Ο καπνέμπορος, Δημογέροντας και Πρόξενος της Αυστροουγγαρίας Μένανδρος Χασιρτζόγλου
Το Αρχοντικό της πλατείας Ματσίνη: το άλλοτε Προξενείο της Αυστροουγγαρίας στέγασε το Κέντρο Πολιτισμού και πλέον την Φιλαρμονική του δήμου Ξάνθης
Πολλά ονόματα παλιών Ξανθιωτών, κυρίως των επιφανέστερων οικογενειών της πόλης, επαναλαμβάνονται συχνά: πλατεία Ματσίνη, αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου, αρχοντικό Χασιρτζόγλου, οδός Χασιρτζόγλου, αρχοντικό Στάλιου, οδός Πυγμαλίωνος Χρηστίδη, πλατεία Αντίκα κ.ά. Λίγοι είναι όμως αυτοί που γνωρίζουν σε ποιες προσωπικότητες αναφέρονται τα επίθετα αυτά. Είναι αλήθεια ότι αρκετές από τις επιφανείς οικογένειες των παλιών Ξανθιωτών, που δεν ήταν και πολλές, συνδέονταν κάποια στιγμή και με συγγένεια κατόπιν γάμου μεταξύ των μελών τους, οπότε είναι δυσκολότερο να παρακολουθήσει κάποιος την ακριβή σχέση. Στον τομέα αυτό, όπως και σε πολλούς άλλους της ιστορίας της Ξάνθης, προσέφερε σημαντικά στοιχεία ο μακαριστός ιστοριοδίφης Θωμάς Εξάρχου, καταρτίζοντας μάλιστα και αρκετά γενεαλογικά δέντρα των οικογενειών αυτών. Μία από τις οικογένειες που μπορεί να προκαλέσει ‘’σύγχυση’’ είναι σίγουρα αυτή των Χασιρτζόγλου. Το όνομα της οδού στην παλιά πόλη αναφέρεται στον Δήμαρχο Ευρυπίδη Χασιρτζόγλου (1925-1934), το αρχοντικό στην οδό Βενιζέλου ανήκε στην οικογένεια του υφασματέμπορου Κυριάκου Χασιρτζόγλου, εγγονός του οποίου ήταν ο Δήμαρχος Ευριπίδης, ενώ το άλλο αρχοντικό στην πλατεία Ματσίνη ανήκε στην οικογένεια του Κωνσταντίνου Χασιρτζόγλου. Σ’ αυτό έζησε αργότερα ο γιος του, Μένανδρος, στον οποίο αναφερόμαστε στο κείμενο.
Μένανδρος Χασιρτζόγλου (1861 – 30/1/1934)
Τον Φεβρουάριο του 1934 ο Τύπος της περιοχής γράφει: «Την 30ήν παρελθόντος μηνός απέθανεν και εκηδεύθη μεγαλοπρεπώς ενταύθα ο εκ των παλαιών Ξανθιωτών και γόνος πατριαρχικής οικογενείας σεβαστός νοικοκύρης Μένανδρος Κ. Χασιρτζόγλου. Την εκφοράν του παρηκολούθησαν πολυπληθείς φίλοι και συγγενείς, οι οποίοι συνεδέοντο και συνειργάζοντο παλαιόθεν μετά του μεταστάντος». Ο Μένανδρος Χασιρτζόγλου γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1861 και αφού αποφοίτησε από την Ματσίνειο Σχολή μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για περαιτέρω σπουδές. Νεαρός ακόμη έλαβε το απολυτήριο από την Εμπορική Σχολή της Χάλκης και κατόπιν από την Ανωτάτη Γαλλική Σχολή. Μετά τις σπουδές του επανήλθε στην Ξάνθη και ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Διορίσθηκε κατ’ επανάληψη μέλος της Δημογεροντίας της πόλης, θέση στην οποία τον βρίσκουμε σίγουρα το 1894, σε ηλικία μόλις 33 ετών. Κατά την περίοδο της κατάληψης της Ξάνθης από τους Βουλγάρους έφυγε στην Θεσσαλονίκη και