Η ανεκτίμητη αξία του “θέλω”

«Όχι! Δεν θέλω!!» φωνάζει ο τρίχρονος μπόμπιρας χτυπώντας το πόδι του με πείσμα στο πάτωμα. Η αποφασιστικότητα των παιδιών αυτής της ηλικίας να διεκδικήσουν αυτό που θέλουν ή δεν θέλουν είναι χαρακτηριστική και η έντασή της τέτοια που μπορεί να φθάσει τους γονείς στα όρια της υπομονής τους. Όσο παράλογη όμως κι αν ακούγεται η απαίτηση του μικρού παιδιού να κάνει ό,τι θέλει, αυτό το στάδιο είναι και η απαρχή ενός πολύτιμου χαρακτηριστικού του ανθρώπου, της προσωπικής βούλησης.
Η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να εκφράζει τις επιθυμίες του είναι έμφυτη και ιδιαίτερα σημαντική τόσο για τη εσωτερική του αρμονία όσο και για τη δημιουργία υγιών σχέσεων. Τα θεμέλια αυτής της ικανότητας χτίζονται στη  παιδική ηλικία και η διαδικασία ξεκινάει ήδη από το δεύτερο έτος της ζωής με την αντιδραστική βούληση, όταν το παιδί εκφράζει την αυτονομία του κάνοντας το αντίθετο από αυτό που του ζητείται, το περίφημο “Όχι!”. Αργότερα έρχεται η θετική βούληση, όταν το παιδί κάνει αυτό  που του ζητάνε. Η ωρίμανση της βούλησης έρχεται αργότερα, στο στάδιο της δημιουργικής βούλησης, όταν το άτομο κάνει αυτό που θέλει το ίδιο.
Ο ρόλος των γονιών είναι να  βοηθήσουν το παιδί να μετατρέψει τις 2 πρώτες μορφές στη τρίτη. Κάποιοι γονείς αποθαρρύνουν κάθε αυτονομία βούλησης του παιδιού. Αρνούνται την πραγματικότητα των επιθυμιών του: «Ε, πως δεν θέλεις. Βέβαια θέλεις!». Αδιαφορούν όταν το παιδί εκφράζει μια επιθυμία ή την απορρίπτουν σαν ανόητη ή υπερβολική. Κάποιοι αποθαρρύνουν κάθε έκφραση αυτονομίας σαν κακιά ή εγωιστική: «Μόνο τον εαυτό σου σκέφτεσαι!». Μεγαλώνοντας σε αυτό το περιβάλλον το  παιδί γίνεται ενήλικας που καταπιέζει τα συναισθήματά του, βλέπει την άσκηση της προσωπικής του βούλησης σαν κάτι κακό και νιώθει ενοχές όταν επιχειρεί να κάνει αυτό που θέλει. Στις σχέσεις του δυσκολεύεται να βάλει όρια και να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του και βασανίζεται από μια επίμονη αίσθηση ότι δεν ορίζει τη ζωή του.
Όταν αντίθετα το περιβάλλον σέβεται τη βούληση του παιδιού, τότε μπαίνουν τα θεμέλια για ένα πολύ διαφορετικό μέλλον. Ακόμα και μέσα στα όρια της περιορισμένης κρίσης και ανώριμης σκέψης ενός μικρού παιδιού, είναι δυνατό οι γονείς να ενθαρρύνουν τις επιλογές του. Μπορεί να του επιτρέψουν να εκφράσει άποψη για το ντύσιμο ή κούρεμά του, να του ζητήσουν να διαλέξει το παραμύθι που θα διαβάσουν, να διαπραγματευθούν μαζί του τη σειρά ή χρόνο εκτέλεσης καθηκόντων. Και ίσως πιο σημαντικό απ’ όλα, ακόμη κι όταν επιβάλλεται να βάλουν όρια σε ανάρμοστη συμπεριφορά, να κατακρίνουν την εσφαλμένη συμπεριφορά αλλά όχι όλη τη προσωπικότητα του παιδιού: «Είσαι πάντα άξιος, σε αγαπάω πάντα ακόμη κι αν κάνεις αταξίες ή συμπεριφέρεσαι άσχημα». Βέβαια η υγιής άσκηση της βούλησης συνοδεύεται από το σεβασμό των ορίων, αλλά για αυτό θα μιλήσουμε την επόμενη βδομάδα.

Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη
Τηλ. 6957085624