Είμαστε συνηθισμένοι να βλέπουμε την επιθετικότητα σαν μια ανοιχτή κίνηση προς σύγκρουση, είτε αυτή είναι λεκτική προσβολή και πρόκληση για αντιπαράθεση είτε σωματική επίθεση. Υπάρχει όμως και μια άλλη μορφή επιθετικότητας, πλάγια, καλυμμένη αλλά εξίσου οδυνηρή όπως και η ανοιχτή επίθεση. Μια επιθετικότητα που είναι πιο δύσκολο να την αντιμετωπίσεις, γιατί δεν την βλέπεις καθαρά: η παθητική επιθετικότητα.
«Άλλα λες κι άλλα κάνεις!»: η Μαρία φώναξε θυμωμένα στον συνάδελφό της, Γιώργο, που για πολλοστή φορά δεν ολοκλήρωσε την εργασία που είχε αναλάβει. Ο Γιώργος δημιουργεί συχνά τέτοια προβλήματα στο γραφείο. Ποτέ δεν λέει «Όχι» όταν του ζητάνε να κάνει κάτι, ακόμη κι όταν δεν θέλει να αναλάβει τη δουλειά. Κατά βάθος θυμώνει γιατί πιστεύει ότι του ζητάνε πολλά ή ότι του αναθέτουν δουλειές άλλων. Δεν το δείχνει όμως ανοιχτά. Απλά κωλυσιεργεί, εργάζεται εσκεμμένα αργά, κάνει συχνά λάθη, αποφεύγει υποχρεώσεις ισχυριζόμενος ότι ‘ξέχασε’. Δεν έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με τους συναδέλφους του, παρόλο που πιστεύει ότι δεν του φέρονται καλά. Όμως τους ‘επιτίθεται’ πλάγια, παρεμποδίζοντας το έργο τους αφού δεν κάνει το μέρος της δουλειάς που του αναλογεί στο γραφείο.
Οι συνάδελφοί του θυμώνουν μαζί του, ζητούν εξηγήσεις. Όμως ο Γιώργος ‘γλιστράει’ σαν χέλι όταν επιχειρούν να τον φέρουν αντιμέτωπο με τη συμπεριφορά του. Αντιδρά με ‘χιούμορ’ («Μην τα παίρνεις όλα τόσο σοβαρά»). Αρνείται σθεναρά ότι έσφαλε, βρίσκοντας αμέτρητες δικαιολογίες («Δεν πρόλαβα»). Ανοιχτά κατηγορεί άλλους για δικά του σφάλματα και ελλείψεις. Δημιουργεί ενοχές στους άλλους παίρνοντας το ρόλο του θύματος και παραπονούμενος ότι δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι μαζί του.
Η εξοργιστική του συμπεριφορά είναι έκφραση του καταπιεσμένου θυμού του και έχει τις ρίζες της στην χαμηλή του αυτοεκτίμηση. Ο Γιώργος δεν έμαθε να εκφράζει ανοιχτά τις ανάγκες του, να στηρίζει τα θέλω του. Σαν παιδί μεγάλωσε σε ένα επικριτικό περιβάλλον που δεν ενθάρρυνε την ελεύθερη έκφραση αναγκών και προσωπικών επιθυμιών. Ο θυμός δεν επιτρεπόταν στο σπίτι. Έτσι ο Γιώργος έμαθε να τον καταπιέζει και να δείχνει την αντίθεση και δυσαρέσκειά του με διαστρεβλωμένο τρόπο. Αντί να εκφράζει την προσωπική του βούληση ανοιχτά, επιδιώκοντας, διεκδικώντας, έμαθε να την εκφράζει αρνητικά, υπονομεύοντας συνεργασίες με άλλους. Αυτό δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις του, προσωπικές και επαγγελματικές.
Η καλυμμένη επίθεση που εξαπολύει το άτομο με παθητική επιθετικότητα σε άλλους επιστρέφει και τον χτυπάει σαν μπούμερανγκ. Η ανοιχτή συζήτηση αναγκών και επίλυση διαφορών παρεμποδίζεται από το παραπέτασμα καπνού (δικαιολογίες, υπεκφυγές, κατηγορίες σε άλλους για άδικη συμπεριφορά) που χρησιμοποιεί το άτομο. Η στάση του εντείνει την επίκριση και περιθωριοποίησή του και τον κάνει να δυσανασχετεί περισσότερο, μειώνοντας την ήδη χαμηλή του αυτοεκτίμηση. Είναι ένα από τα διδάγματα της ζωής: Αν δεν αναλάβεις ευθύνη για τις πράξεις ή την απραξία σου, θα μείνεις για πάντα κολλημένος στη θέση με την οποία δυσανασχετείς.
Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη. Τηλ.: 25411 00434.
