Για τα 80 χρόνια του μεγαλύτερου εν ζωή φιλοσόφου

Εδώ και πενήντα χρόνια σε κάθε φιλοσοφική, πολιτική, γενικά των κοινωνικών δρώμενων αναφορά, το όνομα τού Χάμπερμας βρίσκεται στο επίκεντρο, ακόμα και στην περίοδο τής δεκαετίας του 1960, όπου κυριαρχούσε ή μεγάλη μορφή τού Αντόρνο. Αρχικά διαμορφωμένος από την «Κριτική Θεωρία» τής Σχολής της Φραγκφούρτης, και εκεί που όλοι περιμέναμε τον συνεχιστή της, ο Χάμπερμας με τα χρόνια ανέπτυξε μια δική του θεωρία, την «Θεωρία τού Επικοινωνιακού Πράττειν», η οποία αν όχι στον αντίποδα, αλλά κατά πολύ διαφοροποιημένη από αυτήν. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ Αντόρνο και Χάμπερμας βρίσκεται στην σπουδαιότητα που δίνει ο καθένας τους, στην αριστοτελική «πρώτη ουσία» και στην «κύρια ουσία». Ενώ ο Αντόρνο αρνιόταν επίμονα να απαντήσει στο πιο είναι το καλύτερο σύστημα, το σύνολο δηλαδή, που δεν το εμπιστευότανε καθόλου, και έδινε την πρωτιά στο μέρος, στο άτομο, στον μεμονωμένο, ο οποίος έχοντας μόλις επιβιώσει από την κόλαση του Άουσβιτς, έπρεπε να πολεμήσει ενάντια στο «λάθος σύνολο» για να μπορέσει να συνεχίσει να ζει, έστω και αν δεν μπορεί να κάνει την «σωστή ζωή». Θυμάμαι ότι συνεχώς μας παρότρυνε στο να αντιστεκόμαστε σ αυτό πού το σύνολο προσπαθεί να διαπράξει πάνω μας. Ενώ ο Χάμπερμας, συμφωνώντας με τον Αριστοτέλη ανέπτυξε ένα δικό του σύστημα, δίνοντας έτσι την πρωτιά στο σύνολο.
«Το πρώτο κύριο έργο του, η «Μεταλλαγή τής Στρουκτούρας τού Κοινωνικού Χώρου» ακολούθησε το έργο «Θεωρία και Πράξη» και έπειτα η «Λογική των Κοινωνικών Θεωριών» με το οποίο έκλεισε τον κύκλο των αναζητήσεών του, και όπως παραδέχεται, απορρίπτοντας και τις όποιες επιρροές τής τότε αμερικάνικης κοινωνιολογίας πάνω του. Ασχολήθηκε με όλο το φάσμα τής φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, πολιτικής, βιομηχανικής εξέλιξης – τεχνολογίας, με λίγα λόγια με όλη την θεωρητική και πρακτική φιλοσοφία, και με τη θεωρητική και πρακτική πολιτική, αν θέλει κανείς αυτά να τα ξεχωρίσει. Η γλώσσα του, στρωτή και παρόλη την συνοπτική της μορφή, ευκολοδιάβαστη και προδίδει την μεγάλη του διάνοια και όχι μονάχα την γνώση. Θυμάμαι την πρώτη μέρα της παράδοσης «Ιστορία της Φιλοσοφίας» πού έκανε στο Πανεπιστήμιο τής Φραγκφούρτης το καλοκαιρινό εξάμηνο του 1964, δεν μπορούσες να φθάσεις την κατάμεστη αίθουσα με τίποτα. Όσοι είχαμε την τύχη να μπούμε μέσα δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τα λεγόμενά του. Έπρεπε να συνηθίσεις τον λόγο του, και έπρεπε να τον γνωρίσεις από τα γραφόμενά του . Ευτυχώς δημοσίευσε πάρα πολλά. Ο Αντόρνο τον αποκαλούσε «ο φίλος μου ο Χάμπερμας» και τον αγαπούσε, όπως και ο ίδιος αγαπούσε τον Αντόρνο, και δεν δίστασε στην εποχή του 1968, όταν καταλάβανε μερικοί από εμάς το Ινστιτούτο της Κοινωνιολογίας, να μας αποκαλέσει «αριστερούς φασίστες», βαρύ πλήγμα για το φοιτητικό κίνημα της εποχής, από το οποίο πιστεύω ακόμα προσπαθεί να συνέλθει. Τα χρόνια περάσανε και όπως τα φέρνει ο καιρός, γύρω στα 1980, βρίσκεις τον Χάμπερμας «στο πίσω δωμάτιο του Έλληνα», όπως πρόσφατα ανέφερε και ο Γιόσκα Φίσσερ, πίνοντας μπύρες και ελληνικά κρασιά, να συζητάει με φοιτητές και μη, τα άμεσα προβλήματα της πολιτικής δράσης. Και ακόμα παρόλη την μεγάλη του ηλικία δεν αποτραβήχτηκε από την καθημερινότητα. Επεμβαίνει πάντοτε και παντού, είτε είναι αυτό το Ιράκ, είτε η Ευρώπη, είτε είναι ένα συνέδριο τής Σοσιαλδημοκρατίας, είτε ακόμη και θρησκευτικά ζητήματα, όπως τελευταία ενάντια στον Χέγκελ και στους «αδιαφώτιστους διαφωτιστές». Αυτά σαν μια μικρή πρόταση, από τις χιλιάδες … χιλιάδες που μπορεί να γράψει κανείς για τον μεγάλο φιλόσοφο Γιούργκεν Χαμπερμας.
Κ.Γ.