Δημόκριτος: ένας δημοκρατικός και προοδευτικός φιλόσοφος

Διαβάζοντας μερικές γραμμές, βιβλία, σχόλια ή παραπομπές στοέργο του Δημόκριτου, στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία ενός ευρέωςφάσματοςεπιστημονικού και στοχαστικού περιεχομένου, κανείς ξαφνιάζεται με τοβαρυσήμαντο έργο και τη μακρά επιστημονική πορεία που ο ίδιος οαβδηρίτης φιλόσοφοςάνοιξε, τη στιγμή που εμείς, λιγότερο ή περισσότερο, καμία φορά όνταςστηναντιπέρα όχθη, ξεχνάμε ότι ο τόπος αυτός η Θράκη και τα Άβδηρα ήταν ηγενέτειράτου και ο τόπος όπου δημιούργησε τη σχολή του και δίδαξε τη φιλοσοφίατου.
Ένα κύκλος «λησμονημένων» προσωπικοτήτων των αρχαίων Αβδήρωνξεκινά στο «Ε», ώστε να θυμηθούμε το έργο και τη συμβολή τους και ναμάθουμείσως νέες πτυχές της ζωής που έζησαν στα μέρη που κι εμείς θεωρούμε ότιβρίσκονται οι ρίζες και η πατρίδα μας. Πιο επιβλητική βέβαια, το όνοματουΔημόκριτου, με τον οποίο ξεκινά και ο κύκλος αυτός, κι αυτό γιατί ομεγάλοςαυτός βαθιά δημοκρατικός και εντυπωσιακά προοδευτικός για την εποχή τουφιλόσοφος από τα Άβδηρα χάραξε μία πορεία στο στοχασμό και την επιστήμηανεξίτηλη και αδιαμφισβήτητη στο πέρασμα των αιώνων
 
Δημόκριτος
Γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης σε μια εποχή που στην πόληαυτή άνθιζε το εμπόριο και η ναυτιλία, ενώ παράλληλα η πνευματικήκίνηση πουγνώριζε ήταν πλούσια.
Χρονολογικά η γέννησή του τοποθετείται ανάμεσα στο 470-460π.Χ. Δεν είναι γνωστό πότε πέθανε. Οι περισσότερες αναφορές όμωςσυμφωνούν πωςπέθανε σε μεγάλη ηλικία, γύρω στα 100 χρόνια.
Καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Πατέρας του ήταν οΔαμάσιππος και είχε δύο αδελφούς. Το όνομά του, Δημόκριτος, σημαίνειαυτός πουέχει κριθεί, εκλεγεί από το λαό.
Ο Δημόκριτος έλαβε την καλύτερη για την εποχή του μόρφωση.Πρώτοι του δάσκαλοι στη φιλοσοφία ήταν: Πέρσες σοφοί και Χαλδαίοιιερείς. Γιανα διευρύνει τη μόρφωσή του έκανε πολλά ταξίδια. Επισκέφθηκε τηνΠερσία, τιςΙνδίες, την Αίγυπτο, την Μίλητο και την Έφεσο.
Στην Αίγυπτο ήλθε σ’ επαφή με τις ιδιαίτερες γνώσεις πουκατείχαν οι εκεί λόγιοι σε σχέση με την αστρονομία και τα μαθηματικά.ΣτηΜίλητο πρωτοσυνάντησε πιθανότατα τον Λεύκιππο.
Και, κάπως έτσι, θα πρέπει να υποθέσουμε πως γνώρισε:
– Τη κοσμοαντίληψη του Παρμενίδη
– Την φιλοσοφία του Εμπεδοκλή
– Τη διδασκαλία του Πυθαγόρα
Υπάρχουν αντικρουόμενες ενδείξεις σχετικά με το εάνεπισκέφθηκε ή όχι την Αθήνα. Το πιθανότερο είναι να ήλθε στην Αθήνα,χωρίς όμωςνα γοητευθεί ιδιαίτερα. Δεν ήταν άλλωστε ευνοϊκό το πολιτικό κλίμα τηςεποχήςγια τους υλιστές (γεν. προοδευτικούς) στοχαστές. Το γεγονός αυτό δενσημαίνειωστόσο ότι αγνοούσε ή υποτιμούσε την πλούσια πνευματική κίνηση της τότεμητρόπολης της Ελλάδος. Το αντίθετο μάλιστα.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν παρέλειψε να επισκεφθεί και τομεγαλύτερο πνευματικό κέντρο της εποχής του, την Αθήνα, φαίνεται όμωςότι ηπαρουσία του εκεί πέρασε σχετικά απαρατήρητη. Σύμφωνα με μια εκδοχήαυτόαποτελούσε επιλογή του ίδιου του Δημόκριτου, επειδή ένιωθε μεγάληπεριφρόνησηπρος τη δόξα. Η επίσκεψη του Δημόκριτου στην Αθήνα ήταν κάτιφυσιολογικό, αφούη πόλη αποτελούσε την πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας, ενώ και ταΆβδηρα ήτανμέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Ίσως, η εμπόλεμη κατάσταση, στην οποίαβρισκόταντότε η Αθήνα λόγω του Πελοποννησιακού πολέμου, να οδήγησε το Δημόκριτοστηναπόφαση να ιδρύσει τη σχολή του στα Άβδηρα. Πάντως, ο φιλόσοφος σεκαμιάπερίπτωση δεν πρέπει να περιφρονούσε την Αθήνα, αφού ο ίδιος ήτανδημοκρατικός,ενώ πολλές από τις απαντήσεις που έδωσε σε φιλοσοφικά προβλήματαυποβάλλουν τηνεντύπωση ότι γνώριζε τα φιλοσοφικά δόγματα του Σωκράτη, του Πλάτωνα,τουΑντισθένη, του Αρίστιππου και του Αναξαγόρα.
