Ηεπιστολή του Πέτρου Γεωργαντζή
Τις τελευταίεςημέρες όλοι μέσα στην Ξάνθη έκπληκτοι παρακολουθούμε στα Μ.Μ.Ε. ναγίνεταιλόγος για κάποιο «παλαιό νεκροταφείο»στο τέρμα της οδού Ακροπόλεως, που κατά τους ισχυρισμούς κάποιων μουσουλμάνων κατοίκων τηςπεριοχής ήτανμουσουλμανικό (βακούφικο) μέχρι το 1920 αλλά έκτοτε εγκαταλείφθηκε και έπαυσε να υφίσταται.
Βέβαιαυπάρχει και ο αντίλογος (επιστολή προς εφημερίδεςτης πόλης μας) ότι το εν λόγω νεκροταφείο δεν ήταν μουσουλμανικό αλλάχριστιανικό και μάλιστα έφερε την ονομασία «Γκιαούρ μεζερλίκ».
Επίτου θέματος αυτού θα μου επιτρέψετε να σημειώσωμερικές προσωπικές μου γνώσεις και θέσεις (χωρίς πάθος και διάθεσηαντεγκλήσεων).
1.Θα ήθελα αρχικά να σας γνωρίσω ότι το σημείο περί τουοποίου γίνεται λόγος το γνωρίζω από το 1949 πολύ καλά, οπότε, ωςμαθητής τηςΕκκλησιαστικής Σχολής, επί επταετία (1949-1956) από το σημείο εκείνο(απόκάποιο μονοπάτι πού υπήρχε) ανεβοκατέβαινα τουλάχιστον δύο φορές τηνεβδομάδα (Τετάρτηκαι Σάββατο) για να επισκεφθώ την οικογένεια μου (που κατοικούσαμε τότεστοσυνοικισμό του Γυμναστηρίου) και για μένα ήταν ο πιο σύντομος δρόμοςείτε γιανα κατεβώ στο σπίτι μου είτε για να επιστρέψω στη Σχολή.
Σ΄όλο αυτό το διάστημα ποτέ, μα ποτέ, δεν συνάντησακάποιο σημάδι (π.χ. κάποια επιτύμβια στήλη, είτε από μάρμαρο είτε απόαπλήπέτρα –γρανίτη της περιοχής) που να μαρτυρούσε ότι ο τόπος εκείνος ήτανκάποτενεκροταφείο ούτε άκουσα από κανέναν να ισχυρίζεται ότι εκεί υπήρχεπαλαιόνεκροταφείο.
2.Ποτέ κανέναν μουσουλμάνο δεν είδα εκεί να περιποιείταικάποιο σημείο, ως δείγμα ευλάβειας και σεβασμού προς κάποιον νεκρό,έστω καιπρο τριακονταετίας (τότε) θαμμένο. Δεν είδα κάποιον να βάζει έστω μιαλίθινηπλάκα που να μαρτυρεί ότι εκεί ήταν θαμμένος κάποιος δικός του πρόγονοςήσυγγενής, ούτε να περιποιείται και να καθαρίζει το έδαφος από τααγριόχορτα καιτις βρωμούσες.
Αντίθετασ΄ όλο αυτό το επικλινές έδαφος, που ήταν άγριοκαι γεμάτο από αγριόχορτα και αποσαθρωμένους γρανίτες (ψαμμίτες) κατάκαιρούςήταν γεμάτο σκουπίδια ή έβοσκαν κατσίκες και γαϊδούρια των περιοίκων.
