«Ψυχή βαθιά» σε μια εποχή «ρηχή»!

«Αδελφός να πολεμάει αδελφό…δεν υπάρχει χειρότερο…Τι έχουν δει τα μάτια μου…μην το ματαδούμε…», μου’ πε κάποτε ο μπάρμπα Στέργιος που «έφαγε με το κουτάλι» το Γράμμο και το Βίτσι στον Εμφύλιο. Αυτή η φράση μέσα στην απλότητά της φέρει τη δύναμη της αποτύπωσης όλης της τραγωδίας που έζησε η χώρα μας μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια τραγωδία που άφησε βαθιές πληγές στη ψυχή του λαού μας και καθόρισε την μετέπειτα ιστορία του. Αυτή η φράση ανασύρθηκε αβίαστα απ’ την μνήμη μου έχοντας απέναντί μου τον Παντελή Βούλγαρη τον σκηνοθέτη της ταινίας «Ψυχή Βαθιά», που έχει ως θέμα το Εμφύλιο πόλεμο και ήρθε στην Ξάνθη για να μιλήσει για το κινηματογράφο και την ιστορία το απόγευμα της Δευτέρας στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Το πρωί της Δευτέρας παραχώρησε συνέντευξη – συζήτηση στο ξενοδοχείο «Ελισσώ». – Κύριε Βούλγαρη με τη νέα σας ταινία προσεγγίζεται ένα θέμα που «πονάει». 65 χρόνια μετά και δεν είναι βέβαιο αν έχουν επουλωθεί οι πληγές απ’ τον Εμφύλιο. Ποιο ήταν το κίνητρο γι’ αυτή την ταινία;Βούλγαρης: «Από τις 11 ταινίες που έχω γυρίσει οι ιστορίες των ταινιών ήρθανε και με βρήκανε δεν τις επεδίωξα. Στα «Πέτρινα χρόνια» μου διηγήθηκε την ιστορία η γυναίκα μου ένα βράδυ και μέσα σε πέντε λεπτά…εκείνη τη στιγμή είχα δεσμευτεί να κάνω αυτή την ταινία. Όχι τόσο για το ιστορικό πλαίσιο που καθόρισε τις ζωές τους αλλά όσο για τις αξίες που εκπροσωπούσαν αυτοί οι δύο άνθρωποι. Στην «Ψυχή βαθιά» ομολογώ ότι δεν ήξερα την ιστορία του Εμφυλίου σε λεπτομέρειες παρότι είμαι η επόμενη γενιά- γεννήθηκα το 1940. Είχα δύο θύματα απ’ το σόι μου και απ’ τις δύο πλευρές και όταν άρχισαν να ευαισθητοποιούμαι πολιτικά στην εφηβεία προσπαθούσα να καταλάβω. Βρέθηκα διχασμένος ανάμεσα στην μια και την άλλη περίπτωση. Η επιλογή μου τελικά ήταν η αριστερά, χωρίς να είμαι ούτε εκπρόσωπος κόμματος ούτε αντιπρόσωπος τους. Η «ψυχή βαθιά» προέκυψε από σύμπτωση όταν ανέβηκα το 1997 στην Καστοριά για να βρω εγκαταλελειμμένα χωριά για την ταινία μου «Νύφες». Επέστρεψα με την χωροταξική αίσθηση της περιοχής μερικές σκόρπιες ιστορίες από τον Εμφύλιο και με την πρόκληση ν’ αρχίσω έρευνα. Και επειδή με ενδιαφέρει η ιστορία άρχισα να διαβάζω χωρίς να έχω την προοπτική μιας ταινίας. Μάλιστα επειδή οι «Νύφες» ήταν μια πολυδάπανη ταινία η στόχευσή μου ήταν να μην κάνω πάλι μια τέτοια ταινία. Μάλιστα ΄έλεγα ότι ακόμη και αν δεν κάνω ταινία για τον Εμφύλιο εγώ το χρέος μου σαν πολίτης το έκανα. Διέθεσα 4 – 5 χρόνια διαβάζοντας και ψάχνοντας Μου προέκυψε η «Ψυχή βαθιά» στο τέλος της έρευνάς μου όταν είχα μπει στο κλίμα της εποχής και τόλμησα να κάνω την ταινία παρόλο που είχα πολλές αντιδράσεις από τους χρηματοδότες γιατί θεωρούσαν ότι είναι θέμα ξεπερασμένο» – Είναι θέμα ταμπού;Βούλγαρης: «Βεβαίως… Στην Ισπανία παρόλο που είναι νωρίτερα ο εμφύλιος ο δικός τους και εκεί οι ταινίες αυτές είχαν αντιδράσεις. Είχα τη συμβουλή να μην γυρίσω πίσω…όταν όμως με συγκινεί κάτι και έχω πάρει την απόφασή μου δεν σταματάω…Από σύμπτωση έγινε η ταινία. Είχα εγκαταλείψει το σχέδιο γιατί είναι ακριβή ταινία. Έτυχε… ο πατέρας του παραγωγού να υπηρέτησε στον Εθνικό στρατό και ο θείος του ήταν αντάρτης στα βουνά. Κι έτσι συγκινήθηκε… Και αυτή η ταινία παρότι έχει το ιστορικό πλαίσιο είναι μια προσπάθεια να μιλήσω για ανθρώπους. Είναι πολύ τολμηρό και άδικο να περιμένει κάποιος μέσα σε δυο ώρες να πάρει απαντήσεις για όλο το ιστορικό πλαίσιο που συνδέει την ιστορία. Η προσπάθειά μου ήταν να διηγηθώ ιστορίες ανθρώπων ειδικότερα της τελευταίας περιόδου των μαχών τον Αύγουστο το 1949 και βεβαίως υπάρχει το ιστορικό πλαίσιο αλλά εγώ δεν τη χαρακτηρίζω ιστορική» Πως την προσέγγισαν όλοι αυτοί που σας προέτρεπαν να μην ασχοληθείτε μ’ αυτό το θέμα και ποια η αποδοχή της;Βούλγαρης: « Μετά το 1974 σιγά – σιγά ανοίγουν αρχεία… μιλάνε άνθρωποι! Όμως υπάρχουν πολλά κενά. Βασίστηκα στις προσωπικές μαρτυρίες. Στην Καστοριά βρήκα ανθρώπους που μου διηγήθηκαν ιστορίες γι’ αυτό πήρε και πέντε χρόνια για να γίνει. Ο κίνδυνος είναι να μπλοκαριστείς μέσα σε στεγανοποιημένες απόψεις γι’ αυτό εγώ προσπαθώ να διαβάζω, να ερευνώ. Η τεχνική της έρευνας είναι η ανάγνωση και η αποδελτίωση στοιχείων που αφορούν το πλαίσιο. Κι αυτή τη στιγμή δεν έχω ολοκληρωμένη άποψη για τα γεγονότα του εμφυλίου Υπάρχουν ανοιχτά ερωτήματα για την αρχή και το τέλος του πολέμου. Αυτό που δεν είχα προβλέψει ήταν ότι θα υπάρχει μια νηφάλια άποψη που δεν υπάρχει. Οι πληγές που αναμφίβολα υπάρχουν αφορούν τους απλούς ανθρώπους, δεν αφορούν κόμματα και φορείς, εκεί υπάρχει μια αποκρυσταλλωμένη άποψη με ένα τοίχο που την περιβάλλει και δεν αισθάνονται την ανάγκη να το κουβεντιάσουν περισσότερο. Η ταινία έχει κάνει 220.000 εισιτήρια. Αν σκεφτεί κάνει τους ρυθμούς της καθημερινότητας που ζούμε και το θέμα της ταινίας που δεν είναι ευχάριστο είναι επιτυχημένη. Εμένα μου αρέσουν αυτού του είδους οι ταινίες. Έτσι διηγούμαι, έτσι μ’ αρέσει να κουβεντιάζω με τους ανθρώπους. Με συγκινεί που έχω συναντήσει ζευγάρια που ερωτευτήκανε με τις ταινίες μου. Είναι αρκετό να δεις μια ταινία και μετά να κουβεντιάσεις για αυτή». – «Ψυχή Βαθιά», ήταν σύνθημα των ανταρτών;Βούλγαρης: «Αυτές οι δυο λέξεις για μένα εκπροσωπούσαν την ταινία. Δεν είναι απλό να βρεις τον τίτλο της ταινίας. Ας πούμε τα «Πέτρινα χρόνια» είναι παραφθορά ενός τίτλου ποιήματος του Ρίτσου «Πέτρινος Χρόνος». «Ψυχή Βαθιά» ήταν σύνθημα του ΕΛΑΣ και ο Ζαχαριάδης όταν ανέλαβε το κόμμα και ξεκίνησε ο εμφύλιος ορισμένα σύμβολα του ΕΛΑΣ τα απαγόρευσε και έτσι δεν χρησιμοποιήθηκε ο τίτλος σαν κραυγή των ανταρτών. Μια άλλη παρατήρηση ήταν για το τραγούδι του Τσιτσάνη «Κάποια μάνα αναστενάζει». Κάποιοι είπαν ότι το τραγούδι αυτό δεν είχε γραφτεί τότε. Όμως εγώ ξέρω ότι το τραγούδι αυτό το απαγόρεψαν ο στρατός και οι αντάρτες αλλά τραγουδιόταν και από τους δύο γιατί μιλούσε για τη μάνα».Αν κάνετε μια ταινία για την εποχή μας τι τίτλο θα βάζατε; «Ψυχή κενή …ρηχή»;Βούλγαρης: «Αισθάνομαι και βιώνω μια μίζερη εικόνα. Όμως παραμένω αισιόδοξος γιατί έχω φίλους που κάνουν έντιμα τη δουλειά τους σ’ όλους τους χώρους. «Ψυχή βαθιά» θα χαρακτήριζα τις προσπάθειες των σύγχρονων ελλήνων. Δεν εκπροσωπεί μια κραυγή πολέμου αλλά μια φωνή αισιοδοξίας, αντοχής, ελπίδας σ’ αυτό που μας περιβάλλει και μας επιβάλλεται». Μιλήστε μας για τον σύγχρονο κινηματογράφο και τους δημιουργούς. Ποιες είναι οι τάσεις που επικρατούν;Βούλγαρης: «Εμείς παραδώσαμε…ήμασταν καμιά τριανταριά. Μείναμε τρεις από εκείνη τη γενιά. Ο Αγγελόπουλος, ο Παναγιωτόπουλος και εγώ. Σήμερα υπάρχει μια άλλη πραγματικότητα πολύ ελπιδοφόρα. Υπάρχουν κινηματογραφιστές νέοι που έχουν ταλέντο και έχουν σημαντικές διακρίσεις και βραβεία. Εμείς αισθάνομαι ότι αδικήσαμε το παλιό σινεμά… δεν ήταν όλα σκουπίδια. Είναι ταινίες που άντεξαν στο χρόνο. Ποια ταινία σας θεωρείτε σταθμό στην καριέρα σας;Βούλγαρης: «Όλες εκπροσωπούσαν κάτι που ήθελα να κάνω. Επιλέγω το «Προξενιό της Άννας» που έδειξα τι μπορούσα να κάνω και με πολύ λίγα μέσα».Μαριάννα Ξανθοπούλουmarianaxan@yahoo.gr