Θωμά Βουγιουκλή
Καθηγητή στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Αγωγής
Περί γόρδιων … θεσμών της Παιδείας
-Λύση ή κατάλυση;
Η Παιδεία, ως αγαθό μη μετρήσιμο, δεν είναι ορατή και κατανοητή στις μέρες μας. Όμως τώρα επιβάλλεται όλα να μετρηθούν και μάλιστα να αποτιμηθούν με σκληρό, κατά προτίμηση, νόμισμα. Η μόνη μας επιλογή, λένε, είναι η ‘σκληρότητα’ του νομίσματος. Έρχονται λοιπόν οι μη κατανοούντες τον όρο Παιδεία να επιβάλουν μέτρηση, να βάλουν τάξη, να θέσουν νόμους, δηλαδή αξιώματα. Για να μην υπάρχει καμιά αμφιβολία, η επιβολή ξεκινά από ψηλά, από την Ανώτατη Εκπαίδευση. Το σχήμα που δόθηκε είναι σαφές: 3-2-3. Με ποδοσφαιρικούς, επομένως, όρους επιδιώκεται η ανάδειξη του νικητή, στην Παιδεία όμως, κατά τη γνώμη μου, δεν αποτελεί στόχο η ανάδειξη του νικητή. Λοιπόν, τρία χρόνια προπτυχιακές σπουδές, δυο χρόνια μεταπτυχιακές (master) και τρία, εδώ βέβαια είναι τουλάχιστον τρία, το διδακτορικό. Το σύστημα δεν σταματά εδώ αφού ακολουθεί η ‘διαβίου’ (sic) μάθηση. Η τελευταία δεν ξέρουμε πώς θα μετρηθεί αλλά με την βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, που και αυτόν κατορθώσαμε περήφανοι να τον βάλουμε στο δημοτικό, πάλι σε βάρος της Παιδείας, κάτι θα γίνει. Το ερώτημα που τίθεται καταρχήν είναι αν θα ακολουθήσουμε αυτή την επιταγή ή όχι. Πρόκειται, όμως, για ‘μη ερώτημα’ αφού εμείς, έστω και με την αδιαφορία μας, επιλέξαμε να μας επιβάλουν αυτούς τους θεσμούς-δεσμούς. Αν θεωρηθεί ουτοπία η αποδέσμευση από τις επιταγές της Μπολόνια (magna carta), -είδατε, πάντα αφήνουμε ένα παραθυράκι ανοιχτό,- τότε πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και μάλιστα επειγόντως. Θα τολμήσω να προτείνω έναν ‘δεσμό’ στα πλαίσια των θεσμών που τίθενται, αφήνοντας τελείως ελεύθερη και ανεξάρτητη την Εκπαίδευση και την Παιδεία για την ενασχόληση του εγκεφάλου, ασφαλώς του μη ηλεκτρονικού, που έτσι και αλλιώς την ελευθερία της σκέψης του δεν μπορεί κανείς να την στερήσει. Πώς να ξεχωρίσεις τη σκέψη από την ελευθερία; Εκτός αν μιλάμε για τη γραπτή ή την προφορική διατύπωση της σκέψης, οπότε τίθεται και η παράμετρος της ελευθερίας.
Αν υιοθετηθεί, λοιπόν, η άποψη ότι θα εφαρμοστεί το σύστημα, τότε θα πρέπει από τώρα να γίνουν οι προσαρμογές με προσήλωση σε σταθερό στόχο. Είχα εκφράσει παλιότερα την άποψη (δες ‘Το Βήμα’ 30-10-2000) ότι οι αλλαγές στην Παιδεία πρέπει να γίνονται με προσήλωση στο στόχο αλλά με μικρά, σταδιακά βήματα ώστε να μη διαλυθεί το υπάρχον σύστημα και να μη κατακρεουργηθεί το πιο ευαίσθητο κομμάτι του ανθρώπου, η νιότη.
