Α. Τι γίνεται, όταν οι συζητήσεις προχωρούν και κοντεύουν στην ειρηνική και αποδεκτή λύση, αλλά ένας ισχυρός από τους συνομιλητές όχι μόνο δεν την θέλει, αλλά θα κάνει τα πάντα, για να την εμποδίσει; Τουρκική στρατιωτική Εισβολή και Κατοχή του 36,9% της Κύπρου! Αποδέχεται το διεθνές σύστημα και η διεθνής νομιμότητα όλα αυτά και για πόσο ακόμα; Κυρίες και Κύριοι, καλωσορίσατε στο Κυπριακό Πρόβλημα…
Β. 1. Στο τέλος του 1967 τα πάντα βρίσκονται σε αναστάτωση. Σε διεθνές επίπεδο όλα βαίνουν σε επικίνδυνο δρόμο. Στις ΗΠΑ το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων και η αμφισβήτηση το “μαγικό καλοκαίρι” του 1967 εν μέσω εκατομβών στο Βιετνάμ βρίσκει στην Ευρώπη συνοδοιπόρο τις ευρείες πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες, που θα οδηγήσουν στον γαλλικό “Μάη του 1968” και την ριζοσπαστικοποίηση της γερμανικής πολιτικής ζωής, καθ’ ον χρόνο η μπρεζνιεφική ηγετική ομάδα μετά την εκπαραθύρωση του Νικήτα Χρουστσώφ δεν δείχνει να αντιλαμβάνεται τις υπόγειες αλλαγές στις χώρες του λεγομένου “υπαρκτού σοσιαλισμού”, που θα οδηγήσουν στην πρόσκαιρη “Ανοιξη της Πράγας”. Το κέντρο βάρους όμως της διεθνούς πολιτικής θα μεταφερθεί στην Ανατολική Μεσόγειο και στις εξελίξεις στον νικηφόρο για το Ισραήλ “Πόλεμο των Εξι Ημερών” σε βάρος των όμoρων αραβικών Κρατών : τα συριακά υψίπεδα του Γκολάν, η ιορδανική δυτική όχθη του Ιορδάνη, η αιγυπτιακή λωρίδα της Γάζας και η Χερσόνησος του Σινά καθιστούν μοιραίο έκτοτε η Κύπρος να αποτελεί την στρατηγική ενδοχώρα του Ισραήλ για όσο κρατεί η αραβοϊσραηλινή διένεξη, το δε πολιτικό μέλλον και η επιβίωση της Νήσου να είναι άρρηκτα συνδεμένα με τις μεσανατολικές εξελίξεις πέραν των κινήσεων, των διαθέσεων και των κρυψινοιών Ελλάδας και Τουρκίας.
2. Στην Ελλάδα η Χούντα της 21.04.1967 από τις πρώτες ημέρες της πολιτείας της προς τον ατλαντικό παράγοντα πρεσβεύει και επιδιώκει την εφαρμογή των ιδεών του Σχεδίου ACHESON (Ένωση της Νήσου με την Ελλάδα, ανταλλάγματα προς την Τουρκία, μειονοτικό καθεστώς στους Τουρκοκύπριους). Ηδη από τον Ιούλιο 1967 ο Ελληνας Υπουργός Εξωτερικών, Π. Οικονόμου-Γκούρας, έχει προτείνει επισήμως προς τον Τούρκο ομόλογό του, Μ.Τσαγκλαγιαγκήλ, την […Βρεττανική Κυρίαρχη!] Βάση της Δεκέλειας επί ενοικίω για εξήντα (60) έτη [έως το 2027] και έχει οργανώσει το “φιάσκο” των Ελληνοτουρκικών συνομιλιών της Κεσσάνης-Αλεξανδρούπολης (09.1967). Η πολύ “περίεργη” προβοκάτσια της Κοφινού (11.1967), που έχει κινητοποιήσει άμεσα και εσπευσμένως τον ατλαντικό παράγοντα με την αποστολή την 17.11.1967 της περίφημης Επιστολής του Προέδρου Λ. Τζόνσον προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Ελληνα Βασιλέα, Κωνσταντίνο, και τον Τούρκο Πρωθυπουργό, Σ. Ντεμιρέλ, έθεσε σε εφαρμογή το από 22.11.1967 κοινό Αμερικανικό-βρεττανικό-καναδικό “Σχέδιο Βανς” περί ανάκλησης του Γεωργίου Γρίβα στην Αθήνα και της απόσυρσης της Ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο.
