Ο θεσμός της αυτοβοήθειας: Απεξάρτηση χωρίς ειδικούς

Ελένη Διαφωνίδουelenidfn@yahoo.comΗ διεθνώς κατακόρυφη αύξηση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων δημιουργεί αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των κυρίαρχων πολιτικών Υγείας. Ωστόσο, θεαματικά αποτελέσματα έχει η νέα μέθοδος των ομάδων αυτοβοήθειας εξαρτημένων ατόμων και ατόμων με προβλήματα Ψυχικής Υγείας. Οι ομάδες αυτοβοήθειας μπορούν να λειτουργούν θεραπευτικά παράλληλα με ιατρικές μεθόδους, όπου βασικό στοιχείο αποτελεί η επέμβαση και καθοδήγηση του ειδικού επιστήμονα. Αντιθέτως, οι ομάδες αυτοβοήθειας βασίζονται στην εμπειρία ατόμων με παρόμοια ψυχοκοινωνικά προβλήματα και στην ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικότητας και αλληλεγγύης.ΑΑ: Ένα κίνημα που στέφθηκε με επιτυχίαΜια σύντομη ιστορική ανασκόπηση αποκαλύπτει ότι οι ομάδες των Ανωνύμων Αλκοολικών (Α.Α.) που πρωτοεμφανίστηκαν το 1935, αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν την πιο αποτελεσματική απάντηση στο πρόβλημα του αλκοολισμού. Η ραγδαία εξάπλωση των Ανωνύμων Αλκοολικών, τις κατέστησε την πολυπληθέστερη ομάδα αυτοβοήθειας σε παγκόσμιο επίπεδο και ασφαλώς τη θεραπευτική πρόταση για τον αλκοολισμό με τα περισσότερα μέλη. Η ποιότητα της δουλειάς που γίνεται στις ομάδες αυτές, είναι πλέον αναγνωρισμένη από τα επίσημα θεραπευτικά προγράμματα πολλών χωρών και από ειδικούς της ψυχικής υγείας. Η ηθική και πνευματική διάσταση του προβλήματος της εξάρτησης και η σημασία τους για τη θεραπεία, τέθηκαν ουσιαστικά για πρώτη φορά από τους Ανώνυμους Αλκοολικούς και οδήγησαν στη δημιουργία ομάδων αυτοβοήθειας για διάφορα προβλήματα, οι οποίες βασίστηκαν στη φιλοσοφία των Α.Α. (Ναρκομανείς Ανώνυμοι, Ανώνυμοι Παχύσαρκοι, κ.α.). Γεννήθηκε έτσι το κίνημα των Ανωνύμων – το μακροβιότερο και πολυπληθέστερο ίσως κίνημα πολιτών του 20ου αιώνα. Πέρα όμως από το παράδειγμα της εξάρτησης οι ομάδες αυτοβοήθειας είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες και σε πολλούς άλλους τομείς. Στη δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική λειτουργούν ομάδες αυτοβοήθειας για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας. Ευρύτατα γνωστές και με πολλά μέλη είναι οι ομάδες αυτοβοήθειας για διαβητικούς, φορείς του Aids, καρκινοπαθείς, ανθρώπους με σκλήρυνση κατά πλάκας και πολλές άλλες σωματικές ασθένειες. Επίσης πολύ μεγάλη ιστορία έχουν τα κινήματα αυτοβοήθειας ψυχικά πασχόντων στη δυτική Ευρώπη, ενώ πολλές είναι οι ομάδες αμοιβαίας βοήθειας για ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα.Πού οφείλεται η αυξανόμενη αποτελεσματικότητα;Η αυτοβοήθεια αναδεικνύεται ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση των κυρίαρχων πρακτικών (πχ απεξάρτηση με υποκατάστατο, μεθαδόνη κλπ), καθώς βασικός της άξονας είναι η ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικότητας και αλληλεγγύης. Βασικά χαρακτηριστικά της αυτοβοήθειας είναι η αυτενέργεια και η ανάληψη προσωπικής ευθύνης και κατά συνέπεια η αναίρεση της παθητικότητας, η οποία φαίνεται να χαρακτηρίζει σήμερα τη στάση των πολιτών σε ζητήματα υγείας. Η αναίρεση της παθητικότητας, η ανάληψη ευθύνης από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους και όχι η εκχώρησή της σε πολυπράγμονες ειδικούς, η συνάντηση ανθρώπων που συγκροτούν κοινότητες προσώπων και όχι απρόσωπων «περιστατικών» που απλώς συμπίπτουν σε κάποια άκαμπτη διαγνωστική κατηγορία, είναι παράγοντες που συμβάλλουν καθοριστικά στην αποτελεσματικότητα των ομάδων αυτοβοήθειας.Το αίσθημα ασφάλειας που αναπτύσσεται με το χρόνο, σε ανθρώπους που βασανίζει το ίδιο πρόβλημα, επιτρέπει την κάθε είδους συμπεριφορά μέσα στο προστατευτικό πλαίσιο της ομάδας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί το κάθε μέλος να χρησιμοποιεί την ομάδα του ως τρόπο λύτρωσης, εναπόθεσης του φόβου, της λύπης, της μοναξιάς και του πόνου του, να φανερώνει εκεί τις αδυναμίες του και να καλλιεργεί τις προσδοκίες του.Σε μια ομάδα αυτοβοήθειας δεν υπάρχουν όρια στην έκφραση συναισθημάτων. Η ένταση της φωνής, το κλάμα και η κριτική είναι καλοπροαίρετα. Δεν αποσκοπούν να προσβάλλουν και να πληγώσουν τον άλλον, αλλά τον βοηθούν να αλλάξει τη συμπεριφορά του, για δικό του όφελος. Συγχρόνως δίνει διέξοδο στη συναισθηματική φόρτιση που δημιουργείται έξω και μέσα στην Ομάδα.Η ομάδα αυτοβοήθειας δεν είναι απλά μια συνηθισμένη κοινωνική συγκέντρωση, δεν είναι μια συζήτηση καφενείου ή σαλονιού. Είναι το μέρος της συναισθηματικής εμπειρίας και ανταλλαγής, με την έννοια «δίνω βοήθεια για να πάρω βοήθεια».Ο ρόλος του επαγγελματία ψυχικής υγείας στην αυτοβοήθειαΤαυτόχρονα επαναπροσδιορίζεται και η δράση των ειδικών Υγείας. Ο νέος ρόλος των ειδικών οριοθετείται σε ρόλο εμψυχωτών και συμβούλων κινητοποιημένων πολιτών. Δηλαδή πολιτών, οι οποίοι συμφωνούν ότι μόνο η δική τους ενεργή και υπεύθυνη συμμετοχή μπορεί να διασφαλίσει την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας. Γι’ αυτό και ο ρόλος του επαγγελματίας παραμένει περιμετρικός, συμβουλευτικός ή παράλληλος. Αυτή είναι η φιλοσοφία που περικλείει τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, όπου ειδικοί και κατά κόρον πανεπιστημιακές σχολές ιδρύουν δομές που ενθαρρύνουν τη σύσταση, λειτουργία και εξέλιξη των ομάδων αυτοβοήθειας με παράλληλη παροχή κινήτρων που θα συγκεντρώνει τα άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα σε ένα χώρο σταθερής αλληλεπίδρασης και θεωρητικής και πρακτικής βοήθειας. Στα κέντρα αυτά μόνη προϋπόθεση για να γίνει κανείς δεκτός είναι η υπεύθυνη έκφραση της θέλησης να ξεφύγει από την εξάρτηση. Στη Βόρεια Ελλάδα λειτουργεί το Π.Π.Α. Θεσσαλονίκης, όπου υπάρχει ανοικτό πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών οικογενειών χρηστών.Η αυτοβοήθεια αντικείμενο του 2ου μονοθεματικού συνεδρίου Ψυχικής Υγείας στη ΘεσσαλονίκηΗ αυτοβοήθεια, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, οι εμπειρίες από την υπόλοιπη Ευρώπη και η καταγραφή των εντυπώσεων πρώην χρηστών, αποτέλεσαν ένα από τα αντικείμενα του 2ου μονοθεματικού πανελλήνιου συνεδρίου Ψυχιατρικής που είχε ως κύρια θεματική: «Εξαρτήσεις, Συννοσηρότητα- Πρόληψη και θεραπεία» και πραγματοποιήθηκε στις 5- 7 Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη. Στην εν λόγω συζήτηση που παρακολούθησαν ψυχολόγοι, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές σχολών Ψυχικής Υγείας και πρώην χρήστες ενταγμένοι σε ομάδες αυτοβοήθειας, μίλησαν ο καθηγητής Ψυχολογίας κ. Matzat Jurgen του πανεπιστημίου Gissen της Γερμανίας, ο οποίος και περιέγραψε την απήχηση, αποτελεσματικότητα και λειτουργία των ομάδων αυτοβοήθειας στη Γερμανία, που βρίσκονται σε εξελιγμένο και συνεχώς αναπτυσσόμενο επίπεδο, ο καθηγητής κοινωνιολογίας κ. Arminen Ilkka από το πανεπιιστήμιο του Tampere της Φινλανδίας, ο οποίος και επέστησε την προσοχή στην παράλληλη ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό με την δραστηριοποίηση σε ομάδες αυτοβοήθειας, η σύμβουλος απεξάρτησης του ΠΠΑ Θεσσαλονίκης κ. Μαρία Οξύζογλου, που ως πρώην χρήστης, μετέφερε τη δική της εμπειρία και τη βοήθεια που της πρόσφερε ο εν λόγω φορέας μέσω της αυτοβοήθειας και τέλος οι κ.κ. Γεωργίου Αλεξ. και Λαϊνάς Σ, ψυχολόγοι, αναφέρθηκαν στους στόχους του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας, οι οποίοι επιγραμματικά είναι: • Η προαγωγή της αυτοβοήθειας για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες και γενικότερα των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.• Η εκπαίδευση των λειτουργών υγείας σε νέους ρόλους εμψύχωσης και περιφερειακής υποστήριξης πρωτοβουλιών των πολιτών.• Η έρευνα δράσης για τις εφαρμογές της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.