Ανμε αυτόν τον τρόπο οι περίοικοι τιμούσαν και σέβοντανκάποιους νεκρούς των δεν το ξεύρω. Πιστεύω όμως ότι αντίθετα οιμουσουλμάνοικαι δή οι Αχριάνες-Πομάκοι (προς τιμήν τους) είναι πολύ ευλαβείς καιτιμούνυπερβολικά τους νεκρούς των (ίσως περισσότερο από εμάς τους χριστιανούς) και εάν ήξευραν ότιεκεί ήταν έστω παλαιό δικό τους νεκροταφείο ασφαλώς ούτε τα ζώα τους θαάφηναννα βόσκουν εκεί και να κοπρίζουν ούτε βέβαια θα άφηναν τον χώρο ως«ξέφραγοαμπέλι» για να εναποτίθενται κοντά στα άλλα και τα σκουπίδια τους, αλλάθα τοπεριέφρασσαν και θα το είχαν ως κόρη οφθαλμού, όπως π.χ. έχουν τανεκροταφείατους που βρίσκονται λίγο ψηλότερα από το εν λόγω σημείο.
Κατάσυνέπεια ούτεοι ίδιοι οι μουσουλμάνοι της περιοχής «τω καιρώ εκείνω», προ δηλ.εξήντα καιπλέον χρόνων είχαν τη γνώση και τη συνείδηση ότι ο περί ου ο λόγοςχώρος ήταννεκροταφείο και μάλιστα μουσουλμανικό. Τώρα πως προέκυψε μετά απόεξήντα, αν μηεκατό χρόνια, να ξαναφρεσκάρει η μνήμη κάποιων εξ αυτών και ναισχυρίζονται ότιεκεί υπήρχε νεκροταφείο αυτό θα ήθελα να το κρίνουν και να τοαξιολογήσουν όλοιοι αναγνώστες σας.
3.Ως μελετητής τώρα της ιστορίας της Ξάνθης θα ήθελα ναπροσθέσω ότι και μετά από την αποφοίτησή μου από την ΕκκλησιαστικήΣχολή,πολλάκις επισκέφθηκα το εν λόγω σημείο, γιατί πάνω ακριβώς από αυτό βρίσκεται η πρώτη ακρόπολη τηςΞάνθης(βορειοανατολικά από το σημερινό εστιατόριο «Ξανθίππη») και από τοσημείο εκείνοήταν η πλέον σύντομος οδός (μονοπάτι) για να επικοινωνεί (ανέβει καικατέβει)κάποιος στην πόλη και μάλιστα στην παλαιότερη συνοικία αυτής (καιαρχικόθρακικό χωριό, Πάρα) που δεν ήταν άλλη από το σημερινό συνοικισμό τουΚαββακίουκαι τη γέφυρα που υπήρχε πίσω από το (παλαιό)κέντρο «Νησάκι».
Καιγια τον επιπρόσθετο λοιπόν αυτόν λόγο (στον άξονα τηςδιαδρομής) δεν μπορούσε να υπάρχει νεκροταφείο, με την έννοια τουεπίσημου καισυστηματικού. Ενδεχόμενα κάποια στιγμή, κάποιος κάτοικος να θάφτηκεεκεί αλλάαυτό δεν σημαίνει ότι ήταν νεκροταφείο. Τότε ισχύει εκείνο που είπε οΠερικλής(πιο σωστά ο Θουκυδίδης) «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» και μάλισταστη Θράκηκαι πιο συγκεκριμένα στη θέση αυτή ηοποία ήταν και το πέρασμα βορρά νότου.
