρατούκατοχής και την απελευθέρωση της Ξάνθης το 1919. Μετά την μικρασιατικήκαταστροφή και μέχρι το έτος 1936 στην Μονή λειτουργούσε ΟρφανοτροφείοΑρρένωνγια τη στέγαση και την περίθαλψη των ορφανών των προσφύγων. Αργότερα ηΜονήμετατράπηκε σε ανδρώα. Σήμερα η Μονή διοικείται από Ηγουμενοσυμβούλιοκαι στουςχώρους της φιλοξενείται η Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης. Σύμφωνα μεπροφορικήμαρτυρία οι Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ μέχρι το 1955 φέρονται ως οιπολιούχοιτης Ξάνθης.
 
Περιγραφή της Μονής
Το Ιερό Βήμα καταλαμβάνει την ευρύχωρη ανατολική κόγχη που είναι ηισχυρότερη των άλλων δύο και παρουσιάζει σχήμα πετάλου. Η πρόθεση καιτοδιακονικό διαμορφώνονται σε μικρές εσοχές, εγγεγραμμένες στον τοίχο τηςκόγχης.Η σύγχρονη Αγία Τράπεζα είναι ορθογώνια και κτιστή, ενώ αντίθετα, ηπαλαιότερη,σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν ξύλινη με κιβώριο.
Η τοιχοποιία του παλαιότερου οικοδομήματος είναι δομημένη απόαργολιθοδομή, η μεταγενέστερη, όμως, προθήκη είναι κτισμένη απόπλίνθους καιφέρει σύγχρονο επίχρισμα. Ο τρούλλος, που φέρει και αυτός επίχρισμα,εξωτερικάείναι διακοσμημένος με τυφλά αψιδώματα που βρίσκονται ανάμεσα σταφωτιστικάανοίγματα. Στηρίζεται στις τρεις κόγχες, που καλύπτονται με ημιθόλιακαι φέρουναπό ένα φωτιστικό άνοιγμα, ενώ στα δυτικά ένα τόξο στηρίζει τοντρούλλο. Οτρούλλος, που εσωτερικά είναι δεκαεξάπλευρος και εξωτερικά οκτάπλευρος,στηρίζεται σε τέσσερα τόξα που σχηματίζονται από ένα σε κάθε ημιθόλιο.
Ανάμεσα από τα τόξα σχηματίζονται τα σφαιρικά τρίγωνα, επάνω σταοποία στηρίζεται το τύμπανο του τρούλλου, διαμέτρου 3,10 μέτρων.
Το δυτικό σκέλος, που έχει κατεδαφιστεί και στη θέση τουανοικοδομήθηκε, στις αρχές του 20^ου αιώνα, ονάρθηκας, ίσως ήτανένας μακρόστενος χώρος με το πλάτος μεγαλύτερο του βάθους, καθώς έχεισυγχωνευθεί με την τρίτη κεραία. Ο σημερινός νάρθηκας έχει σήμεραδίρριχτηστέγη, εσωτερικά έχει γυναικωνίτη σε σχήμα Π και φθάνει μέχρι το δυτικότόξοτου τρίκογχου.
Το δάπεδο του ναού φέρει επίστρωση από σύγχρονες πλάκες. Ταεπιχρίσματα έγιναν κατά την ανακαίνιση του ναού στα μέσα του 19^ουαιώνα, οπότε είναι πιθανόν να καταστράφηκε ένα αρκετά μεγάλο μέρος τουεικονογραφικού προγράμματος.
Στο ναό σώζονται σήμερα λείψανα τοιχογραφιών στην αψίδα του ΙερούΒήματος.