Μια απ’ τις πιο περίεργες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της αρχαιότητας και της κυρίως της Μακεδονίας ήταν αναμφισβήτητα η βασίλισσα Ολυμπιάδα, σύζυγος του βασιλιά Φιλίππου Β΄ και μητέρα του Αλεξάνδρου Γ΄, του μεγάλου Αλεξάνδρου. Γεννήθηκε στην αρχαία Πασσαρώνα το 373 π.Χ., ως Πολυξένη, πριγκίπισσα του βασιλείου των Μολοσσών της Ηπείρου, κόρη του βασιλιά Νεοπτόλεμου Β΄, απογόνου του θρυλικού Αχιλλέα από τον γιο του, τον Νεοπτόλεμο.
Είχε άλλα δύο αδέρφια, τον Αλέξανδρο Α΄ και μια αδελφή, την Τρωάδα, γιαγιά του μετέπειτα επίσης Στρατηλάτη και ενός εκ των πρωταγωνιστών στις μάχες των διαδόχων και Επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Πύρρο Α΄ του Μολοσσού. Είχε αφιερωθεί στο Μαντείο της Δωδώνης όπου μυήθηκε στις μυστηριακές τελετές, αποκτώντας παράλληλα, μεγάλη μόρφωση ως βασιλική ιέρεια. Εκεί έζησε για εφτά χρόνια από την πολυτάραχη ζωή της και εκεί της δόθηκε το όνομα Μυρτάλη.
Το 357 π.Χ. γνωρίζει και τελικά παντρεύεται τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, στα Καβείρια Μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου αυτός είχε παρευρεθεί. Γίνεται η νόμιμη βασίλισσα της Μακεδονίας και γεννά τον πρωτότοκο γιο του, Αλέξανδρο Γ΄, το 356 π.Χ., στην Πέλλα. Την ίδια χρονιά, ο Φίλιππος κερδίζει στους Ολυμπιακούς αγώνες και της δίνει τιμητικά το όνομα «Ολυμπιάδα».
Η έντονη και δυναμική προσωπικότητά της, αλλά και η λατρεία που είχε στον γιο της, Αλέξανδρο, καθώς προσπαθούσε να του εξασφαλίσει τη διαδοχή στον θρόνο της Μακεδονίας, την έφερε σε ρήξη με τον σύζυγό της, Φίλιππο, αλλά και με τον γιο της, τον Αλέξανδρο. Ο θάνατος δε του λατρεμένου της γιου, στον οποίο έτρεφε παθολογική αγάπη, την καταρράκωσε ψυχολογικά και τη μεταμόρφωσε σε μια εκδικητική γυναίκα, η οποία προσπαθούσε να εξοντώσει οποιονδήποτε νόμιζε ότι έχει σχέση με τον θάνατο του γιου της, μιας και η ίδια πίστευε ότι ο γιος της είχε δηλητηριαστεί. Έτσι μπαίνουμε σε μια διαμάχη εκδίκησης και επιβίωσης, τόσο της ίδιας όσο και των μελών της οικογένειας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του γιου του και νόμιμου διαδόχου του θρόνου, Αλεξάνδρου Δ΄ και της μητέρας του Ρωξάνης.
