Ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα που διδάσκεται μόνο στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη και εδώ και 4 χρόνια στο Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών “Ψυχή τε και σώματι Κλινική Ψυχολόγος & Επιστημονική Υπεύθυνη Σοφία Μεσσάρη
Σ’ ένα ταξίδι ενδοσκόπησης με τελικό σταθμό την Ενσυνειδητότητα (Mindfulness) μας προσκαλεί η κα Σοφία Μεσσάρη, Κλινική Ψυχολόγος & Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Ψυχολογικών Θεραπειών “Ψυχή τε και σώματι” το Σάββατο 6 Οκτωβρίου στις 18:00-20:00. Η κα Μεσσάρη εφαρμόζει αυτό το πρωτοποριακό πρόγραμμα που διδάσκεται μόνο στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη και εδώ και 4 χρόνια στο Κέντρο που διευθύνει στην Ξάνθη. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μας εξηγεί τι είναι αυτό το πρόγραμμα και τι προσφέρει.
«Ε»: Τι σημαίνει ο όρος «Ενσυνειδητότητα»;
Σ. Μεσσάρη: «Ενσυνειδητότητα (γνωστό ως Mindfulness στα αγγλικά) είναι η επίγνωση που ‘αναδύεται’ όταν στρέφουμε την προσοχή μας εσκεμμένα, στην παρούσα στιγμή και χωρίς επικρίσεις, στα πράγματα όπως ακριβώς έχουν» (ορισμός των Williams, Teasdale, Segal & Jon Kabat-Zinn, 2007).
Η Eνσυνειδητότητα είναι η καλλιέργεια μιας ολόκληρης στάσης ζωής. Μιας στάσης ζωής που βασίζεται πάνω στη δημιουργία μιας άλλης σχέσης με την εμπειρία μας: μας μαθαίνει πώς να βγαίνουμε από τον «αυτόματο πιλότο», μας βοηθά να είμαστε πιο παρόντες, πιο ενήμεροι για αυτό που μας συμβαίνει κάθε στιγμή –εντός μας (σκέψεις, συναισθήματα, σωματικές αισθήσεις) και εκτός μας, γύρω μας. Ταυτόχρονα μας μαθαίνει να προσεγγίζουμε τις εμπειρίες μας με μια διάθεση καλοσύνης και αποδοχής».
«Ε»:Τι αφορά το πρόγραμμα αυτό, τι διαχειρίζεται και πού έγκειται η πρωτοπορία του;
Σ. Μεσσάρη: «Το πρόγραμμα Διαχείρισης του Στρες με Ενσυνειδητότητα (Mindfulness) είναι ένα ‘πάντρεμα’ πρακτικών διαλογισμού που έχουν τις ρίζες τους στη Βουδιστική φιλοσοφία & επιστημονικών γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων Ψυχολογίας (για παράδειγμα όσον αφορά τη σχέση σκέψεων-συναισθημάτων, πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει τις ψυχικές δυσκολίες και να οδηγήσει σε άγχος ή κατάθλιψη).
Αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 70 στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Μασσαχουσέτης στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής από τον Jon Kabat-Zinn, ο οποίος και ίδρυσε την παγκοσμίου πλέον φήμης Κλινική Διαχείρισης/Μείωσης του Στρες (Stress-Reduction Clinic). Από τότε απλώθηκε παγκοσμίως, ειδικά καθώς πολυάριθμες έρευνες απέδειξαν την χρησιμότητά του σε προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας, όπως κατάθλιψη, άγχος/αγχώδεις διαταραχές, χρόνιος πόνος, διαταραχές διατροφής, εξαρτήσεις. Έρευνες απέδειξαν επίσης ότι βελτιώνει το ανοσοποιητικό και μειώνει συμπτώματα και βελτιώνει την ποιότητα ζωής σε μια ευρεία κλίμακα ασθενειών που επηρεάζονται από το στρες, όπως ινομυαλγία, ψωρίαση, ευερέθιστο έντερο. Γενικότερα παίζει αποφασιστικό ρόλο στη βελτίωση της συναισθηματικής ισορροπίας και ψυχικής ευεξίας σε ποικίλους πληθυσμούς, διαφόρων ηλικιών, όπως μαθητές σε σχολεία, στρατιώτες/σώματα ασφαλείας, αθλητές κλπ
Στην Αμερική και Βρετανία το πρόγραμμα έχει επισήμως αναγνωριστεί ως σημαντικό από κρατικούς φορείς υγείας και είναι πλέον ευρέως διαδεδομένο. Στην Ελλάδα το πρόγραμμα διδάσκεται – στην μορφή που ακολουθεί πιστά το μοντέλο που περιέγραψα παραπάνω (Mindfulness-based Stress Reduction / MBSR & Mindfulness-based Cognitive Therapy/MBCT) και από δασκάλες που εκπαιδεύονται με βάση τα αυστηρά κριτήρια που ορίζουν τα Κέντρα του εξωτερικού – μόνο σε τρεις πόλεις: στην Αθήνα εδώ και μια δεκαετία από το Athens Mindfulness Centre, στην Θεσσαλονίκη το διδάσκουμε μαζί με τις συναδέλφους από την Αθήνα εδώ και 3 χρόνια. Και βεβαίως στην Ξάνθη το διδάσκω στο Κέντρο Ψυχολογικών θεραπειών ‘Ψυχή τε και σώματι» από τον Οκτώβριο του 2014!».