Φαίνεται ότι απέθανε σε πολύ προχωρημένη ηλικία, αφούκατατασσόταν στους μακροβιότερους Έλληνες στοχαστές. Διάφορες πηγέςπαραδίδουνότι έζησε από 90 ως και 109 έτη. Δεν είναι γνωστή η ακριβή χρονολογίατουθανάτου του, η οποία τοποθετείται συμβατικά στο 370 ή 360 π.Χ.
Και για το τέλος του φιλοσόφου υπάρχουν διάφορες εκδοχές.Σύμφωνα με έναν από αυτούς ήθελε να αυτοκτονήσει, όντας σε βαθιάγεράματα, μεαποχή από την τροφή. Επειδή, όμως, ήταν η εορτή των Θεσμοφορίων και οιγυναίκεςτης οικογένειας ήθελαν να τις εορτάσουν, τον παρακάλεσαν να αναβάλλειτο θάνατότου για λίγες ημέρες. Διέταξε τότε να του φέρουν κοντά ένα αγγείο μεμέλι (ήζεστούς άρτους κατά άλλη εκδοχή) και έζησε, ώσπου να περάσουν οιεορτές, μόνομε τη οσμή του μελιού. Όταν τέλειωσαν οι εορτές απέθανε.
Ως φιλόσοφο τον παρομοίασαν με αθλητή του πεντάθλου, επειδήασχολήθηκε με πέντε διαφορετικούς τομείς του γνωστικού αντικειμένου,δηλ.φυσικά, ηθικά, μαθηματικά, εγκύκλιους λόγους και «περί τεχνών πάσανείχενεμπειρίαν».
Γοητεύτηκε ιδιαίτερα από την θεωρία που υποστήριζε οΛεύκιππος περί της δομής της ύλης και καταπιάστηκε με την ολόπλευρηανάπτυξηκαι ανάλυσή της. Θεωρείται συνεκπονητής της ατομικής θεωρίας της ύληςήδη απότην εποχή του Αριστοτέλη.
Έγραψε πολλά έργα, περίπου εξήντα τον αριθμό (ταδημοσιευμένα).
Τα ενδιαφέροντα του Δημόκριτου ήταν εξαιρετικά πλατιά.Ασχολήθηκε σχεδόν με όλους τους τομείς της ανθρώπινης γνώσης:Μαθηματικά,Φυσική, Κοσμολογία, Αστρονομία, Βιολογία, Γεωλογία, Γεωγραφία, Λογική,Ηθική,Θεολογία, Αισθητική, Ιστορία, Παιδεία.
Από αυτήν την άποψη υπήρξε κατά κάποιο τρόπο πρόδρομος τουΑριστοτέλη, ένας εγκυκλοπαιδιστής. Μεταγενέστεροι μελετητές του στηναρχαιότητα(ίσως ήδη ο Καλλίμαχος) χώρισαν το έργο του σε δεκατρείς τετραλογίες,ενταγμένες σε πέντε ομάδες έργων:
* τα ηθικά (δύο τετραλογίες),
* τα φυσικά (τέσσερις τετραλογίες),
* τα μαθηματικά (τρεις),
* τα μουσικά (δύο),
* τα τεχνικά (δύο).
Κατάλογο των έργων του μας παραδίδει ο Διογένης Λαέρτιος,ενώ κάποιοι επιπλέον τίτλοι σώζονται στη Σούδα, το Σέξτο και τονΑπολλώνιοΔύσκολο.
Το σπουδαιότερο και πιο καλογραμμένο έργο του είναι ο «ΜέγαςΔιάκοσμος». Σ’ αυτό εκθέτει τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας του για τοσύμπανκαι την εξέλιξή του.
Το έργο αυτό καθώς και τα «περί Νου» αποδίδονται απόμερικούς αρχαίους και σύγχρονους ιστορικούς στο Λεύκιππο. Το πιθανότεροωστόσοείναι ότι το έγραψε ο Δημόκριτος με βάση το κύριο σύγγραμμα τουΛευκίππου καιτο συμπλήρωσε στη συνέχεια με το έργο «Μικρός Διάκοσμος».
Δεν διασώθηκε κανένα από τα έργα του, μόνον μερικάαποσπάσματα, που δεν είναι στην πλειοψηφία τους τα πιοαντιπροσωπευτικά. Ητραγική τύχη της συγγραφικής παραγωγής του Δημόκριτου απασχόλησε τουςμελετητέςτου. Υποστηρίζονται διάφορες απόψεις, με επικρατέστερη εκείνη που λέειπως «οικυρίαρχες συντηρητικές τάξεις και οι ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι(προπαγανδιστές του μυστικισμού) στην περίοδο της παρακμής της αρχαίαςΕλλάδοςέκαναν το παν για να εξαφανίσουν κάθε υλιστικό και γενικά προοδευτικόπνευματικό δημιούργημα.».
Κάποιοι κατηγόρησαν τους Επικούρειους, οι οποίοι υποτίθεταιότι θα ωφελούνταν από την απώλεια του έργου του Δημόκριτου, καθώς μεαυτόν τοντρόπο δε θα ήταν πια φανερή η έλλειψη πρωτοτυπίας της θεωρίας τους.
Αντίθετα άλλοι θεώρησαν την απώλεια συνέπεια της κακής φήμηςπου είχε ο Δημόκριτος ως πρόδρομος των Επικούρειων.