Ο επίλογος όλων αυτών των πολέμων, ραδιουργιών, εξοντώσεων και μαχών, τελέστηκε στην αρχαία Πύδνα. το 316 π.Χ.. Εκεί, μετά από εφτάμηνη πολιορκία, παραδόθηκε στον μεγάλο εχθρό της Κάσσανδρο, με την υπόσχεση να σωθεί η ζωή του εγγονού της, Αλέξανδρου Δ΄. Ο Κάσσανδρος, με συνοπτικές διαδικασίες, την παρέδωσε στους εξαγριωμένους συγγενείς των ανθρώπων που είχε σκοτώσει, οι οποίοι τη δολοφόνησαν δια λιθοβολισμού και στη συνέχεια, με διαταγή του ίδιου, άφησαν το σώμα της άταφο, να σαπίσει. Δεν υπήρχε μεγαλύτερη προσβολή για έναν νεκρό στην αρχαιότητα, πόσο μάλλον βασιλικής καταγωγής, απ’ το να μείνει άταφος. Στη συνέχεια, λίγα χρόνια αργότερα, το 310 π.Χ., ο Κάσσανδρος προχωρεί στα σχέδια του για την κατάληψη του θρόνου της Μακεδονίας και δολοφονεί στην Αμφίπολη τον νόμιμο διάδοχο Αλέξανδρο Δ› και την μητέρα του Ρωξάνη, μέσω του Γλαυκία, αξιωματικού των Εταίρων. Η συνέχεια ήταν η ίδια και για τον νόθο γιο του Αλέξανδρου, Ηρακλή, και την μητέρα του Βαρσίνη, τους οποίους δολοφόνησε ο Πολυπέρχων. Έτσι ξεκληρίστηκε όλη η οικογένεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Και ερχόμαστε στο δια ταύτα. Στην ανακοίνωση του ομότιμου καθηγητή Αρχαιολογίας του τμήματος Ελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Νις της Σερβίας, κ. Αθανασίου Μπίντα, πως το ταφικό μνημείο του τύμβου, στον Κορινό Πιερίας, ανήκει στην Ολυμπιάδα, τη θρυλική βασίλισσα των Μακεδόνων, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με όσα επικαλείται, στην περιοχή έχουν βρεθεί στο παρελθόν τρεις αρχαίες επιτύμβιες επιγραφές, οι οποίες, κατά την άποψή του, αποδεικνύουν ότι το ταφικό μνημείο ανήκει στην Ολυμπιάδα.
Συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι τα ανάγλυφα φίδια, που έχουν βρεθεί στα επιτύμβια μάρμαρα, μαρτυρούν την «ένοικο» του τάφου, καθώς η Ολυμπιάδα, ως ιέρεια των Βακχικών και Καβειρίων Μυστηρίων, συχνά παρουσιαζόταν με φίδια στην κατοχή της ως γητεύτρια, κάτι που προκαλούσε θαυμασμό, αλλά και τρόμο προς το πρόσωπό της. Άλλο στοιχείο που επικαλείται είναι το μεγάλο μήκος του τάφου που φθάνει τα 22 μέτρα, έναντι των μόλις 9,5 μέτρων του τάφου του Φιλίππου στη Βεργίνα, γεγονός που, κατά την άποψη του, μαρτυρά ότι το ταφικό μνημείο φτιάχτηκε για κάποια πολύ σημαντική προσωπικότητα, σε συνδυασμό με το ότι είναι ο μοναδικός τριθάλαμος μακεδονικός τάφος, που έχει ανασκαφεί στον ελλαδικό χώρο. Επίσης, βρίσκει ομοιότητες με τον υποτιθέμενο τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην όαση της Σίουα, ο οποίος είχε ανασκαφεί από την αρχαιολόγο, Λιάνα Σουλβατζή, με τα γνωστά σε όλους μας τραγελαφικά αποτελέσματα.
Άλλο στοιχείο τεκμηρίωσης, κατά τον Αθανάσιο Μπίντα, είναι η προτομή σκύλου που βρέθηκε και φέρεται ότι της χάρισε ο γιος της Αλέξανδρος, πριν ξεκινήσει για τη μεγάλη εκστρατεία στην Ασία. Επίσης, δίνει τη δική του ερμηνεία και μετάφραση σε υποτιθέμενο κείμενο επιτύμβιας επιγραφής, που δημοσιεύτηκε μαζί με άλλες δύο, πριν από 106 χρόνια και στην οποία, όπως λέει, αναγράφει : «Ξένε, στάσου, περνώντας βιαστικά απ’ τον τάφο του Νεοπτόλεμου, στάσου απέναντι να δεις τον τύμβο της διάσημης Ολυμπιάδας», κάτι, που κατά τη γνώμη μου, δε συνεπάγεται από το κείμενο που βλέπουμε ως σχεδιασμένη επιγραφή. Να επισημάνω ότι υπάρχει και η Ολυμπιάδα της Ηπείρου, βασίλισσα των Αιακιδών και Μολοσσών, η οποία ήταν κόρη του Πύρρου.
