Α. Στην κοινωνία μας, κοινωνία με καθημερινό «βομβαρδισμό» από τεχνολογικούς πειρασμούς και διαρκώς νέες προσθήκες στο ήδη βεβαρυμένο πρόγραμμα των μαθητών, κομβικό ερώτημα στην σχολική και την εκπαιδευτική διαδικασία καθίσταται το πώς θα αφομοιωθούν στην διαδικασία της μάθησης οι ολοένα και περισσότερες γνώσεις. Οι καλπάζοντες ρυθμοί της καθημερινότητας έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν τις εγκεφαλικές επιδόσεις . Το πρότυπο του δυτικού «multitasking», αυτού που ασχολείται με πολλά πράγματα ταυτόχρονα, είναι τελικά κόντρα στην ίδια την φύση μας. Έχει και πάλι αποδειχθεί ότι ο εγκέφαλος μας δεν είναι δομημένος, ώστε να παρακολουθεί δύο συζητήσεις ταυτόχρονα. Είτε πρόκειται για απλές πράξεις συνδυαζόμενες μεταξύ τους είτε πρόκειται για γλωσσικό και επικοινωνιακό συνδυασμό υπάρχει τελικά μεγαλύτερος κίνδυνος, ο εγκέφαλος να μην διώχνει τις άχρηστες πληροφορίες και σκέψεις και τελικά να εμφανισθεί σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής. Όσο και εάν φαίνεται παράδοξο, την απάντηση θα μάς δώσουν οι νευροεπιστήμες. Το κοινό χαρακτηριστικό νευροεπιστημών και παιδαγωγικής είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να μεταβάλλεται συνεχώς και ανάλογα με τις εμπειρίες, που συναντά και επεξεργάζεται, δηλαδή να παρουσιάζει την εικόνα hardware, που μεταβάλλεται συνεχώς ανάλογα με το λογισμικό, που χρησιμοποείται. Η ικανότητα αυτή είναι αντίστοιχα η νευροπλαστικότητα και η μάθηση.
Β. Η διαδικασία της ανάγνωσης είναι χαρακτηριστικά δημιουργική, αφού ο εγκέφαλός μας μπορεί να μεταφράζει τις γραφικές παραστάσεις, που προσλαμβάνει, σε φωνητικά ερεθίσματα και στην συνέχεια σε σημασιολογικές έννοιες, όπως μπορεί να μεταφράζει και τα ακουστικά ερεθίσματα και μάλιστα σε πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα. Η ανάγνωση όμως σχετίζεται και με τον προφορικό λόγο. Δεν είναι τυχαίο ότι πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι για τον άνθρωπο η εξιστόρηση γεγονότων ή εμπειριών είναι ο,τι και οι προσομοιωτές πτήσης για την αεροπορία και για αυτές αφιερώνει πολλές ώρες σε συζητήσεις, ενώ έχει αποδειχθεί ότι η ακρόαση και η ανάγνωση μίας ιστορίας ενεργοποιούν τελικά το ίδιο δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών. Τελικά οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να έχουν τόσο γονιδιακό, όσο και περιβαλλοντικό υπόβαθρο υπό την έννοια της απουσίας του προφορικού λόγου και των συναφών ερεθισμάτων στην οικογένεια. Οι ίδιες μελέτες έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων των παιδιών από την τηλεόραση και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, την στιγμή που καμμία άλλη αντίστοιχη μελέτη δεν έχει αποδείξει ότι η χρήση της πληροφορικής τελικά βοηθεί τις μαθησιακές ικανότητες των μαθητών. Ο εγκέφαλος είναι όπως ένας αθλητής, που χρειάζεται καθημερινή προπόνηση, προτού συμμετάσχει στον μαραθώνιο, και αυτή η προπόνηση ακριβώς είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. Μελέτες έχουν αποδείξει ότι για την βελτίωση των ικανοτήτων στην ανάγνωση μόνος τρόπος είναι το πολύ διάβασμα! Οι δυσκολίες στην ανάγνωση συνοδεύονται συνήθως από έλλειψη ενδιαφέροντος για τα μαθήματα, αλλά και πάλι αυτό είναι ζήτημα του περιεχομένου του εκπαιδευτικού προγράμματος, που ισοσταθμίζεται με την αισιοδοξία, τα θετικά συναισθήματα και την διδασκαλία χωρίς άγχος στα παιδιά.
Γ. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και διαδραστικών προγραμμάτων τόσο με την αξιοποίηση των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης, όσο και ιδίως με τους διαδραστικούς πίνακες στα σχολεία, είναι ένα ζήτημα, που έχει απασχολήσει πολύ τους σχεδιαστές των κρατικών εκπαιδευτικών συστημάτων ως προς το επιδιωκόμενο μαθησιακό όφελος. Στόχος έκαστου εκπαιδευτικού συστήματος είναι κυρίως η κατανόηση και η επεξεργασία του πραγματικού κόσμου όχι επιφανειακά, αλλά με τον νου και με την μνήμη. Τα ευρύτατα διαδεδομένα βιντεοπαιχνίδια μαθαίνουν στα παιδιά πώς να συγκεντρώνονται σε διαφορετικά σημεία της οθόνης και αυτό «βαπτίζεται» ενίσχυση της προσοχής. Ωστόσο η προσοχή στο σχολείο μεταφράζεται στην ικανότητα να μπορεί κανείς να συγκεντρωθεί σε ένα πράγμα κάθε φορά, ενώ την ικανότητα αυτή χάνουν τα παιδιά, όταν μαθαίνουν να συγκεντρώνονται στα πάντα.
Πρόσφατη μελέτη απέδειξε ότι, αν δώσουμε σε ένα μαθητή μία παιγνιομηχανή, τότε μέσα σε διάστημα τεσσάρων (4) μηνών οι σχολικές επιδόσεις του θα κάνουν θεαματική «βουτιά»! Τελικά μόνο η σύνδεση στην αντίληψη του μαθητή με τον πραγματικό και όχι με τον ψηφιακό/ εικονικό κόσμο διά του συνδυασμού των τριών παραγόντων, του μαυροπίνακα, των καλών και καταρτισμένων εκπαιδευτικών και της πλούσιας βιβλιοθήκης, μπορεί να αποδώσει θετικό αποτέλεσμα. Μετά από όλα αυτά τι να πούμε: μαυροπίνακας και πάλι … μαυροπίνακας!
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑ – Νομική Υπηρεσία ΟΑΕΔ
ioanniskymionis@yahoo.gr
