«Άγγελε, μόνον στ’ όνειρο μου δίνεις τα φτερά σου;
Στ’ όνομα Αυτού που σ’ τα ‘πλασε, τ’ αγγειό τσ’ ερμιάς τα θέλει»
Διονύσιος Σολωμός
Γη και ύδωρ. Χώμα και νερό, ανακατεμένα, πατημένα, πλασμένα, φτιάχνουν εδώ και χιλιετίες πήλινα αντικείμενα που συντροφεύουν (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης) τον άνθρωπο και τον βοηθούν στον κάματο της καθημερινότητας.
Σήμερα έχουμε χάσει πολλές από τις σχετικές λέξεις, οπτικές και απτικές εμπειρίες, λόγω της αλλαγής των υλικών και των εποχών: στάμνα, κεραμίδι, πιθάρι.
Για κάποιους από μας ο πηλός και τα δημιουργήματά του ανήκουν πια στα μουσεία, σε τουριστικά μαγαζιά ή το πολύ στα χέρια ρομαντικών καλλιτεχνών. Κι όμως, κάποτε το χώμα με το νερό έσμιγαν καθημερινά με τη φωτιά κι έδιναν σχήμα σε χίλια δυο πήλινα αγγεία κι αντικείμενα.
Η χρήση τους ποικίλη: για αποθήκευση, για πόση, για μαγείρεμα, για μεταφορά, για αφιέρωση, ακόμα και για τελευταία κατοικία.
Ένα απ’ αυτά μάλιστα, ένα πιθάρι, διάλεξε για δική του κατοικία ένας αρχαίος Έλληνας που έμελλε να γίνει σήμερα ακόμα ένας γνωστός άγνωστος για μας: ο Διογένης ο κυνικός.
Ο φιλόσοφος, ζώντας μέσα σ’ ένα πιθάρι, απαξίωνε τη σπουδή και τη φροντίδα των ανθρώπων για τα υλικά αγαθά και τα καθημερινά ζητήματα κι έψαχνε με μόνο βοηθό ένα ταπεινό φανάρι (τι άλλο;) την ανθρωπιά.
Διδασκόταν από τη φύση αλλά και από τα παιδιά κι έψαχνε, με όπλα του την αγάπη ή καλύτερα την πείνα για τη σοφία αλλά και το καυστικό αστείο, τα συστατικά που μας κάνουν ανθρώπους.
Άλλωστε το γέλιο, το χιούμορ, η σάτιρα είναι αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα ζώα. Ίσως γι’ αυτό κι ο Καραγκιόζης μας να βολεύτηκε τόσο καλά μέσα σε ένα πιθάρι που βρήκε στην αυλή της παράγκας του και τρύπωσε εκεί, στην έκθεση «Όλες οι τέχνες για τον Καραγκιόζη». Η έκθεση αυτή, την οποία τίμησε η εφημερίδα μας με ειδική έκδοση, ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες με επιτυχία στο νησί της Ζακύνθου, που γιορτάζει τον Άγιο της Συγγνώμης.
Κι ο Καραγκιόζης μας, ανάμεσα σε γλυπτά, μπερντέδες και σκηνικά μιας άλλης εποχής, μέσα στο πιθάρι του σαν άλλος φιλόσοφος, γελά με τις έγνοιες μας, κάνει χοντρά χωρατά με την κάθε εξουσία, παραμένει ελεύθερος μες στη φτώχεια του, αναζητά πάντα να χορτάσει την πείνα του με ένα πιάτο φασολάδας.
Αν η τέχνη έχει φωνή, αν όπως λέει ο Παντελής Πάσχος η παράδοση «… χωρεί μέσα στη σωτήρια κιβωτό της, μαζί, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον…», αν η ψυχή μας ψάχνει ακόμα δροσερά όνειρα, για να αναστηθεί και να αναζωογονηθεί, σίγουρα θα μπορούμε να δούμε στο πιθάρι της ερημιάς του τον Καραγκιόζη (ή τον κάθε ποιητή) και να ακούσουμε τον διάλογό του με την κάθε εξουσία, σαν άλλος Διογένης:
– Α, Καραγκιόζη! Αν μάθαινες να μην είσαι ανυπότακτος και αν κολάκευες λιγάκι τον πασά, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να τρως συνέχεια φασολάδα…
– Αν κι εσύ μάθαινες να τρως λίγη φασολάδα, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να υπακούς και να κολακεύεις συνέχεια τον πασά…
Νατάσα Μιχαηλίδου
αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