Επίσης, ο Α. Μπίντας αναφέρει ότι τα ευρήματα στον τάφο και οι αρχαίοι συγγραφείς μιλούν για «το μεγάλο γεγονός», κάτι, όμως, που δεν προκύπτει από τις ιστορικές πηγές, όπως ισχυρίζεται. Πουθενά δεν αναφέρεται, ότι η Ολυμπιάδα, μετά τον θάνατό της στην Πύδνα, ετάφη κάπου. Ίσα ίσα, αναφέρεται ότι το σώμα της παρέμεινε άταφο για μέρες. Η μελέτη των στοιχείων, οι σημειώσεις του Αμερικανού καθηγητή, Charles Edson, το βιβλίο του Έλληνα αρχαιολόγου Γ. Οικονόμου για τις επιτύμβιες επιγραφές της Πιερίας, αλλά και τα ανασκαφικά συμπεράσματα του αρχαιολόγου, Ματθαίου Μπέσιου, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή, αποτελούν για τον ίδιο, τις ισχυρές αποδείξεις για την ταυτοποίηση του υψηλού νεκρού.
Άλλο επιχείρημα που χρησιμοποιεί ο Αθανάσιος Μπίντας είναι και τα κτερίσματα του τάφου, τα οποία βρέθηκαν από τον Γάλλο αρχαιολόγο, Léon Heuzey, τη δεκαετία του 1850. Μεταξύ αυτών, κι ένας λύχνος, που, κατά την άποψή του, «υποδεικνύει» την Ολυμπιάδα ως ιέρεια των Μυστηρίων. Όλη αυτή την επιχειρηματολογία έρχεται να ανατρέψει και να αποδομήσει, κατά την άποψή της, η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη, μαθήτρια και βοηθός του Μανώλη Ανδρόνικου, στο ανασκαφικό του έργο στη Βεργίνα και υπεύθυνη για τον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο των Αιγών. Σύμφωνα με την ίδια, «Tα συμπεράσματα του κ. Μπίντα δεν είναι ασφαλή, καθώς δε στηρίζονται σε αρχαιολογικές και ανασκαφικές πηγές, σχετικά με τη ζωή και, κυρίως, τον θάνατο της μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Επισημαίνει πως : «Ο Edson είναι εκείνος που αναφέρει πως η Ολυμπιάδα δε θάφτηκε, αλλά το πτώμα της πετάχτηκε και πως στη συνέχεια φτιάχτηκε στην Πύδνα ένα ιερό προς εξιλέωση, αλλά όχι τάφος. Αν την έθαβαν, θα την έφερναν στις Αιγές, όπως όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας”. Αναφερόμενη στο περιεχόμενο των επιτύμβιων επιγραφών, η Α. Κοτταρίδη επισημαίνει ότι «είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαβάσει κανείς, ειδικά, αν δεν είναι αρχαιολόγος, αρχαίες επιγραφές και να καταλάβει τι λένε, με βάση τα συμφραζόμενα και σε συνδυασμό με το εύρημα. Το όνομα Ολυμπιάδα, θα μπορούσε να αναφέρεται σε οποιαδήποτε άλλη γυναίκα με το ίδιο όνομα».
Συνοψίζοντας, η Αγγελική Κοτταρίδη, υπογραμμίζει ότι : « Για να πούμε, λοιπόν, πως βρήκαμε τον τάφο της Ολυμπιάδας, πρέπει να έχουμε πολύ ισχυρά αρχαιολογικά στοιχεία, που να πιστοποιούν ότι ετάφη. Τέτοια στοιχεία δεν έχουμε».
