Όταν μιλάμε για κληρονομικότητα συνήθως αναφερόμαστε στον βιολογικό μηχανισμό μεταβίβασης χαρακτηριστικών της εμφάνισης και προσωπικότητας μέσω των γονιδίων. Εξίσου σημαντική όμως είναι και η ψυχολογική διαδικασία μεταβίβασης από προηγούμενες γενιές ρόλων που καθορίζουν τις σχέσεις μιας οικογένειας σήμερα. Η μεταβίβαση ρόλων από γενιά σε γενιά είναι μια άλλη μορφή οικογενειακής ‘κληρονομιάς’.
Πάρτε για παράδειγμα μια οικογένεια με γονείς τον Σταύρο και την Ισμήνη και με δύο κόρες, την Μαρία και Κατερίνα. Η Μαρία, η μεγαλύτερη, είναι το «παραμελημένο» παιδί της οικογένειας. Είναι ένα ήσυχο, καλόβολο, υπάκουο παιδί, όμως οι ανάγκες της περνάνε σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τις ανάγκες της αδελφής της, η οποία είναι πιο απαιτητική και ατίθαση. Η Ισμήνη, είναι τρυφερή προς την Κατερίνα αλλά αδιάφορη προς την Μαρία. Ο Σταύρος είναι ένας συναισθηματικά απόμακρος πατέρας. Αυτός ο σχηματισμός σχέσεων θα γίνει πιο κατανοητός αν πάμε μια γενιά επάνω στις οικογένειες που μεγάλωσαν η Ισμήνη και ο Σταύρος. Η Ισμήνη μεγάλωσε σε μια παρόμοια οικογένεια με αυτήν που δημιούργησε: Ήταν η ίδια το καλόβολο, «παραμελημένο» παιδί στην δικιά της οικογένεια, με μια μικρότερη αδελφή να απολαμβάνει την προτίμηση της μητέρας τους και έναν πατέρα αμέτοχο στην ζωή της οικογένειας. Ο Σταύρος έχασε τον πατέρα του μικρός και μεγάλωσε με μια ψυχρή μητέρα.
Πως εξηγείται αυτή η αναπαραγωγή ρόλων και σχέσεων από γενιά σε γενιά; Τα παιδιά εσωτερικεύουν την σχέση που αναπτύσσουν με τους γονείς τους και δημιουργούν πρότυπα που τα αναπαράγουν αργότερα στην ενήλικη ζωή τους με τον σύντροφο και τα δικά τους παιδιά. Στο παράδειγμά μας η Ισμήνη εσωτερίκευσε την σχέση που είχε με τους γονείς της (παραμελημένο παιδί με απόμακρο πατέρα και αδιάφορη μητέρα που δείχνει προτίμηση στην αδελφή). Όταν η Ισμήνη μεγάλωσε και έκανε δικιά της οικογένεια, ‘διάλεξε’ ασυνείδητα σύζυγο σαν τον απόμακρο πατέρα της και έπαιξε εκείνη τον ρόλο της αδιάφορης και άδικης μητέρας που παραμελεί το ένα παιδί και προτιμάει το άλλο. Από την μεριά του ο Σταύρος μεγάλωσε χωρίς κάποιο πρότυπο τρυφερού γονέα (ο πατέρας πέθανε και η μητέρα ψυχρή). Έτσι και ο ίδιος δεν έμαθε πώς να δίνεται συναισθηματικά στις σχέσεις και έγινε απόμακρος σύζυγος και πατέρας.
Ο μοναδικός τρόπος για να σπάσουμε τον κύκλο επανάληψης ρόλων που τραυματίζει με έναν προκαθορισμένο τρόπο κάθε νέα γενιά οικογένειας είναι η προσωπική διερεύνηση και αλλαγή. Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι η συνειδητοποίηση αυτής της κληρονομιάς, των ρόλων που έζησαν προηγούμενες γενιές προγόνων μας και πως αυτοί παίχτηκαν στη δική μας οικογένεια. Μετά ακολουθεί, συχνά με την βοήθεια ψυχοθεραπείας, μια διαδικασία αλλαγής των πεποιθήσεων και τρόπων συμπεριφοράς που μάθαμε από μικροί. Αλλάζοντας τον εαυτό μας μπορούμε να κόψουμε το καταστροφικό νήμα επανάληψης και να δημιουργήσουμε νέα, υγιή κληρονομιά για μας και τα παιδιά μας.
Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη. Τηλ.: 25411 00434.
