Όλοι γνωρίζουμε οικογένειες με ένα παιδί που προβληματίζει τους γονείς είτε για θέματα συμπεριφοράς (δεν ακούει, δεν τρώει, δεν διαβάζει) είτε για την συναισθηματική του κατάσταση (έχει φοβίες). Πολλές φορές στην ίδια οικογένεια υπάρχει και ένα παιδί που οι γονείς βρίσκουν «εύκολο»: «Είναι καλό παιδί. Δεν μας δημιουργεί κανένα πρόβλημα». Φαίνεται ήρεμο και ισορροπημένο, ακούει, φέρνει εις πέρας τις υποχρεώσεις του χωρίς να επιβαρύνει ιδιαίτερα κανένα. Η “μη προβληματική” παρουσία του στην οικογένεια αντισταθμίζει τα προβλήματα του αδελφού του, ανακουφίζει τους γονείς και τους επιτρέπει να στρέψουν την ενέργειά τους στο παιδί που φαίνεται να χρειάζεται βοήθεια περισσότερο. Αυτή η αντιστάθμιση είναι φυσιολογική διαδικασία και συμβάλλει στην ομοιόσταση της οικογένειας διατηρώντας τις ισορροπίες της. Δεν είναι όμως πάντα χρήσιμη για το «μη προβληματικό» παιδί.
Η κοινή αντίληψη επικεντρώνεται στα πλεονεκτήματα που απολαμβάνει το παιδί που δεν δημιουργεί προβλήματα. Οι γονείς καμαρώνουν γι’ αυτό, δεν το μαλώνουν και όταν το συγκρίνουν με τον προβληματικό αδελφό του πάντα κερδίζει. Όμως για κάποια παιδιά αυτό έχει και το τίμημά του: δημιουργεί υψηλές προσδοκίες για πετυχημένη, ισορροπημένη συμπεριφορά, για ηρεμία και δύναμη που καταπιέζουν το παιδί. Το άγχος και η ταραχή που αναπόφευκτα αισθάνεται κάποιες φορές δεν βρίσκουν εύκολα θέση στην οικογένεια και γι’ αυτό απωθούνται και κρύβονται. Μπορεί και το ίδιο το παιδί να μην θέλει να κουράσει τους ήδη υπερφορτωμένους γονείς με τα δικά του προβλήματα. Η εικόνα του δυνατού χαρακτήρα γίνεται μάσκα που κρύβει από πίσω ανάγκες και αδυναμίες. Το άτομο εσωτερικεύει την πεποίθηση της οικογένειας ότι «Δεν έχεις ανάγκη εσύ!». Σαν ενήλικας προσανατολίζεται προς τους άλλους για να τους στηρίξει και παραμελεί τον εαυτό του, τις δικές του ανάγκες, επιθυμίες, συναισθήματα. Αυτή η ανισορροπία διαταράσσει την ψυχική ηρεμία και σχέσεις του ατόμου και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε άγχος και κατάθλιψη, αν σε κάποια στιγμή στο μέλλον οι καταπιεσμένες ανάγκες ξεχειλίσουν και ζητήσουν ικανοποίηση…
Η εξέλιξη είναι διαφορετική όταν οι γονείς διατηρούν μια στάση εγρήγορσης και παρατήρησης της συμπεριφοράς που δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση προβλημάτων. Όταν δημιουργούν ευκαιρίες και συνθήκες για ουσιαστική επικοινωνία όχι μόνο για τα γεγονότα της ημέρας αλλά και για τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς που προκάλεσαν. Σταδιακά η τακτική επικοινωνία επιτρέπει στον γονέα να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίον το παιδί εκφράζει ταραχή ή άγχος, ακόμα κι αν αυτός είναι διακριτικός και όχι εμφανής, όπως με τον αδελφό του. Απλά και μόνο ο προσανατολισμός αυτός των γονιών επικοινωνεί στο ‘μη προβληματικό’ παιδί το σημαντικό μήνυμα ότι είναι αποδεκτό να νιώθει και να εκφράζει δύσκολα συναισθήματα, ότι και οι δικές του ανάγκες είναι σημαντικές και ότι η οικογένεια είναι εκεί για να στηρίξει και αυτό όπως και τον αδελφό του.
Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη. Τηλ.: 25411 00434.