Σίγουρα, το ταφικό μνημείο στον Κορινό Πιερίας θ’ απασχολήσει στο μέλλον την επιστημονική κοινότητα. Ο κάθε ισχυρισμός ή ανακάλυψη θα πρέπει να υποστηρίζεται με ξεκάθαρες αποδείξεις, ευρήματα και πηγές. Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι την άποψη του Αθανασίου Μπίντα υποστηρίζει και η αρχαιολόγος Λιάνα Σουλβατζή. Θα ήταν ευχής έργον να αποδειχθεί, τελικά, ότι η Ολυμπιάδα ετάφη και ο τάφος της είναι εκεί. Θα ήταν κάτι που θα ανέτρεπε την ιστορία και ένα επιπλέον όπλο της χώρας μας για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Θα αποτελέσει στοιχείο που θα ανυψώνει το αίσθημα υπερηφάνειας και αυτοπεποίθησης των Ελλήνων, κάτι που, ειδικά στις μέρες που διανύουμε, έχουμε τόση ανάγκη. Επιβάλλεται να μη λησμονούμε τις ιστορικές μας καταβολές και να τις επιζητούμε σε τόσο χαλεπούς καιρούς. Να μην ξεχνούμε τις ιστορικές μας καταβολές και να τιμούμε τους προγόνους μας. Να διδασκόμαστε από τα έργα τους, αλλά και από τα λάθη τους. Η ελληνική κοινωνία έχει τιμήσει τον Αλέξανδρο, τον Φίλιππο, τους απογόνους τους, του Επιγόνους, διατηρώντας ακόμη τα ονόματά τους. Συναντάμε Έλληνες που φέρουν αυτά τα ονόματα, τιμώντας τη μνήμη τους. Δεν έχω ακόμη, όμως, συναντήσει κάποιον να φέρει το όνομα του Κάσσανδρου, του απόλυτου σκευωρού, ξεκληριστή της οικογένειας του Αλέξανδρου και σφετεριστή του θρόνου της Μακεδονίας. Ίσως ο μορφωμένος κόσμος τον έχει κρίνει και τον έχει καταδικάσει ως έναν ωμό τυχοδιώκτη, μη αποδεκτό στη συνείδησή του. Ίσως και τα τελευταία λόγια του Αλέξανδρου, από το νεκροκρέβατό του, να διαδραμάτισαν και αυτά τον ρόλο τους : «Τω κρατίστω», φαντάζει περισσότερο ως κατάρα και όχι ως ευχή, σε συνδυασμό μ’ αυτό που ακολούθησε.
Δε συμφωνώ, επίσης, με την άποψη μερικών αρχαιολόγων, ότι δεν ανασκάπτουμε μερικούς τύμβους, γιατί έχουμε τόσους πολλούς σ’ όλη την ελληνική επικράτεια και ότι τους αφήνουμε για τους επόμενους. Ο κάθε τύμβος είναι μοναδικός και μπορεί να μας δώσει μοναδικές και ξεχωριστές πληροφορίες, που μπορεί ακόμη και να ανατρέψουν την ήδη υπάρχουσα ιστορία και τις ιστορικές πηγές. Είμαστε μια ευρωπαϊκή χώρα και θα έπρεπε να παρακολουθούμε τα πολιτιστικά προγράμματα και να εντασσόμαστε σ’ αυτά. Το «δεν έχουμε χρήματα» ή «δεν έχουμε προσωπικό» δεν επιτρέπεται ν’ αποτελεί δικαιολογία ούτε λύση. Φωτεινό παράδειγμα είναι ο Τύμβος Καστά, με αυτά που μας έχει δώσει και αυτά που έχει να μας δώσει, με την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστεί η χρηματοδότηση και οι ανασκαφές. Εύχομαι στο μέλλον να μπορέσουμε να ζήσουμε τέτοιες συγκινήσεις και με τον τύμβο στον Κορινό Πιερίας.
Ας ελπίσουμε ότι η Θεσσαλονίκη, η κόρη του Φιλίππου και σύζυγος του Κασσάνδρου, την οποία μεγάλωσε η Ολυμπιάδα από μωρό, ως δικό της παιδί, της εξασφάλισε μια ταφή, έστω και μυστική. Ίσως οι συγγενείς της, από τον βασιλικό οίκο των Αιακιδών Μολοσσών της Ηπείρου, να το έπραξαν αυτό. Τελικά, ίσως ο ίδιος ο Πύρρος, ο οποίος ανήλθε στον θρόνο, ως βασιλιάς της Μακεδονίας, να μερίμνησε για την ταφή της. Ο χρόνος θα δείξει…
Κώστας Μαυρομάτης,
Συλλέκτης – Ερευνητής
