Μαριάννα Ξανθοπούλου
Marianaxan@yahoo.gr
«Σκιά» στοξεθωριασμένο κάδρο της ελληνικής υπαίθρου έχει καταντήσει ο …όνος τοσυμπαθέςγαϊδουράκι που κάποτε ήταναναπόσπαστο κομμάτι της επαρχιακής γοητείας αλλά και της λαϊκήςπαράδοσης καιλαογραφίας. Η συμβολή του δε ήταν καθοριστική στην εξέλιξη τηςελληνικήςγεωργίας και στην οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων μειονεκτικώνπεριοχών όπωςτην ηπειρωτική ορεινή και νησιωτική Ελλάδα. Κάθε χωριατόσπιτο σταχρόνια πριντο ’50 και λίγο πριν το ’80 είχε το δικό του …κυρ Μέντιο φορτωμένοάλλοτε μεξύλα, άλλοτε με σάκους να αγκομαχά και άλλοτε καβάλα με παιδιάξυπόλυτα…Φιλμνουάρ μιας εποχής που ξεθώριασε και μαζί και η φιγούρα του πιοσυμπαθούς αλλάκαι …παρεξηγημένου τετράποδου στο οποίο αποδίδονται τα χαρακτηριστικάτηςυπομονής (γαϊδουρινή υπομονή), της ξεροκεφαλιάς, του πείσματος (στύλωσε τα πόδια του σανγάιδαρος) αλλά και της χοντροκοπιάς (γαϊδουρινή συμπεριφορά). Ιδιαίτεραγια τοτελευταίο χαρακτηριστικό από τότε που αυτό έχει υιοθετηθεί καιεξελιχθεί από τα…δίποδα η γαϊδουρινή συμπεριφορά έχει τελείως χάσει την αίγλη και τηνπρωτοτυπία της.
Και ύστερα ήρθαν τατρακτέρ
Κάπου στη δεκαετία του 70 στη χώρα μας…ο εκσυγχρονισμός τηςελληνικής υπαίθρου έδιωξε τα γαϊδουράκια και τα αντικατέστησαν τατρακτέρ καιτα αγροτικά μηχανήματα. Έτσι άρχισαν να απαξιώνονται και μοιραία ναεξαφανίζονται. Σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας τηςΚτηνιατρικήςΣχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), από τα 508.000 γαϊδούριαπου υπήρχαν στηνΕλλάδα το 1950, το 1995 μειώθηκαν σε 95.000, ενώ σήμερα (στοιχεία γιατο έτος2008) υπάρχουν λιγότερα από 16.000. Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητήστοΑριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Γιώργο Αρσένο που έχειδιεξάγειτην έρευνα διαπιστώνεται μια σημαντική τάση μείωσης του πληθυσμούπερίπου κατά1000 ζώα ετησίως. Αναφέρεται δε ότι σήμερα εκτρέφονται στην Ελλάδαπερίπου14.570 γαϊδούρια. Στη Θεσσαλία εκτρέφονται 801 γαϊδούρια, σύμφωνα μεστοιχείαπου υπάρχουν για τους νομούς Τρικάλων, Καρδίτσας και Μαγνησίας, ενώ γιατο νομόΛάρισας δεν υπάρχουν δηλωμένα ζώα.
Είδος υπό εξαφάνισηστην Ξάνθη
Στην Ξάνθη σε μιαέρευνα που διενήργησε το «Ε» διαπίστωσε ότι δεν υπάρχει καταγραφή τωνόνωνξεχωριστά αλλά μια απογραφή του 2001 συνολικά των ιπποειδών (άλογα,μουλάρια ,γαϊδούρια). Ο αριθμός τους τότε ήταν περί τα 2.500 ιπποειδή στο νομό.Όμως οπροϊστάμενος της Κτηνιατρικής κ. Σαχαπατζίδης Αχιλλέας εκτιμά ότισήμεραιδιαίτερα ο πληθυσμός των γαϊδουριών είναι κατά πολύ μικρότερος: «Τογαϊδουράκιτείνει να εξαφανιστεί. Στο νομό μας στην πεδινή περιοχή είναι σχεδόνμηδενικόςο αριθμός. Λίγα υπάρχουν στη Σταυρούπολη και στα Πομακοχώρια. Αλλά μετάκαι τηνμείωση της καπνοκαλλιέργειας και αυτά έχουν μειωθεί πολύ».