3. Εντός Κύπρου, ενώ την 29.12.1967 από Τουρκοκυπριακής πλευράς ανακηρύχθηκε η “Πρoσωρινή Τουρκική Διοίκηση της Κύπρου”, την 12.01.1968 – μόλις τέσσερες (4) ημέρες προ της συνάντησης των Υπουργών Εξωτερικών ΗΠΑ και Δημοκρατίας της Κύπρου- ο Πρόεδρος Μακάριος προέβη στην περίφημη Δήλωσή του περί ευκταίου (Ενωσις) και εφικτού-πραγματοποιήσιμου (Ανεξαρτησία), που αποτέλεσε το έναυσμα για την πραγματοποίηση μυστικής συνάντησης στην Γενεύη της Ελβετίας μεταξύ του Ελληνα και του Τούρκου ΥΠΕΞ την 29-30.01.1968. Στην συνάντηση αυτή οι δύο ΥΠΕΞ συμφώνησαν να προτείνουν στον Καναδό ομόλογό τους να προτείνει ως δική του ιδέα την σύγκληση Τετραμερούς Διάσκεψης (Ελλάδα -Τουρκία – Ελληνοκύπριοι- Τουρκοκύπριοι) για την συνταγματική πτυχή του Κυπριακού. Τελικά ο ΓΓ ΟΗΕ, Ου Θαντ, την 01.02.1968 πρόεβη σε έκκληση προς τις δύο “Κοινότητες” (και όχι την Δημοκρατία της Κύπρου!..) για την έναρξη ενισχυμένων διακοινοτικών συνομιλιών την 24.06.1968 με αντικείμενο τις συνταγματικές ρυθμίσεις με την μέθοδο του “package deal”, δηλαδή της ισχύος της συμφωνίας, μόνο εάν επερχόταν συμφωνία σε όλα τα θέματα. Επικεφαλής της Ελληνοκυπριακής αντιπροσωπείας διορίστηκε ο Γλ. Κληρίδης και της Τουρκοκυπριακής ο Ρ.Ντενκτάς.
Γ. 1. Οι ενισχυμένες διακοινοτικές συνομιλίες διακρίθηκαν σε δύο Φάσεις και περιόδους. Στην 1η Φάση έλαβαν χώρα τέσσερες (4) Γύροι Συνομιλιών. Στον α’ γύρο (24.06.1968) η Τ/Κ πλευρά επεδίωξε την αναθεώρηση των διατάξεων του Συντάγματος 1960 περί την Τοπική Αυτοδιοίκηση διά της ομαδοποίησης χωριών ανεξαρτήτως γεωγραφικών περιοχών, ενώ αποδέχθηκε πολλές από τις Ε/Κ προτάσεις, που αποτελούσαν μέρος των “13 Σημείων” του Προέδρου Μακαρίου από 11.1963. Ο Πρόεδρος Μακάριος διαφώνησε παρά τις αντιρρήσεις του διαπραγματευτή, Γλ. Κληρίδη λόγω του κινδύνου δημιουργίας “ομοσπονδιακού συστήματος καντονίων”. Στον β’ γύρο (29.08.1968) σε απάντηση της διαφωνίας του Προέδρου Μακαρίου η Τ/Κ πλευρά επανήλθε με ενισχυμένη απαίτηση περί συνταγματικής κατοχύρωσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε επίπεδο τοπικής αυτονομίας με γεωγραφικό διαχωρισμό. Η απόρριψη των Τ/Κ προτάσεων από τον Πρόεδρο Μακάριο έφερε αυτόν σε αντίθεση με την Κυβέρνηση της Αθήνας και τον διαπραγματευτή, Γλ. Κληρίδη, που υπέβαλε την παραίτησή του χωρίς να γίνει αυτή αποδεκτή. Ο γ’ γύρος εξελίχθηκε άγονος με την διατήρηση των απόψεων των δύο πλευρών στο θέμα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενώ στον δ’ γύρο (21.09.1970) διαπιστώθηκε και πάλι το αδιέξοδο επί της εμμονής αμφότερων των πλευρών στα αυτά θέματα.
