Ο σχολικός εκφοβισμός (Bullying), αποτελεί σε διεθνές επίπεδο ένα ανησυχητικό φαινόμενο με σοβαρές επιπτώσεις, το οποίο διαταράσσει την ομαλή σχολική λειτουργία σε αρκετές χώρες του κόσμου. Πολλές έρευνες αναφέρουν ότι πάνω από 15% των παιδιών έχουν πέσει θύματα Bullying από άλλα παιδιά της ίδιας ή και μεγαλύτερης ηλικίας.
Με τον όρο «εκφοβισμό», θα μπορούσαμε να περιγράψουμε μία κατάσταση στην οποία ο μαθητής εκτίθεται επανειλημμένα και για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσοτέρων μαθητών. Μπορεί να διαρκέσει για μια σύντομη χρονική περίοδο ή για ολόκληρα χρόνια και χαρακτηρίζεται από κατάχρηση εξουσίας. Ο δράστης έχει σκοπό να βλάψει το παιδί (στόχο) και δεν φοβάται την αντεκδίκηση διότι αισθάνεται ότι υπερέχει σε σωματική δύναμη.
Η σχολική βία ή εκφοβισμός παίρνει διαφορετικές μορφές και ασκείται με διαφορετικά μέσα. Οι μορφές αυτές είναι οι ἀκόλουθες:
- ο σωματικός εκφοβισμός, ο οποίος γίνεται με άσκηση σωματικής δύναμης όπως σπρώξιμο, χτυπήματα, ξυλοδαρμοί, χειρονομίες και γενικότερα οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει πόνο στο παιδί.
- ο λεκτικός εκφοβισμός, που περιλαμβάνει προσβολές, κοροϊδία, διάδοση φημών, απειλές, με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει φόβο ή να αισθάνεται άσχημα με τον εαυτό του.
- ο κοινωνικός εκφοβισμός, που προκαλεί μια κοινωνική απομόνωση και αποκλεισμό του θύματος από την παρέα.
- ο εκφοβισμός μέσα από κινητά τηλέφωνα και διαδίκτυο (cyberbullying), που στόχο έχει να προσβάλει ή να βλάψει το θύμα μέσω απειλών, ψευδών κατηγοριών ή αβάσιμων φημών.
Το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι αρκετά σύνθετο και οι λόγοι εκδήλωσης του φαίνεται να προκύπτουν από ψυχολογικούς, οικογενειακούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί κλειδί για την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών ανάμεσα στα παιδιά, αφού πολλές φορές οι θύτες προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες, ή έχουν υποστεί οι ίδιοι σωματική βία, αδιαφορία, απόρριψη, επιθετικότητα και αυταρχική συμπεριφορά από τους γονείς τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να συσσωρεύει θυμό, να αναπτύσσει χαμηλή αυτοεκτίμηση και να εκδηλώνει την επιθετικότητα του σε άλλο άτομο.
Συνήθως, οι μαθητές που υπόκεινται σε εκφοβισμό, δεν μιλάνε γι’ αυτό που τους συμβαίνει, με αποτέλεσμα να επιτρέπουν στη βία να συνεχιστεί. Η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα όπως υπερβολική αναστολή, μοναξιά, κατάθλιψη και άγχος όπως επίσης και ψυχοσωματικά προβλήματα με δυσκολία ύπνου, πονοκεφάλους, στομαχόπονους κλπ. Η μείωση της ακαδημαϊκής τους επίδοσης, η άρνηση ή αποφυγή του σχολείου είναι μερικές ακόμα συμπεριφορές των παιδιών που γίνονται θύματα εκφοβισμού.
Καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού έχουν οι έγκαιρες παρεμβάσεις της οικογένειας και του σχολείου. Οι γονείς, καλό είναι να διατηρούν πάντα τη ψυχραιμία τους προσπαθώντας να κάνουν το παιδί να νιώσει ασφάλεια και να εκφραστεί χωρίς φόβο για ό,τι συμβαίνει. Επίσης, μπορούν να μιλήσουν στο παιδί εξηγώντας του ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται φοβισμένο απαλλάσσοντας το από αισθήματα ενοχής που τυχόν να βιώνει. Επιπρόσθετα, μπορούν να γίνονται συζητήσεις με τα παιδιά, από πολύ νωρίς, σχετικά με τα δικαιώματα τους, τους κανόνες συμπεριφοράς στο σχολείο και να δίνονται τρόποι επίλυσης του φαινομένου αυτού. Το σχολείο να περιλαμβάνει μια αντιεκφοβιστική πολιτική και να υιοθετεί προληπτικές στρατηγικές όπως έγκαιρη διαμόρφωση κανόνων συμπεριφοράς, επίβλεψη των χώρων με συνεχή εποπτεία, εκπαίδευση καθηγητών ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν, να διαχειρίζονται περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και να ενισχύουν τη φιλία μεταξύ των μαθητών.
Κλείνοντας, η έκταση του σχολικού εκφοβισμού σε συνδυασμό με την κρισιμότητα των συνεπειών, καθιστούν επιτακτική ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης. Η παρέμβαση και η πρόληψη είναι αλληλένδετες τόσο για την απαλοιφή του φαινομένου αυτού, όσο και για τη σωστή διαχείριση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Μαρία Α. Παπανδρέου
MSc Σχολική Ψυχολόγος (παιδοψυχολόγος)
Τηλ. Επικ: 0030 6982101936