Να έχουμε υπόψη ότι έρχεται και η απειλή, που θα εξελιχθεί σε επέλαση, των ‘μη κρατικών πανεπιστημίων’, η οποία φαίνεται ότι αρχίζει να εφαρμόζεται από φορείς που θα έπρεπε, πρώτοι αυτοί, να την καταπολεμήσουν. Στην επέλαση αυτή τα Κρατικά Πανεπιστήμια δεν έχουν παρά να απαντήσουν, ανάμεσα σε άλλα, με τα εξής: (α) αναβάθμιση των σπουδών, (β) περιστολή των δαπανών, για ανταγωνιστικότητα, (γ) ανάδειξη του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης με τις ανθρωπιστικές επιστήμες και, προπαντός, (δ) με την απομυθοποίηση του ωφελιμιστικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης.
Στα παραπάνω πλαίσια πρέπει όλα τα Πανεπιστημιακά Τμήματα να έχουν μεταπτυχιακές σπουδές και μάλιστα ο αριθμός των προσφερομένων θέσεων στα Μεταπτυχιακά Τμήματα να είναι άνω του 60% των φοιτητών που φοιτούν κατά μέσο όρο στα προπτυχιακά έτη. Τα παραπάνω αποτελούν μια πρόταση άμεσης προτεραιότητας.
Μια πρόταση Προγράμματος Σπουδών
Ένα πρόγραμμα σπουδών πρέπει, μεταξύ άλλων, να είναι σαφές, ευέλικτο, αναγνωρίσιμο, απλό και μεταφέρσιμο ώστε να είναι συγκρίσιμο.
Στις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές υπάρχουν μαθήματα υποχρεωτικά και μαθήματα επιλογής. Όλα διδάσκονται με τον ίδιο αριθμό ωρών την εβδομάδα για να μη μπαίνει κανείς στη λογική της αξιολόγησης και σύγκρισης διαφόρων κλάδων και επιστημών. Η αναλογία των υποχρεωτικών προς τα μαθήματα επιλογής στα προπτυχιακά πρέπει να είναι μεγαλύτερη της μονάδας διότι στα προπτυχιακά μαθήματα καθοδηγείται ο φοιτητής στην επιστήμη. Αντίθετα, στα μεταπτυχιακά η αναλογία αντιστρέφεται προς όφελος των μαθημάτων επιλογής διότι ο μεταπτυχιακός φοιτητής μπαίνει πλέον στους δρόμους της έρευνας. Προτείνω εδώ, στα προπτυχιακά, ο λόγος των υποχρεωτικών μαθημάτων προς το σύνολο να είναι ίσος με τη ‘χρυσή τομή’ την οποία οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ως αρχή της τελειότητας. Ενώ στα μεταπτυχιακά μαθήματα ο λόγος των μαθημάτων επιλογής προς το σύνολο των μαθημάτων να ισούται με τη χρυσή τομή. Δεν θα χρησιμοποιήσω άλλα μαθηματικά, στα οποία κινούμαι καλύτερα λόγω ειδικότητας, απλώς επισημαίνω ότι η πρόταση έχει μια εσωτερική αρμονία, τουλάχιστο αριθμητική. Πέραν αυτών των μαθημάτων υπάρχει και ένας αριθμός μαθημάτων ελεύθερης επιλογής που δεν προσμετρούνται στις διδακτικές μονάδες αλλά τα οποία ο φοιτητής υποχρεούται να περάσει. Λόγω της ελάττωσης των ετών σπουδών δεν προτείνω πτυχιακή εργασία και όπου απαιτείται πρακτική άσκηση αυτή να επιτελείται στα πλαίσια των μαθημάτων. Υπάρχει η δυνατότητα το πρόγραμμα σπουδών να περιλαμβάνει εργαστηριακές και φροντιστηριακές ώρες, τότε όμως μπορεί να γίνει μερική αύξηση των ωρών διδασκαλίας, δηλαδή μια ώρα μαθήματος μπορεί να φτάσει μέχρι και δυο ώρες εργαστηρίων. Ένα μάθημα επιλογής δεν διδάσκεται αν δεν το επιλέξουν τουλάχιστο 10 προπτυχιακοί ή 5 μεταπτυχιακοί φοιτητές. Τέλος, μια ώρα προπτυχιακού μαθήματος αντιστοιχεί σε μια ώρα μελέτη ενώ μια ώρα μεταπτυχιακού μαθήματος αντιστοιχεί σε τουλάχιστο δυο ώρες μελέτη ή εργασία.
