Με την ευκαιρία του θανάτου του Έρικ Χομπσμπάουμ
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, και λόγω της λεγόμενης κρίσης και επειδή κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος 2012 – 2013 στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης φωτίζουμε την Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία των Ελλήνων διαχρονικά, από τους Προσωκρατικούς ως το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, ασχολούμαι με τη μελέτη σχετικών βιβλίων. Γιατί, εκτός από τα βιβλία οικονομίας και κοινωνιολογίας, πιστεύω ότι τα φιλοσοφικά και ιστορικά εγχειρίδια είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την προσέγγιση και ανάλυση ανάλογων προβλημάτων και θεμάτων.
Είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος γιατί ανάμεσα στα άλλα πρόσφατα βιβλία που ανακάλυψα, είναι και ο τόμος του Eric Hobsbawm «Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο» (Θεμέλιο, Ιστορική Βιβλιοθήκη, 2011), που ο συγγραφέας του έφυγε από τούτη τη ζωή πριν από λίγες μέρες, 1η Οκτωβρίου, σε ηλικία ενός αιώνα παρά πέντε χρόνια (1917 – 2012). Οφείλω στη μνήμη του λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του.
Ο Έρικ Χομπσμπάουμ γεννήθηκε το 1917 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο πατέρας του ήταν εβραίος πολωνικής καταγωγής και η μητέρα του ήταν αυστριακή μεσοαστός. Το 1919 μετακομίζουν στη Βιέννη, όπου στην πρώτη εφηβική ηλικία ο Έρικ χάνει πρώτα τον πατέρα και σε δύο χρόνια τη μητέρα του. Με την αδελφή του πηγαίνει στο Βερολίνο σε μία θεία τους. Το 1933, μετά την επικράτηση του Χίτλερ θείοι και ανήψια πηγαίνουν στο Λονδίνο, όπου ως το τέλος της ζωής του ζει ο Έρικ. Σπούδασε με υποτροφία ιστορία στο Κέμπριτζ, αργότερα μετά τον πόλεμο εκεί ολοκληρώνει το διδακτορικό του, ενώ δραστηριοποιείται πολιτικά στο ΚΚ της Μεγάλης Βρετανίας, ως τη διάλυσή του το 1991. Ήταν αυστηρός επικριτής της Σοβιετικής Ένωσης ήδη από τα γεγονότα του 1956 στην Ουγγαρία.
Από το 1947 ως το 1982 δίδασκε ιστορία σε όλες τις βαθμίδες στο Κολλέγιο Μπέρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Στη συνέχεια ανέλαβε πρόεδρος αυτού του Κολλεγίου. Πολλά και πολυμεταφρασμένα είναι τα βιβλία του που ως κεντρικό άξονά τους έχουν το 19ο αιώνα. Στη γλώσσα μας κυκλοφορούν και διαβάζονται ιδιαίτερα τα βιβλία του, όπως η περίφημη τριλογία : Η εποχή των επαναστάσεων 1789 – 1848, Η εποχή του κεφαλαίου 1848 – 1875, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875 – 1914.
Το τελευταίο πολυδιαβασμένο βιβλίο του είναι Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο – Μαρξ και Μαρξισμός 1840 – 2011 (μετάφραση Μ. Μεζίτη, επιμέλεια Ν. Σταματάκης, Εκδ. Θεμέλιο – Ιστορική Βιβλιοθήκη, σελ. 439).
Δεν είναι φρόνιμο να παρουσιάσω – έστω συνοπτικά – το περιεχόμενο του εγχειριδίου αυτού. Ίσως απαιτηθεί μια ξεχωριστή ανάλυσή του – αξίζει τον κόπο. Τώρα, με την ευκαιρία του θανάτου του πριν από λίγες μέρες, γράφω αυτό το κείμενο για δύο λόγους : για να τιμήσω τη μνήμη του και για να υποστηρίξω ότι οι μεγάλες ιδέες και τα μεγάλα πνεύματα δεν πεθαίνουν, και μάλιστα τόσο εύκολα. Πόσες φορές μέσα στις χιλιετίες δεν είπαν «πέθανε πια ο Πλάτωνας», «πέθανε πια ο Αριστοτέλης». Το ίδιο τις τελευταίες δεκαετίες λένε για τις ιδεολογίες συλλήβδην, για το Μαρξ, για το Μαρξισμό, για το Σοσιαλισμό.
Τώρα, κλείνοντας το σημερινό χαιρετισμό, περιορίζομαι σ’ ένα μικρό απόσπασμα (σελ. 406) που με εκφράζει απόλυτα :
«Η βασική ανάλυση του Μαρξ για την εξέλιξη και τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού διατήσε τη δύναμή της. Ωστόσο, οποιαδήποτε μελλοντική αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον μαρξισμό αναμφίβολα θα πρέπει να βασίζεται σε μια ουσιαστική αναπροσαρμογή των παραδοσιακών θεωρήσεων της σκέψης του».
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας
