Αρχή του Καρναβαλιού σε πολλά μέρη της Ελλάδας με Αράπηδες, Μωμόγερους, Ραγκουτσάρια και μεταμφιέσεις
Αναβιώνει και φέτος το έθιμο της Μπάμπως σε Μάγγανα και Ν. Κεσσάνη
Η γιορτινή ημέρα των Θεοφανείων ξεκινά με τον εκκλησιασμό των πιστών. Στους ναούς ψάλλεται η πανηγυρική ακολουθία, ενώ στην συνέχεια ο ιερέας και οι πιστοί θα βγουν από τον ναό και θα κατευθυνθούν στο σημείο όπου θα γίνει η «κατάδυση του Σταυρού». Το σημείο αυτό είναι κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι, δεξαμενή ή απλά μια εξέδρα στο προαύλιο της εκκλησίας πάνω στην οποία, σε ειδικό σκεύος, θα γίνει η τελετή. Οι καμπάνες σημαίνουν χαρμόσυνα και ο ιερέας ρίχνοντας τον σταυρό στο νερό ψάλει το γνωστό τροπάριο: «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε». Όπου υπάρχει η δυνατότητα, τολμηροί «βουτηχτάδες» πέφτουν στα νερά για να πιάσουν το σταυρό. Το έθιμο αυτό ονομάζεται «πιάσιμο του σταυρού» και όποιος είναι ο πρώτος που θα το καταφέρει, θεωρείται τυχερός και ευλογημένος. Τα παλιότερα χρόνια, αυτός που έβρισκε τον σταυρό, τον γυρνούσε στα σπίτια της ενορίας μαζεύοντας χρήματα που είτε κρατούσε ο ίδιος, είτε έδινε στους φτωχούς.
Ανήμερα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Η τελευταία εορταστική μέρα του Δωδεκαημέρου που ξεκίνησε από τα Χριστούγεννα είναι η εβδόμη Ιανουαρίου, ημέρα που η Εκκλησία έχει αφιερώσει στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Η ημέρα ξεκινά για τους χριστιανούς και πάλι με τον εκκλησιασμό, ενώ το πιο διαδεδομένο έθιμο έχει να κάνει με το «βρέξιμο» των νιόπαντρων ζευγαριών. Αυτό το έθιμο θέλει να οδηγούνται τα νιόπαντρα ζευγάρια στην παραλία με συνοδεία μουσικής. Εκεί σπρώχνονται από τους παριστάμενους στην θάλασσα, οι οποίοι τους εύχονται να ζήσουν και να αποκτήσουν παιδιά.
Έθιμα στην Βόρεια Ελλάδα και… αρχή του Καρναβαλιού
Εκτός όμως από τον αγιασμό των υδάτων αναβιώνουν πολλά ακόμη έθιμα στη Βόρεια Ελλάδα. Τα βλέμματα συγκεντρώνει η πόλη της Καστοριάς και τα «Ραγκουτσάρια», το πρώτο «καρναβάλι» του νέου έτους. Οι κάτοικοι «ξορκίζουν» το κακό και διώχνουν τα κακά πνεύματα των καλικαντζάρων, βάφοντας τα πρόσωπά τους, φορώντας προβιές ζώων και χάλκινα κουδούνια. Ομάδες μεταμφιεσμένων ξεχύνονται στους δρόμους και διασκεδάζουν με το πλήθος υπό τους ήχους μουσικών συγκροτημάτων της περιοχής. Τα «Ραγκουτσάρια» αρχίζουν την ημέρα των Θεοφανίων, με τον Αϊ Βασίλη να μοιράζει δώρα στα παιδιά, και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου, την Πατερίτσα, με την παρέλαση των καρναβαλιστών. Την τελευταία ημέρα των εορταστικών εκδηλώσεων τα «μπουλούκια» χορεύουν και σατιρίζουν πρόσωπα και γεγονότα με μια πηγαία ευρηματική πρωτοτυπία. Τα καλύτερα από αυτά βραβεύονται από τον δήμο Καστοριάς που έχει και όλη την ευθύνη διοργάνωσης του τριημέρου.
Οι ‘’Αράπηδες’’ της Νικήσιανης
Στη Νικησιανή της Καβάλας και σε αρκετά χωριά της Δράμας οι κάτοικοι και οι επισκέπτες διασκεδάζουν σήμερα με το έθιμο των «Αράπηδων». Άνδρες νεαρής ηλικίας μεταμφιέζονται φορώντας προβιές και μουσούδες ζώων, ενώ κουδούνια κοσμούν την μέση τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούν εκκωφαντικό θόρυβο. Μεταμφιέσεις, κουδούνια, τραγούδια, χοροί και αναπαραστάσεις κυριαρχούν στα δρώμενα που αναβιώνουν σε πολλές περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας για να γιορτάσουν τα Θεοφάνεια. Τα έθιμα έχουν τις ρίζες τους στα διονυσιακά δρώμενα. Όλα τα στοιχεία δείχνουν τον πρωτογενή σκοπό αυτών των εκδηλώσεων, που δεν είναι άλλος από την ευημερία και την καλή χρονιά, πάντα όμως με την ευρύτερη διάσταση της καλής υγείας και της πλούσιας σοδειάς. Σήμερα, ανήμερα των Θεοφανείων, αν επισκεφθεί κάποιος την Νικήσιανη του δήμου Παγγαίου, το Μοναστηράκι, τον Ξηροπόταμο και τον Βώλακα της Δράμας, θα δει να τελείται με διάφορες παραλλαγές ένα δρώμενο γνωστό ως «Αράπηδες», επειδή στην μεταμφίεση των πρωταγωνιστών κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: μαύρες φλοκωτές κάπες και εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες, κεφαλοστολές από γιδοπροβιές. Αρχαίος παγανισμός συνυφασμένος με τις θρησκευτικές παραδόσεις του ελληνικού λαού επιβιώνει για περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια.
Τα Μπαμπούγερα της Δράμας
Τα μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής αρχίζει το πρωί της παραμονής. Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα καλακάντζουρα και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων, τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία. Η αμφίεσή τους είναι ζωόμορφη και παλιότερα κρατούσαν στα χέρια ένα μικρό σακούλι με στάχτη με το οποίο, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, χτυπούσαν όσους συναντούσαν για να φοβερίζουν τα καλακάντζουρα. Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο επισκέπτες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, το σακίδιο είναι κενό. Ομάδες-ομάδες τα μπαμπούγερα ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα.
Οι Μωμόγεροι του Πόντου
Οι Μωμόγεροι είναι ένα Ποντιακό έθιμο που γινόταν στον Πόντο τα αρχαία χρόνια αλλά επιβιώνει μέχρι και τις ημέρες μας. Το έθιμο είναι σατιρικό και συνηθίζετε κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων (15 Δεκεμβρίου) μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου, άλλα μερικές φορές μέχρι και τον Φεβρουάριο. Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των Ποντίων, το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της Ελληνικής προέλευσής τους, και επίσης ένας τρόπος να ξεχαστεί η τουρκική δουλεία και οι βίαιες εξισλαμίσεις. Το έθιμο Μωμόγεροι είναι ζωντανό ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπου κατοικούν πολλοί Πόντιοι. Τα άτομα που συμμετέχουν θα ντυθούν με διάφορα κοστούμια, όπου κάθε κοστούμι συμβολίζει ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων. Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα ένα σύμβολο του παρελθόντος, η νύφη το μέλλον, το άλογο την ανάπτυξη, ο γιατρός την υγεία, ο στρατιώτης την προάσπιση, η αίγα (κατσίκα) τα τρόφιμα και ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει το νέο έτος. Σήμερα το έθιμο είναι περισσότερο ψυχαγωγικό, ενώ στο παρελθόν είχε μαγικές και παγανιστικές προεκτάσεις.
Θα ‘’ζωντανέψει’’ για άλλη μια χρονιά η Μπάμπω
Το έθιμο της “Μπάμπως” θα αναβιώσει για μια ακόμη χρονιά το απόγευμα της Κυριακής, 8 Δεκεμβρίου, από τα μέλη του Συλλόγου Γυναικών Νέας Κεσσάνης αλλά και από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γυναικών Μαγγάνων Ξάνθης. Στα δύο χωριά θα αναβιώσουν το παλιό έθιμο που τιμά την θέση και προσφορά της γυναίκας.
Πρόκειται για ένα έθιμο οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στην Ανατολική Ρωμυλία και αποτελεί τελετουργικό κατά το οποίο αποδίδεται φόρος τιμής στην “Μπάμπω”, που συμβολίζει την γηραιότερη γυναίκα ενός χωριού. Μια γυναίκα που στο παρελθόν εκτελούσε χρέη μαμής. Είναι έθιμο αφιερωμένο στη γονιμότητα της γυναίκας, με επίκεντρο τη μαία του χωριού και τις παντρεμένες γυναίκες, όσες δηλαδή έγιναν ή πρόκειται να γίνουν μητέρες.
Το έθιμο το έφεραν οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη. Είναι η επονομαζόμενη «Γιορτή της Μπάμπως», η οποία γιορτάζεται κάθε έτος στις 8 Ιανουαρίου. Στο συγκεκριμένο έθιμο συμμετέχουν μόνο γυναίκες, περιορίζοντας έτσι τους άνδρες εκείνη την ημέρα στο σπίτι, όπου ασχολούνται με δουλειές του σπιτιού. Οι γυναίκες του χωριού στολίζουν ένα κάρο με λουλούδια, πάνω στο οποίο ανεβαίνει η «μπάμπω», η γηραιότερη του χωριού. Οι γυναίκες ακολουθούν το κάρο στο σπίτι που θα πάει η «μπάμπω» για να ξεγεννήσει, χορεύοντας και φορώντας παραδοσιακές στολές. Αφού γίνει η αναπαράσταση της γέννας, όλες οι γυναίκες συγκεντρώνονται πάλι στην πλατεία του χωριού, όπου ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακά φαγητά και γλυκά. Το γλέντι συνεχίζεται ως αργά το βράδυ, μόνο για γυναίκες. Φέτος στα Μάγγανα η αναπαράσταση του εθίμου θα ξεκινήσει στις 17:00 και θα κορυφωθεί με το γλέντι στις 19:00 με ζωντανή ορχήστρα, στην αίθουσα του ολοήμερου σχολείου του χωριού.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