Μ’ αυτό ως δεδομένο και με τον ορατό κίνδυνο να εξαφανιστείένα είδος ζώου αναζητήσαμε μήπως υπάρχει κάποιο πρόγραμμα που δίνεικίνητραδιατήρησης του είδους. Όπως μας πληροφόρησε ο Δασάρχης κ. Σταμπουλίδης,απ’ τηνπλευρά του το Δασαρχείο υλοποιεί ένα κρατικό πρόγραμμα επιδότησης τωνυλοτόμωνγια την αγορά μουλαριών που τα χρησιμοποιούν για την μεταφορά ξυλείαςσεδύσβατες περιοχές. Απ’ την πλευρά της Διεύθυνσης Γεωργίας Ξάνθης ο κ.Τσελέπηςμας πληροφόρησε ότι πριν 2 χρόνια «έτρεξε» ένα πρόγραμμα που αφορούσεόμως τιςσπάνιες φυλές αλόγων καθώς και τη βραχυκερατική αγελάδα στην ορεινήπεριοχή μεεπιδότηση 300 ευρώ ανά αγελάδα. Για τα γαϊδουράκια όμως ουδεμίαπρόνοια,ουδεμία προστασία. Αφέθηκαν απροστάτευτα να βαδίζουν τον μοναχικό δρόμοτηςεξαφάνισης…
Η «εκδίκηση» τουγαϊδάρου…
Δεν πρόκειται για …μύθο του Αισώπου αλλά για σύγχρονηπραγματικότητα βασισμένη μάλιστα σε οικονομικούς όρους. Κι αν σεπαλιότερεςεποχές οι ανάγκες υπαγόρευαν και επεφύλασσαν άλλου είδους…δουλειά γιαταγαϊδούρια, οι σύγχρονες συνθήκες ζωής αποτελούν ίσως μια «χαραμάδα»ελπίδαςδιάσωσης του είδους όχι από …φιλοζωικά αισθήματα αλλά από οικονομικά!
Τουτρέστιν: Όψιμα επιστήμονες ανακάλυψαν κάτι που ήταν ήδηγνωστό στην Κλεοπάτρα την φιλάρεσκη βασίλισσα της Αιγύπτου που έκανεκαθημερινάτο λουτρό της με…γαϊδούρας γάλα αλλά και στην …αγράμματη μάνα του πιομικρούελληνικού χωριού του περασμένου αιώνα που έδινε στο παιδί γαϊδούραςγάλα για νατο θεραπεύσει από τον κοκίτη!
Έτσι σύμφωνα με τη έρευνα του κ. Αρσένου (αλλά και με 60επιστημονικές εργασίες αποκλειστικά για το γαϊδουρινό γάλα) η σύνθεσήτουγαϊδουρόγαλου είναι παρόμοια με αυτή του μητρικού γάλακτος. Γι αυτό σεαρκετούς, ιδιαίτερα ηλικιωμένους, στα χωριά, είναι γνωστό ότιχρησιμοποιήθηκεγια τη διατροφή βρεφών, δεδομένου ότι δεν υπήρχαν τα σύγχρονα παιδικάγάλατα σεσκόνη.
Σε ιστορικές πηγές αναφέρεται, σύμφωνα με τον ίδιο, ότι απότην αρχαιότητα είχαν εντοπιστεί οι θεραπευτικές του ιδιότητες γιαορισμένεςπαθήσεις, αλλά και η χρήση του ως φυσικό καλλυντικό. Από τα διαθέσιμαστοιχείαγια τη χημική σύνθεση του γαϊδουρινού γάλακτος και τις αναλύσεις,προκύπτει ότιείναι σχετικά φτωχό σε ολικά στερεά (8 έως 10%) και πρωτεΐνες (1,5 έως1,8%)ενώ έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λακτόζη (6 έως 7%). Ηλιποπεριεκτικότητά τουκυμαίνεται από 0,28% έως και 1,82% και εξαρτάται από την εποχή τουέτους. Ηημερήσια γαλακτοπαραγωγή μιας γαϊδούρας κυμαίνεται από 0.9 έως 1.7λίτρα, ενώ ημέση ετήσια ποσότητα είναι 489±36 λίτρα με μέση διάρκεια αρμέγματος295±12μέρες.
1000 ευρώ το κιλό τογαϊδουρινό τυρί!