Προπτυχιακές Σπουδές.
Οι σπουδές διαρκούν 3 χρόνια, ακριβέστερα 6 εξάμηνα. Όλα τα μαθήματα, υποχρεωτικά και επιλογής, του αναλυτικού προγράμματος διδάσκονται 3 ώρες την εβδομάδα και αντιστοιχούν σε 3 διδακτικές μονάδες το καθένα.
Πέραν των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος ο φοιτητής παρακολουθεί και ένα μάθημα Ελεύθερης Επιλογής, 2 ωρών την εβδομάδα, το οποίο δεν μετριέται στη βαθμολογία του πτυχίου είναι όμως απαραίτητο ο φοιτητής να περάσει 6 μαθήματα ελεύθερης επιλογής για τη λήψη του πτυχίου.
Ο συνολικός αριθμός μαθημάτων, υποχρεωτικών και επιλογής, για κάθε εξάμηνο είναι 6.
Ειδικότερα ο αριθμός των υποχρεωτικών και επιλογής δίνεται από τον πίνακα
Εξάμηνο Α’ Β’ Γ’ Δ’ Ε’ ΣΤ’
Υποχρεωτικά 5 5 4 4 2 2
Επιλογής 1 1 2 2 4 4
Επομένως για τη λήψη του πτυχίου απαιτούνται: 22 υποχρεωτικά μαθήματα, 14 επιλογής και 6 ελεύθερης επιλογής. Τα σύνολο των διδακτικών μονάδων για τη λήψη πτυχίου είναι 108.
Μεταπτυχιακές Σπουδές
Οι μεταπτυχιακές σπουδές (master) διαρκούν δυο χρόνια. Ακριβέστερα, τρία εξάμηνα διδασκαλίας και ένα εξάμηνο η εκπόνηση της μεταπτυχιακής εργασίας (θέση).
Όλα τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος, υποχρεωτικά και επιλογής, διδάσκονται 4 ώρες την εβδομάδα και αντιστοιχούν σε 4 διδακτικές μονάδες το καθένα. Η ‘θέση’ εκπονείται στο τέταρτο εξάμηνο και αντιστοιχεί σε τρία μαθήματα. Ειδικότερα, ο αριθμός των μαθημάτων ανά εξάμηνο διδασκαλίας είναι ο ακόλουθος:
Εξάμηνο Α’ Β’ Γ’
Υποχρεωτικά 2 2 1
Επιλογής 1 1 2
Πέραν αυτών οι μεταπτυχιακοί φοιτητές πρέπει να παρακολουθήσουν και δυο μαθήματα ελεύθερης επιλογής, δυο διδακτικών ωρών την εβδομάδα, το καθένα.
Επομένως για τη λήψη του μεταπτυχιακού τίτλου απαιτούνται: 5 υποχρεωτικά μαθήματα, 4 επιλογής, η θέση και δυο μαθήματα ελεύθερης επιλογής. Το σύνολο των διδακτικών μονάδων για τη λήψη του τίτλου είναι 48 διδακτικές μονάδες.
Επίλογος ή προ-διάλογος
Αυτή είναι μια πρόταση και μάλιστα απαιτεί κατεπείγουσα εφαρμογή.
Μπορεί να τη δει κανείς και σύντομα διατυπωμένη στο ‘Το Βήμα’ 26-1-2005.
Κάθε παρατήρηση, βελτίωση, ερώτηση είναι ευπρόσδεκτη, διότι πιστεύω ότι ο διάλογος με πάθος για τη λύση των προβλημάτων Παιδείας είναι και αυτός Παιδεία.
