Πρωτοχρονιά: Νέο ημερολογιακό έτος και δύο θρησκευτικές εορτές

Ήθη, έθιμα, γιορτές και παραδόσεις της Πρωτοχρονιάς στην Θράκη

 

Η ιστορία της βασιλόπιτας και παραδοσιακές συνταγές της

Τριπλή εορτή η πρώτη του έτους. Δύο γιορτές με εκκλησιαστικό χαρακτήρα: η εορτή της Περιτομής του Χριστού και η μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου Αρχιεπισκόπου Καισαρείας. Και κοντά σ’ αυτές η ‘’πολιτική’’ εορτή της έναρξης του νέου έτους, η Πρωτοχρονιά. Η εορτή της Περιτομής, σύμφωνα με το ευαγγελικό ανάγνωσμα της ημέρας, παρακολουθεί τους γονείς του Χριστού να τον οδηγούν στο ναό οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του, όπου και έγινε η περιτομή, όπως προέβλεπε ο Μωσαϊκός νόμος, ενώ συγχρόνως του έδωσαν και το όνομα Ιησούς. Γιορτάζει όμως και ο Μέγας Ιεράρχης της Καππαδοκίας Βασίλειος, αγαπητός και πολυτραγουδισμένος.

Ένα από τα λίγα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν

Οι ρίζες του εθίμου της βασιλόπιτας μας πηγαίνουν πίσω στην αρχαιότητα, στις προσφορές άρτου ή και μελιπήκτων των αρχαίων Ελλήνων προς τους θεούς κατά την διάρκεια εορτών. Αναφέρει ο λαογράφος Φίλιππος Βρεττάκος («Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των»): «Οι πρόγονοί μας εις την αρχαιότητα κατά τας μεγάλας αγροτικάς εορτάς προσέφερον εις τους θεούς, ως απαρχήν, έναν άρτον. Επί παραδείγματι κατά την εορτήν του θερισμού, που ελέγετο Θαλύσια και ήτο αφιερωμένη εις την Δήμητρα, κατασκευάζετο από το νέον σιτάρι ένας μεγάλος εορταστικός άρτος (ένα καρβέλι), που ελέγετο ‘’Θαλύσιος άρτος’’, κατά δε την προς τιμήν Απόλλωνος εορτήν των Θαργηλίων εψήνετο, κατά το έθιμον,ο ‘’θάργηλος άρτος’’.

Η βασιλόπιτα σε ρόλο κλήρου στην πατριαρχική οικογένεια

Στη Δ. Μακεδονία και στη Θράκη, όταν έρχονταν ο καιρός να μοιράσει ο πατέρας της μεγάλης πατριαρχικής οικογένειας το βιός του στους γιους, άφηνε στη χάρη του Αι-Βασίλη να κρίνει το τι έπρεπε να πάρει ο καθείς. Έτσι στη μεγάλη βασιλόπιτα τα «σημάδια» δεν έμπαιναν για ευχή, αλλά για «τάξιμο». Και τα κομμάτια της τη χρονιά εκείνη τα ονόμαζαν «φιλιά». Σ’ όποιου γιου το «φιλί» έπεφτε το νόμισμα, θα έπαιρνε το σπίτι. Σ’ όποιου το φασόλι, το ποτιστικό χωράφι. Το στάρι, το ξηρικό χωράφι. Η κληματόβεργα, το αμπέλι. Το άχερο, τα ζωντανά κλπ. Αλλά και η κοπή της βασιλόπιτας γίνονταν με αληθινή ιεροπρέπεια. Πρώτα ο νοικοκύρης την έστρεφε τρεις φορές στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Έπειτα έκανε με κλειδί, με μαχαίρι ή με πιρούνι τρεις φορές το σημείο του σταυρού, για να κόβεται η κακογλωσσιά, να κλειδώνονται τα κακά στόματα ή να αποτρέπεται το κακό ‘’μάτι’’. Και την ώρα ακριβώς που άλλαζε ο χρόνος, άρχιζε να ονοματίζει τα κομμάτια, με καθιερωμένη πάντα σειρά. Πρώτο ήταν του Αι-Βασίλη. Έπειτα του Χριστού και της Παναγίας, του σπιτιού και στη σειρά όλων των μελών της οικογένειας, κατά ηλικία, αρχίζοντας από τους μεγαλύτερους και καταλήγοντας στα παιδιά. Κομμάτι έκοβε και για τους φτωχούς, τα ζωντανά, τα χωράφια και τα αμπέλια, το μύλο και τη βάρκα, γιατί όλα έπρεπε να πάρουν την ευλογία του Αι-Βασίλη. Και σαν απόσωνε το εορταστικό δείπνο η οικογένεια, ο νοικοκύρης κατέβαινε στο στάβλο, να ταΐσει την πίτα τους στα ζωντανά, ενώ την επαύριο θριμάτιζε και σκορπούσε το δικό τους κομμάτι στα κτήματα και στα αμπέλια.