διορίσθηκε εκτιμητής καπνών στην Ιονική Τράπεζα. Χάρη στον ζήλο και την εργατικότητά του και κατόπιν δικής του υπόδειξης ιδρύθηκαν υποκαταστήματα της Ιονικής στην Ξάνθη, την Καβάλα και την Δράμα. Είχε μεγάλη δράση στο κοινωνικό πεδίο, γι’ αυτό και έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από τους Ξανθιώτες, ενώ υπηρέτησε για πολλά χρόνια ως ανώτερος διοικητικός υπάλληλος στην Τουρκία. Αργότερα του δόθηκε το αξίωμα του Προξένου της Αυστρίας για αρκετά χρόνια, ενώ τιμήθηκε με τουρκικό και αυστριακό παράσημο για τις υπηρεσίες του. Όπως αναφέρεται στον τοπικό Τύπο: «Εσχάτως προσεβλήθη από νευρασθένειαν εξ ής απεβίωσεν». Ο τάφος του Μένανδρου Χασιρτζόγλου βρίσκεται στο νεκροταφείο Ξάνθης, όπου έχει ταφεί και η δεύτερη σύζυγός του Αγγελική.
Το αρχοντικό της πλατείας Ματσίνη
Το κτήριο που μέχρι πρότινος στέγαζε τις υπηρεσίες του Κέντρου Πολιτισμού του δήμου Ξάνθης κτίστηκε το 1830 από την οικογένεια Χασιρτζόγλου. Την εποχή αυτή η Ξάνθη επανακατασκευάζεται με γρήγορους ρυθμούς μετά τους ισχυρούς σεισμούς του 1829, που κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της πόλης, καθώς βρίσκεται σε περίοδο οικονομικής ευημερίας. Μετά το 1900 το κτήριο χρησιμοποιήθηκε σαν Αυστροουγγρικό Προξενείο και κατοικία του Μένανδρου Χασιρτζόγλου. Την εποχή αυτή το αρχοντικό υπήρξε και κρησφύγετο Ελλήνων που είχαν προβλήματα με τους Τούρκους και τους οποίους φυγάδευε ο Χασιρτζόγλου στο εξωτερικό. Το κτήριο είχε εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια, ενώ το 1984 το αγόρασε ο γιατρός Θ. Ασημίδης, ο οποίος το αναστήλωσε για να το χρησιμοποιήσει ως κατοικία του, ενώ το 1993 αγοράστηκε από τον δήμο Ξάνθης. Η οικοδομή είναι διώροφη κατασκευασμένη από λιθοδομή και μπαγδατί (τσατμά). Μετά το 1940 προστέθηκαν κτίσματα τα οποία χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικοί χώροι. Ένα λιτό και ‘’σοβαρό’’ κτίσμα με επιμέρους διακοσμητικά στοιχεία, χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της εποχής, που συμπίπτει με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ξάνθης. Μετά την αποχώρηση του Κέντρου Πολιτισμού και το ‘’ναυάγιο’’ παραχώρησης του κτηρίου στην υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων, προκειμένου να αποκατασταθεί από το υπουργείο Πολιτισμού, λειτούργησε για κάποιους μήνες μόνο ως αποθηκευτικός χώρος των αρχείων της ΕΑΠΑΞ. Θετική είδηση ότι εκεί θα στεγαστεί η Φιλαρμονική του δήμου, ώστε να φυλάσσονται τα όργανα και να γίνονται οι πρόβες της μπάντας και φυσικά να μην εγκαταλειφθεί το αρχοντικό με τις γνωστές συνέπειες που βλέπουμε δυστυχώς σε πολλά αξιόλογα κτήρια της Ξάνθης.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