4.Θα ήθελα εδώ να προσθέσω ότι γιατην συγγραφή των βιβλίων μου για τηνΞάνθη και για την εκκλησιαστική ιστορία αυτής, έστω στα χρόνια τηςΟθωμανικήςκατοχής, κατ΄ επανάληψη διερεύνησα τους χώρους της παλαιάς πόλης,σπιθαμή προςσπιθαμή. Και ίσως γνωρίζω πράγματα που δυστυχώς μόνον εγώ γνωρίζω καικάποιοινεώτεροι μελετητές,στους οποίους τα υπέδειξα, αλλά δυστυχώς η επίσημηπολιτείαεκώφευσε και κωφεύει μέχρι σήμερα. Εν πάση περιπτώσει, θέλονταν ναδιερευνήσωκαλύτερα κάποιες μαρτυρίες του 16ου αι. (1550και εξής) εντόπισα ότιστην περιοχή αυτή (σημερινός Αχριάν μαχαλέ) υπήρχε χριστιανικήεκκλησία, τουΑγίου Παντελεήμονος, την οποία με βάση κάποιες άλλες μαρτυρίες τηντοποθετώ στηθέση του σημερινού τεμένους Αχριάν μαχαλέ. Όταν δε αργότερα (μετά τον 17οαι.) άρχισε ο εξισλαμισμός των Ροδοπαίων-Αχριάνων και άρχισαν λίγο-λίγονακατεβαίνουν στην Ξάνθη, τότε συνοικίσθηκαν στο βόρειο αυτής άκρο, ωςαπόβλητοικαι ακάθαρτοι από τους λοιπούς μουσουλμάνους του «Σούνε μαχαλά» αλλάκαι του«Ασιά ή κίρ μαχαλά», και καθώς οι χριστιανοί κάτοικοι του εγκατέλειπαντον χώροοι Αχριάνες όχι μόνον κατοίκησαν στα σπίτια των χριστιανών (όπωςγίνεται καισήμερα στην παλιά πόλη) αλλά και στον χώρο του εγκαταλελειμένου ή ημιερειπωμένου ναουοικοδόμησαν το τέμενόςτους.
Εάνλοιπόν κάποτε υπήρξε νεκροταφείο οχώρος στο τέρμα της οδού Ακροπόλεως τότε θαπρέπει να ήταν χριστιανικό νεκροταφείο, και καθώς εγκατέλειψαν οιχριστιανοίτην περιοχή εγκαταλείφθηκε και το νεκροταφείο.
5.Οσον αφορά δε στον «μουσαλά» που υπάρχει στο άκρο τουεν λόγω σημείου, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ήταν εκεί απότην ώραπου είχε δημιουργηθεί το μουσουλμανικό (στην πραγματικότητα «Πομακικό»)νεκροταφείο, που βρίσκεται και σήμερα στη στροφή του δρόμου προς τηΡοδόπη,βόρεια από το «παλαιό» υδραγωγείο και με τίποτε δεν μπορεί νασυσχετισθεί με τουποτιθέμενο νεκροταφείο πού βρισκόταν άνωθεν αυτού. Αυτά είναι κυήματαγόνιμηςαν μη νοσηρής φαντασίας.
6.Και τέλος για να μη ερίζουμε άδικα και φλυαρούμεμάταια είναι εύκολο και σήμερα ακόμη να διαπιστωθεί α) αν στο σημείογια τοοποίο σήμερα χύνονται κροκοδείλια δάκρυα ήταν ή όχι νεκροταφείο και β)αν ήτανχριστιανικό ή μουσουλμανικό αυτό το νεκροταφείο είναι πολύ εύκολο «εδώ και τώρα» να διερευνηθεί.
Οχώρος όπου έγινε η εκσκαφή, απ΄ό,τι επί τόπου είδα, δεν νομίζω να υπερβαίνει τα70 τ.μ.. Ασφαλώς όμως ένα νεκροταφείο δεν θα περιορίζονταν σε ένα τόσομικρόκαι μάλιστα δυσπρόσιτο και επικλινές έδαφος. Εν πάση περιπτώσει, εάν,λέγω,θέλουμε να διαπιστώσουμε εάν ήταν νεκροταφείο και τι νεκροταφείο ήταντότευπάρχει λύση. Να δοθεί ηεντολή να αποσυρθείαπό το περιβάλλον εκείνο σημείοτων 70 τ.μ όλο το χώμα-ψαμμίτης που εξήχθη με την εκσκαφή για ναεπανέλθει τοέδαφος της κάπως ευρύτερης περιοχής (π.χ. 300 τ.μ) στην αρχική τουεπιφάνειακαι να γίνουν διάφορες τομές (δεξιά και αριστερά, βόρεια και νότια) γιαναδιαπιστωθεί εάν υπάρχουν θαμμένοι νεκροί καιμάλιστα ΠΩΣ είναι θαμμένοι. Τούτο το τελευταίο θα δείξει εάν είναιμουσουλμανικό ή χριστιανικό το νεκροταφείο. (Υπάρχειδυνατότητα ναδιαπιστωθεί).