«Ε»:Μέσα από ποιες εσωτερικές διαδικασίες μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, κρίση πανικού και άλλες;
Σ. Μεσσάρη: «Εξάσκηση της προσοχής – βοηθάει να αναπτύξεις μεγαλύτερο έλεγχο προσοχής. Πολύ σημαντική ικανότητα όταν ‘κολλάς’, χάνεσαι σε κύκλους αρνητικών σκέψεων, που οδηγούν σε επιδείνωση της διάθεσης, π.χ. κατάθλιψη ή άγχος, να μπορείς να κατευθύνεις τη συμπεριφορά σου κάπου αλλού, όπως εστιάζοντας στο σώμα και την αναπνοή. Το σώμα και η αναπνοή αποτελούν την ‘άγκυρα’ που σε βοηθάει να μένεις σε επαφή με το παρόν, αντί να χάνεσαι σε σκέψεις για το παρελθόν ή φόβους για το μέλλον..
2)Βελτιώνει την ικανότητα να αντέχεις δύσκολες εσωτερικές εμπειρίες (πόνο, άγχος, δύσκολα συναισθήματα), καθώς και την ικανότητα να τις αντιμετωπίζεις αποτελεσματικά . Βιώνεις τον πόνο, βιώνεις τα συμπτώματα άγχους κλπ χωρίς να προσπαθείς να τ’ αποφύγεις, να δραπετεύσεις, να τα παλεύεις, να καταστροφολογείς. Έτσι μειώνεις τη συναισθηματική αντίδραση που σου προκαλούν. Πολλές φορές αυτό μειώνει την ένταση των συναισθημάτων αλλά κι αν ο πόνος δεν μειώνεται, η ταραχή και το πόσο υποφέρεις με τον πόνο μειώνεται.
3)Αλλαγή στη στάση μας προς τις σκέψεις . Η παρατήρηση χωρίς επίκριση του πόνου & σκέψεων που συνδέονται με το άγχος οδηγεί στη συνειδητοποίηση ότι είναι απλά σκέψεις κι όχι αντανάκλαση της πραγματικότητας ή της αλήθειας. «Δεν είμαι οι σκέψεις μου», «Οι σκέψεις δεν είναι αλήθειες». Πχ Το να φοβάσαι δεν σημαίνει ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ή το να σκέφτεσαι ότι είσαι αποτυχία δεν το κάνει αλήθεια. Και βεβαίως οδηγεί στην συνειδητοποίηση ότι οι περισσότερες αισθήσεις, σκέψεις και συναισθήματα είναι παροδικά, αυξομειώνονται σε ένταση, περνούν, ‘όπως τα κύματα στη θάλασσα». Αναλογιστείτε πόσο ανακουφιστικό είναι αυτό για κάποιον που νιώθει παγιδευμένος σε κύκλους δύσκολων συναισθημάτων και τυραννιέται από τη σκέψη ότι αυτό δεν θα περάσει ποτέ!».