2. Τον Ιούνιο 1971 ο ΓΓ ΟΗΕ, Ου Θαντ, πρότεινε νέο Σχέδιο για την σύσταση Διεθνούς Επιτροπής από ΜΗ μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ υπό την προεδρία της Γαλλίας για την μεσολάβηση με βάση τις προτάσεις του Σχεδίου Γκάλο Πλάζα (1965). Το Σχέδιο του ΓΓ στην ουσία ματαιώθηκε από τις Κυβερνήσεις Αθήνας και Αγκυρας (νέα Κυβέρνηση μετά το Πραξικόπημα στην Τουρκία / 1971) τον Μάιο 1971.
3. Το αδιέξοδο των διακοινοτικών συνομιλιών έσπευσαν να λύσουν οι Κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας κατά την Σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Λισαβώνα (Μάιος 1971). Ενώ η πλευρά Τουρκίας Τ/Κ εμφανίζεται αρραγής, η διάσταση μεταξύ Κυβέρνησης της Αθήνας, με την οποία συμπαρατάσσεται και ο διαπραγματευτής, Γλ. Κληρίδης, και Προέδρου Μακαρίου είναι εμφανής. Ωστόσο, μολονότι η πολιτική ζωή στην Νήσο εξελίσσεται μετά τις Εκλογές του 1968 πολωμένη, η θέση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου είναι αναμφισβήτητη. Τελικά με συμφωνία των ΥΠΕΞ των δύο Κρατών αποφασίσθηκε τον Σεπτέμβριο 1971 η επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών εντός ενισχυμένου πλαισίου με την συμμετοχή πέραν των Ε/Κ και Τ/Κ και εκπροσώπων των Κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας και του εκπροσώπου του ΓΓ ΟΗΕ στη Νήσο, Οζόριο Ταφάλ. Η Συμφωνία κατόπιν πρότασης του ΓΓ ΟΗΕ τροποποιήθηκε, ώστε αντί των εκπροσώπων των δύο Κυβερνήσεων, να μετέχουν ένας Ελληνας και ένας Τούρκος συνταγματολόγος και οι συνομιλίες να ενταχθούν στο πλαίσιο των καλών υπηρεσιών του ΓΓ ΟΗΕ υπό την αιγίδα του Οργανισμού.
4. Η 2η Φάση των ενισχυμένων διακοινοτικών συνομιλιών διακρίνεται σε δύο Γύρους και ο α’ Γύρος εκκίνησε πανηγυρικά την 08.06.1972 με την συμμετοχή των Γλ. Κληρίδη, Ρ. Ντενκτάς, Οζόριο Ταφάλ, Ορχάν Αλτικατσιή (Τουρκία) και Μιχαήλ Δεκλερή (Ελλάδα) και την παρουσία στην πρώτη συνεδρίαση και του νέου τότε ΓΓ ΟΗΕ, Κουρτ Βαλντχάϊμ. Οι συνομιλίες επικεντρώθηκαν στο ζήτημα της εξισορρόπησης της νοηματικής διεύρυνσης κατά περιεχόμενο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της διατήρησης του τεκμηρίου της αρμοδιότητας υπέρ της κεντρικής Διοίκησης της Κυπριακής Δημοκρατίας προς αποφυγή της εξέλιξης σε ομοσπονδιακό Κράτος. Η ευτυχής συγκυρία της ευκολίας συνεννόησης των δύο συνταγματολόγων οδήγησε στην δημιουργία στο τέλος 1972 και τις αρχές 1973 της ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ επίλυσης της συνταγματικής πτυχής και συνακόλουθα των λοιπών εκκρεμοτήτων του Κυπριακού διά της προετοιμασίας ενός Οργανικού Νόμου, που θα ψηφιζόταν από την Βουλή των Αντιπροσώπων με ειδική πλειοψηφία και