Αυτό όμως που απαξιώνουμε εμείς το εκτιμούν οι ξένοι. Είναιχαρακτηριστική η ιστορία ενός ζεύγους από το Βέλγιο που πριν από μερικάχρόνιαείχε πάει διακοπές στην Αρκαδία και γνώρισε τον αρκαδικό όνο. Ζήτησαννα πάρουνστη χώρα τους δύο γαϊδουράκια που είχαν εγκαταλείψει τα αφεντικά τους.Μετά απόένα χρόνο ήρθαν πάλι στην Ελλάδα και πήραν άλλα δύο ζώα. Σήμερα οι δύοΒέλγοιέχουν μια φάρμα όπου εκτρέφουν γαϊδούρια, πουλάνε το γάλα τους καιμάλιστα πολύακριβά, ενώ φτιάχνουν από αυτό περιζήτητα στην Ευρώπη φυσικά καλλυντικά.
Την τελευταία δεκαετία δημιουργήθηκαν σε διάφορες ευρωπαϊκέςχώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία) εκτροφές όνων όπου τοπαραγόμενογάλα χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή καλλυντικών αλλά και γιαανθρώπινηκατανάλωση. Στο Βέλγιο, η μονάδα του Ολιβιέ Ντενίς, στο Chateau desMottes,διαθέτει το γάλα με λιανική τιμή που ξεπερνά τα 100 ευρώ το λίτρο. ΣτοΠάρκοΖασάβιτσα, στην περιοχή Σρμέσκα Μιτρόβιτσα της Σερβίας, ο ΣλόμποντανΣίμπιτςπαράγει γάλα, από το οποίο φτιάχνονται διάφορα προϊόντα, όπως σαπούνι,κρέμεςπροσώπου, αφρόλουτρα, διάφορα άλλα καλλυντικά, αλλά και λικέρ. Ξέρετεπόσοπωλείται το τυρί, κατόπιν παραγγελίας; 1.000 ευρώ ανά κιλό. Βέβαιαχρειάζονται25 λίτρα γάλα γαϊδάρας.
4 – 5 εκτροφείςόνων στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα δύο εκτροφείς ο Νίκος Μπουκουβάλας, εκτρέφειγαϊδουράκια εδώ και τρία χρόνια στην Έδεσσα και στην Καρδίτσα οΠαναγιώτηςΠαπαποστόλου εκτρέφει 35 όνους για παραγωγή. Σε συνέντευξή τους σερεπορτάζ τηςεφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» είπαν: «Είμαστετέσσερις ή πέντε παραγωγοί γαϊδουρινού γάλακτος σε όλη τη χώρα.Βγάζουμε 12κιλά γάλα την ημέρα το οποίο πουλάμε από 12-25 ευρώ χονδρική σεεμπόρους γιακαλλυντικά. Ως νωπό για κατανάλωση είναι πολύ πιο ακριβό», επισημαίνειο κ.Μπουκαβάλας
«Είναι δύσκολο ζώο το γαϊδούρι. Απ’ όταν γεννήσει θηλάζειέντεκα μήνες και μετά πάλι εάν ξαναγεννήσει το ίδιο. Το δύσκολο είναιστοάρμεγμα. Έχει την τεχνική του. Κάποια ζώα είναι δύστροπα· δύσκολα νατουςπάρεις το γάλα. Εμείς εδώ αγωνιζόμαστε αλλά το κράτος δεν βοηθά»,τονίζει ο κ.Παπαποστόλου.
Μήπως ο …γάιδαρος θαδώσει τη λύση στην κρίση της κτηνοτροφίας;
Και μπορεί μεν σε κάθε περίπτωση, η εκτροφή των γαϊδάρων ναείναι μια επίπονη διαδικασία και χρειάζεται ιδιαίτερες δεξιότητεςωστόσο ηδημιουργία μιας μονάδας παραγωγής γαϊδουρινού γάλακτος μπορεί να είναιμιαβιώσιμη επιχείρηση κάτω όμως από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Έτσι, θαπρέπεικάθε επίδοξος ονοτρόφος να εξετάσει προσεκτικά τις δυνατότητες τουεγχειρήματος. Και ίσως θα’ πρεπει και το κράτος να καταρτίσει έναπρόγραμμα ήνα εντάξει τους όνους στο πρόγραμμα σπάνιων επιδοτούμενων φυλώνπροκειμένου νατα διασώσει και να υπάρξει ενδιαφέρον για δημιουργία μονάδων εκτροφήςσε μιαεποχή που στην Ελλάδα υπάρχει κρίση στην κτηνοτροφία και αναζητούνταιεναλλακτικές λύσεις.