Εκφοβισμός στο σχολείο (bullying): η μεταφορά της βίας ‘προς τα κάτω’

Η σχολική βία ή εκφοβισμός (bullying) αναφέρεται στην επανειλημμένη άσκηση βίας από ένα μαθητή σε άλλον. Παίρνει διάφορες μορφές: λεκτική βία (προσβολές, κοροϊδία, απειλές, διάδοση φημών), σωματική βία (σπρωξίματα, χτυπήματα, σεξουαλική παρενόχληση, χειρονομίες), εκφοβισμό μέσα από κινητά τηλέφωνα και internet (cyber bullying) και κοινωνικό εκφοβισμό (αποκλεισμό του παιδιού από συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες, παρέες, παιχνίδια). Έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν ότι τουλάχιστον 15% των μαθητών πέφτουν θύματα εκφοβισμού. Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η παρατήρηση ότι τα επεισόδια σχολικής βίας έχουν αυξηθεί στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Στην ίδια περίοδο έχουμε παρατηρήσει μια γενικότερη αύξηση της βίας στην Ελλάδα, στο κοινωνικό επίπεδο (εγκληματικότητα, βία στα γήπεδα, έξαρση ρατσιστικών/φασιστικών φαινομένων) αλλά και σε εθνικό επίπεδο, με τον εκφοβισμό της χώρας μας από άλλες χώρες οικονομικά ισχυρότερες.
Είναι γενικότερα αποδεκτό στην ψυχολογία και κοινωνιολογία ότι η βία γεννά βία. Αυτή η ‘μεταφορά’ της βίας, καθώς το θύμα γίνεται θύτης που επιτίθεται σε άλλο θύμα και ούτω καθεξής οδηγεί στην δημιουργία κύκλων βίας σε όλα τα επίπεδα. Έρευνες έχουν δείξει ότι συχνά τα παιδιά που εκφοβίζουν προέρχονται από οικογένειες δυσλειτουργικές. Πολλές φορές τα ίδια έχουν υποστεί σωματική βία ή συναισθηματική κακοποίηση από τους γονείς τους (αδιαφορία, απόρριψη, αυστηρός έλεγχος και αυταρχική συμπεριφορά). Το οικογενειακό περιβάλλον κάποιες φορές είναι χαοτικό και οι γονείς δεν είναι διαθέσιμοι να στηρίξουν με ενδιαφέρον και επιβολή ορίων την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών τους. Οι γονείς συχνά υφίστανται οι ίδιοι κοινωνικοοικονομικές πιέσεις (ανεργία, φτώχεια, περιθωριοποίηση). Το παιδί που μεγάλωσε σε τέτοιο περιβάλλον συσσωρεύει θυμό και αναπτύσσει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Βρίσκει ένα κατάλληλο θύμα και του επιτίθεται. Η αίσθηση ισχύος που νιώθει όταν προκαλεί φόβο στο ανίσχυρο θύμα ενισχύει την εύθραυστη αυτοεκτίμησή του. Για λίγο νιώθει πιο δυνατός..
Τα θύματα εκφοβισμού συχνά δεν μιλάνε για αυτό που τους συμβαίνει. Φοβούνται μήπως υπάρξουν αντίποινα, ντρέπονται και ανησυχούν ότι αν μιλήσουν θα θεωρηθούν «μαμμόθρεφτα» ή «καρφιά». Η σιωπή του θύματος αλλά και άλλων παιδιών που είναι μάρτυρες του εκφοβισμού επιτρέπει στην βία να συνεχιστεί και να ενταθεί, με εξαιρετικά οδυνηρές συνέπειες για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί υποφέρει από ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονόκοιλοι, εμετοί), ο ύπνος του διαταράσσεται, δεν θέλει να πάει σχολείο, οι επιδόσεις του πέφτουν. Η συνεχιζόμενη βία οδηγεί στην απομόνωσή του, καταρρακώνει την αυτοεκτίμησή του και οδηγεί σε ψυχικά προβλήματα, όπως άγχος, κατάθλιψη, εθιστικές συμπεριφορές, διαταραχές διατροφής, ακόμη και τάσεις αυτοκτονίας. Η πιο αποτελεσματική ασπίδα προστασίας από τον εκφοβισμό είναι η εγρήγορση των ενηλίκων (γονιών, δασκάλων) που επιτρέπει τον εντοπισμό των παιδιών που βρίσκονται σε αδύναμη θέση και χρειάζονται στήριξη. Ταυτόχρονα η καλλιέργεια ενός κλίματος εμπιστοσύνης και διαλόγου σε σπίτι και σχολείο, όπου συναισθήματα εκφράζονται και προβλήματα συζητιούνται ανοιχτά είναι το καλύτερο αντίδοτο αυτών των ολέθριων για την παιδική ψυχή κρουσμάτων βίας.

Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη. Τηλ.: 25411 00434.