συμμετοχή των Τ/Κ Βουλευτών, που είχαν αποχωρήσει από τις θέσεις τους μετά τα γεγονότα του 1963, ενώ η αυτή διαδικασία θα απαιτούταν και για την τροποποίησή του. Ο Οργανικός Νόμος θα περιλάμβανε ρυθμίσεις (α) για την οργάνωση και την δομή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, (β) για το περιεχόμενο των τοπικών υποθέσεων, (γ) για την κοινοτική επίβλεψη, (δ) για την κρατική εποπτεία, (ε) για τους οικονομικούς πόρους, ενώ με τον τρόπο αυτόν θα αποφευγόταν η συνταγματική αναθεώρηση ως πολιτειακή “συμφωνία” κυρίαρχων εθνικών κοινοτήτων περί παραχώρησης πρωτογενών εξουσιών. Αντί της προόδου όμως στην διαδικασία η Τ/Κ πλευρά από τον 02.1973 εκκίνησε σκόπιμα να προβάλει μαξιμαλιστικές και άκαμπτες θέσεις και προτάσεις (απαίτηση εγγυήσεων, συνταγματική απαγόρευση της Ενωσης και της διχοτόμησης, αναγνώριση αρμοδιότητας ιδιοθεσίας κανόνων από τις Κοινότητες). Η τακτική αυτή κατέληξε στην ανοικτή υπονόμευση της διακοινοτικής διαδικασίας από την τότε νέα τουρκική Κυβέρνηση του Μπ. Ετσεβίτ (01.1974) διά της απαίτησης κατοχύρωσης ομοσπονδιακής λύσης στη Νήσο.
5. Ο β’ γύρος της 2ης Φάσης επανεκκίνησε τον Ιούνιο 1974 σε πολύ βαρύ κλίμα χωρίς αποτέλεσμα, ενώ οι συνομιλίες διακόπησαν την 15.07.1974 με το Πραξικόπημα κατά του Προέδρου Μακαρίου και την τουρκική Εισβολή την 20.07.1974 (Επιχείρηση Αττίλας Ι).
Δ. Την περίοδο 1971-1974 η κρίση στις σχέσεις Αθήνας -Λευκωσίας στον άξονα του Εθνικού θέματος “Ενωση ή Ανεξαρτησία” ήταν τόσο βαθεία, που έφθασε τα όρια του Εμφυλίου Πολέμου ειδικά μετά την δεύτερη Χούντα της Αθήνας (Χούντα Ιωαννίδη). Η “μυστική” επιστροφή του Γ.Γρίβα στην Κύπρο (11.1971) για την ίδρυση της “ΕΟΚΑ Β” και την έναρξη αγώνα για την Ενωση, η εκλογή του Μακαρίου χωρίς ανθυποψήφιο στις προεδρικές Εκλογές του 1973, η δημιουργία εκκλησιαστικού ζητήματος στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου περί την θέση του Αρχιεπισκόπου, οι καθημερινές συγκρούσεις παραστρατιωτικών με μακαριακούς, οι επανειλημμένες απόπειρες δολοφονίας του ίδιου του Προέδρου την ίδια στιγμή, που το διεθνές ενδιαφέρον εστιαζόταν στην κρισιμότητα των εξελίξεων του Αραβοϊσραηλινού Πολέμου του “Γιόμ Κιπούρ” (06.10.1973) και την επακολουθήσασα πρώτη παγκόσμια Ενεργειακή Κρίση δεν προμήνυαν καλές εξελίξεις για την Νήσο. Το τεχνητό “ναυάγιο” και αδιέξοδο των ενισχυμένων Διακοινοτικών Συνομιλιών εξάλειψε την ΕΣΧΑΤΗ ευκαιρία πολιτικής επίλυσης του Κυπριακού.
Πλέον την σιωπή των διαπραγματεύσεων θα ακολουθούσαν οι κλαγγές του Πολέμου : τα ξημερώματα της 20.07.1974 όλα θα άλλαζαν…
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑ ΝΥ ΟΑΕΔ
email: ioanniskymionis@yahoo.gr
