Μόλις πριν από λίγες μέρες τιμήθηκε η Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Οι εκδηλώσεις εορτασμού ήταν φορτισμένες συγκινησιακά. Οι μνήμες του τραυματικού παρελθόντος των προγόνων μας έχουν την δύναμη να προκαλούν έντονα συναισθήματα μέχρι και σήμερα, δύο γενιές μετά τη γενοκτονία και τον ξεριζωμό που ακολούθησε. Οι μνήμες αυτού του μαρτυρικού παρελθόντος δεν ζουν μέσα μας μόνο σαν θύμησες γεγονότων. Έχουν περάσει στις επόμενες γενιές σαν μια εσωτερική κληρονομιά πεποιθήσεων και συναισθημάτων που επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης, τις προσδοκίες και συμπεριφορά των απογόνων.
Είναι γενικώς αποδεκτό στο χώρο της οικογενειακής ψυχοθεραπείας ότι για να κατανοήσεις τη συμπεριφορά του πελάτη σου χρειάζεται να μελετήσεις το οικογενειακό του δέντρο τουλάχιστον μέχρι δύο γενιές πριν. Αυτή η μελέτη ερευνά, ανάμεσα στα άλλα, σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος της οικογένειας και τον τρόπο με τον οποίον αυτά επηρέασαν πεποιθήσεις, σχέσεις και μοτίβα συμπεριφοράς των μελών της οικογένειας από τους προγόνους μέχρι σήμερα. Πάρτε για παράδειγμα ένα ζευγάρι Ποντίων προσφύγων που βίωσαν δραματική ανατροπή της ζωής τους με βίαιους θανάτους μελών της οικογένειάς τους, αφανισμό της περιουσίας τους και αναγκαστικό ξεριζωμό. Τα παιδιά αυτών των προσφύγων, γεννημένα στη νέα χώρα, μεγαλώνουν με ιστορίες του τραγικού παρελθόντος των γονιών τους. Αλλά ακόμη και χωρίς τα ακούσματα, η βία και απανωτές απώλειες του παρελθόντος έχουν σημαδέψει τις ψυχές των γονιών τους. Ο πόνος και η σύγχυση εκδηλώνεται σ’ αυτήν την οικογένεια με έντονο θυμό και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις. Ο θυμός σαν τρόπος έκφρασης δύσκολων συναισθημάτων μεταβιβάζεται στην επόμενη γενιά και, μέσα από τις οικογένειες που δημιουργεί η δεύτερη γενιά προσφύγων, στην μεθεπόμενη γενιά. Πέρα από το συναίσθημα, μια άλλη δίοδος μεταβίβασης επιρροών από το παρελθόν είναι ο τρόπος σκέψης. Στο παραπάνω παράδειγμα μια βασική πεποίθηση που ανέπτυξε η οικογένεια, για λόγους ευνόητους, είναι ότι ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος και η καταστροφή παραμονεύει. Στην πρώτη γενιά προσφύγων αυτή είναι μια λογικότατη πεποίθηση με βάση τα δεδομένα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Αυτή όμως η πεποίθηση επέζησε, μαζί με τις μνήμες, και πέρασε στις επόμενες γενιές με τη μορφή του αρνητισμού και της υπερβολικής ανασφάλειας («Προβλέπω πάντα το χειρότερο», «Κάτι θα πάει στραβά»), παρόλο που τα εξωτερικά κοινωνικά δεδομένα είναι πλέον σταθερά και ασφαλή.
Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει μια άλλη, πιο προσωπική, πλευρά της ιστορικής κληρονομιάς που μπορεί να επηρεάζει απογόνους προσφύγων. Βέβαια το κληροδότημα δεν είναι αναγκαστικά αρνητικό όπως στο παράδειγμα. Μπορεί να είναι η πίστη στη ζωή και στην ικανότητα να ξεπερνάμε ακόμη και τις μεγαλύτερες δυσκολίες, όπως μου δίδαξε η Πόντια πρόσφυγας γιαγιά μου, που έλεγε χαρακτηριστικά: «Μην ανησυχείς, παιδί μου. Μετά από την ανηφόρα έρχεται πάντα μια κατηφόρα».
Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη. Τηλ.: 25411 00434.
www.ptks.gr