4)Αυτοδιαχείριση (Self-Management)
Η παρατήρηση χωρίς επίκριση και η περιγραφή οδηγούν σε αυξημένη επίγνωση και επομένως σε καλύτερη αντιμετώπιση των καταστάσεων ή έγκαιρη/καλύτερη χρήση δεξιοτήτων για την αντιμετώπισή του (coping skills). Μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό αρχικών ενδείξεων ότι οδηγούμαστε σε πρόβλημα, σε μια στιγμή που η χρήση δεξιοτήτων αντιμετώπισης του προβλήματος μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική. Μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αναγνώριση των συνεπειών της συμπεριφοράς μας κι έτσι στην αλλαγή της συμπεριφοράς. Οδηγεί στην Εσκεμμένη Ανταπόκριση (Επιλογή) αντί για Παρορμητική Αντίδραση.
5)Διδάσκει την Αποδοχή
Αποδοχή του πόνου, των σκέψεων, των συναισθημάτων, των παρορμήσεων (urges) ή σωματικών αισθήσεων χωρίς να προσπαθείς να τα αλλάξεις, να τα αποφύγεις, να δραπετεύσεις. Πχ. Οι κρίσεις πανικού είναι δυσάρεστες αλλά βραχείες εμπειρίες που μπορείς να τις αντέξεις, παρά τρομακτικές και επικίνδυνες εμπειρίες που πρέπει να αποφευχθούν με οποιοδήποτε κόστος, ακόμη και με καταστροφικές συμπεριφορές (όπως αλκοόλ, ναρκωτικά, περιορισμό στις δραστηριότητες και τη ζωή για να τις αποφύγεις ή διαρκή εγρήγορση μήπως εμφανιστούν).
«Ε»: Οι εντατικοί και απαιτητικοί ρυθμοί που μας έχει επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική μας υγεία και αν ναι πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;
Σ. Μεσσάρη: «Αυτοί οι ρυθμοί μπορούν να οδηγήσουν στο να χάσουμε επαφή με τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας και βεβαίως δυσχεραίνουν και την ουσιαστική επαφή με τους άλλους. Αναλωνόμαστε σε ένα ξέφρενο κυνηγητό στόχων, συσσώρευσης υλικών αγαθών και ζούμε τη ζωή μας με το μυαλό στραμμένο στο μέλλον, χωρίς να εκτιμούμε ότι η ζωή είναι μόνο στο παρόν! Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια σπατάλη ζωής, πολύτιμες στιγμές επαφής και απόλαυσης χάνονται. Και κάποιες φορές φθάνουμε στη μέση ηλικία ή ακινητοποιούμαστε από ψυχικά συμπτώματα και τότε αναρωτιόμαστε πώς φθάσαμε ως εδώ, πού πάμε, ίσως ποιοι είμαστε. Προγράμματα σαν αυτό βοηθάνε να επιβραδύνουμε, να στρέψουμε την προσοχή μας και να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τα μοτίβα μας, πώς σχετιζόμαστε με τις εμπειρίες μας, πώς αντιδράμε, τι συνέπειες έχει αυτό στην κατεύθυνση που παίρνουμε στη ζωή μας. Μέσα από το πρόγραμμα μαθαίνουμε πώς να είμαστε, αντί για να κάνουμε (being, not doing)».
«Ε»:Ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα και ποιες ομάδες είναι πιο ευάλωτες σε προβλήματα ψυχικής υγείας;
Σ. Μεσσάρη: «Κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες βεβαίως πάντα επιδεινώνουν την κατάσταση και αυξάνουν την πιθανότητα ψυχικών δυσκολιών. Όμως γενικότερα οι συνέπειες της αποξένωσης από τον εαυτό μας και τους άλλους είναι εμφανείς γενικότερα στην κοινωνία, από το ατομικό επίπεδο (ψυχικά προβλήματα, σωματικά προβλήματα λόγω στρες), στο οικογενειακό (συγκρούσεις, διαζύγια, προβλήματα στη σύνδεση/κενά στη φροντίδα παιδιών), στο κοινωνικό (φαινόμενα όπως ο ρατσισμός, προβλήματα όπως
το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης σε επαγγελματίες), στο ευρύτερο κοινωνικό/διεθνές επίπεδο (πόλεμοι, οικονομικοί ή με πολεμικές συρράξεις)!
Μαριάννα Ξανθοπούλου