Η παράδοση και το έθιμο της Βασιλόπιτας σήμερα

Η Βασιλόπιτα, κατά το ελληνικό έθιμο, κόβεται σε οικογενειακή συγκέντρωση αμέσως με τον ερχομό του νέου έτους. Στην σύγχρονη τέλεση της υποδοχής του νέου χρόνου, σβήνουν τα φώτα στις 12:00 ακριβώς τα μεσάνυχτα και με την αλλαγή του έτους ξανανάβουν ευχόμενοι και αντευχόμενοι όλοι «χρόνια πολλά» και «ευτυχισμένο το νέο έτος», με πολλούς να τραγουδούν το «Πάει ο παλιός ο χρόνος». Τότε προσκομίζεται στο τραπέζι η Βασιλόπιτα, όπου ο νοικοκύρης, αφού την σταυρώσει με το μαχαίρι τρεις φορές, αρχίζει να την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια προσφέροντας ένα σε κάθε παριστάμενο μέλος της οικογένειας ή φίλων και συγγενών με τα πρώτα κομμάτια να ‘’αφιερώνονται’’ στον Χριστό, την Παναγία και τον Άη Βασίλη, εν συνεχεία στο σπίτι, στους σπιτονοικοκύρηδες και τους άλλους παρισταμένους κατά τάξη συγγένειας και ηλικία.

Συνταγή για Βασιλόπιτα ‘’τριφτή’’

Υλικά:

Για την ζύμη

1 Κιλό αλεύρι

350 γρ. φυτίνη

150 γρ. φρέσκο βούτυρο

50 γρ. ζάχαρη

350 γρ. Άχνη-ζάχαρη

2 αυγά

70 ml. χυμό πορτοκάλι

Ξύσμα από 1 πορτοκάλι

5 γρ. σόδα

5 γρ. γαρύφαλλο τριμμένο

5 γρ. μπέικιν

150 με 200 ml. νερό

Για το γαρνίρισμα

Φιλέ αμυγδάλου

4-5 γαρύφαλλα

1 αυγό (για να αλείψουμε τη ζύμη)

Μικρές συμβουλές

Τα υλικά μας να είναι σε θερμοκρασία δωματίου. Βουτυρώνουμε το ταψί με λιωμένη φυτίνη. Ξεφορμάρουμε την βασιλόπιτα αφού κρυώσει καλά.

Εκτέλεση

Στο μίξερ ρίχνουμε την ζάχαρη, την άχνη ζάχαρη, το μπέικιν, τη σόδα, το τριμμένο γαρύφαλλο, τη φυτίνη και το φρέσκο βούτυρο και τα χτυπάμε σε δυνατή ταχύτητα έως ότου το μίγμα ασπρίσει και γίνει αφράτο. Στη συνέχεια προσθέτουμε και το ξύσμα πορτοκαλιού και ανακατεύουμε. Έπειτα προσθέτουμε το χυμό πορτοκαλιού και τα 2 αυγά στα οποία ρίχνουμε λίγο από το νερό που θα χρησιμοποιήσουμε στη συνταγή μας και συνεχίζουμε το ανακάτεμα. Μετά από λίγο προσθέτουμε και το υπόλοιπο νερό. Τέλος, ρίχνουμε τμηματικά το αλεύρι αναδεύοντας παράλληλα το μίγμα. Μόλις ομογενοποιηθεί η ζύμη τη βγάζουμε από το μίξερ και την πλάθουμε λίγο με τα χέρια προσθέτοντας αν χρειάζεται και λίγο αλεύρι.

Βουτυρώνουμε το ταψί με λίγη φυτίνη που έχουμε λιώσει στο μπρίκι. Τοποθετούμε στο ταψί Νο 32 τη ζύμη της τριφτής βασιλόπιτας προσθέτοντας σε αυτό το στάδιο και το φλουρί και την πιέζουμε για να απλωθεί ομοιόμορφα σε όλο το ταψί. Μπορούμε να κρατήσουμε λίγη από τη ζύμη για να γράψουμε με αυτή τις ευχές μας πάνω στη βασιλόπιτα.

Τέλος, αλείφουμε με ένα αυγό το πάνω μέρος της βασιλόπιτας για να της δώσει γυαλάδα. Έπειτα τη γαρνίρουμε με το φιλέ αμυγδάλου και τα γαρύφαλλα ενώ με τη ζύμη που έχουμε κρατήσει σχηματίζουμε τον αριθμό του νέου έτους.

Ψήνουμε τη βασιλόπιτα σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 -190ο C για 30 με 40 λεπτά.