Καιεάν μεν ήταν μουσουλμανικό νεκροταφείο, (πουειλικρινά δεν το πιστεύω) ο μεν Δήμος να ζητήσει συγγνώμη, καίτοι εναγνοία τουκαι χωρίς δόλο ενήργησε, και να αποκαταστήσει το χώρο η δε διαχειριστική επιτροπή τωνβακούφικων τηςΜουφτείας θα πρέπει να αναλάβει την περίφραξη και περιποίηση του χώρου,ωςιερού θρησκευτικού χώρουτου Ισλάμ καινα μη τον αφήνει να βρωμίζει από σκουπίδια και ακαθαρσίες ζώων.
Εάνόμως δεν ήταν ποτέ νεκροταφείο ή ήταν κάποτεχριστιανικό (που υπάρχει μια τέτοια πιθανότητα μια και υπάρχει ημαρτυρία γιατο τοπωνύμιο «Γκιαούρ μεζερλίκ» ) τότε την όλη δαπάνη αποσύρσεως τωνχωμάτωνκαι τα έξοδα για τις τομές στο έδαφος προς εξακρίβωση αλλά και τιςυπερημέριεςεσκεμένης κωλυσιέργειας και άσκοπης χρονοτριβής για την κατασκευή του έργου της δεξαμενής ναεπιβαρύνουν τουςενιστάμενους, διότι η όλη τους ενέργεια αποδεικνύεται ότι είχε πονηράκίνητρακαι όχι ευλαβική σκοπιμότητα. Αςσυνέλθουν (Δήμαρχοςκαι ενιστάμενοι) καιας συναποφασίσουν.
Εάνβέβαια οι ενιστάμενοι δεν συμφωνήσουν τότε είναι ωσάννα ομολογούν ότι ώθηθηκαν ή έστω διαβουκολήθηκαν από πονηρά και δόλια και όχι καθαρά θρησκευτικάευλαβικά ή έστωπρογονοφιλή κίνητρα.
Αςμη ξεχνούμε ότι όλη η νοτιοδυτικά από την κεντρική πλατεία της πόλης μαςπεριοχή (δηλ. το σημερινό πάρκο αλλά και ο χώρος του Δικαστηρίου καιτηςΝομαρχίας) στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας ήταν ένα απέραντομουσουλμανικόνεκροταφείο (Σ.Σ. Ας μου συγχωρηθεί ή έκφραση «ραχάτ μπαχτσές» (κήποςαναπαύσεως).
«Ιδούλοιπόν η Ρόδος ιδού και το πήδημα». «Κοντός ψαλμός, αλληλούϊα».
Αςπαύσουν λοιπόν μερικοί να κόπτονται να θρηνούν και να οδύρονται, σανάλλες Ιερεμιάδες,και να προσπαθούν να εκμεταλλευθούν (πολιτικά, θρησκευτικά ή καιδημοσιογραφικάκαι δεν ξεύρω πως αλλιώς), εκ του μη όντως, ένα θέμα.
Αντίθεταπρέπει όλοι τους να γνωρίζουν και να έχουν τηβούληση όχι μόνον να μη δημιουργούν εκ του μη όντως ανύπαρκτα θέματακαι ναενσπείρουν διχόνοιες, μίση και, ενδεχομένως, ανεξέλεγκτες μελλοντικάκαταστάσεις, ανάμεσα σε φιλήσυχους γείτονες και συμπατριώτες αλλά καινακαταβάλουν κάθε προσπάθεια να θεραπεύουν ή πιο σωστά να προλαβαίνουνκάποιεςκαταστάσεις, γιατί το «διοικείν εστί προβλέπειν». Αυτή θα πρέπει ναείναι ηυπεύθυνη και νουνεχής στάση όλων μας
Μεεκτίμηση, Πέτρος Γεωργαντζής» .
