Η μεγάλη θρησκευτική εορτή του χειμώνα που αγαπούν μικροί και μεγάλοι
Ιστορία και παράδοση της εορτής – Λαϊκά ήθη και έθιμα στην Θράκη
Η γέννηση του Ιησού Χριστού ως ανθρώπου παρουσιάζεται ως ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία όλης της ανθρωπότητας. Η Δεσποτική εορτή της κατά σάρκα γεννήσεως του Χριστού είναι μια ιδιαίτερη γιορτή, αφού στα Γενέθλια αυτά εορτάζουμε το μοναδικό γεγονός ότι ‘’εφάνη γαρ Θεός ανθρώποις δια γεννήσεως’’. Η Εκκλησία των δύο πρώτων αιώνων, παρόλα αυτά, δεν γιόρταζε την γέννηση του Χριστού. Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (336-332) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να συνεορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνεια ως Επιφάνεια και θεσπίσθηκε ως επέτειος η 25η Δεκεμβρίου, ημέρα που η Δύση γιόρταζε την λατρεία του ήλιου (ημέρα γέννησης του ακατανίκητου Ήλιου) με άμεση σχέση με το χειμερινό ηλιοστάσιο και την σταδιακή αύξηση της μέρας. Ο εορτασμός έγινε δεκτός από την ανατολική εκκλησία γύρω στο 376, όταν Πατριάρχης Κων/πόλεως έγινε ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ως το 1100 όλα τα έθνη της Ευρώπης γιόρταζαν τα Χριστούγεννα.
Χριστούγεννα στην εκκλησία
Για τους Ορθοδόξους η γιορτή των Χριστουγέννων δεν έχει μόνο θεοκεντρικό χαρακτήρα, αλλά και ουσιαστική ανθρωπολογική σημασία. Το γεγονός της γέννησης του Ιησού δίνει μια εντελώς νέα διάσταση στην κατανόηση του ανθρώπου και της ιστορίας του. Η υμνογραφία της εορτής έχει μεγάλη ποιητική αξία. Οι καταβασίες, τα μεγαλυνάρια, τα στιχηρά ιδιόμελα, τα κοντάκια των ύμνων, οι κανόνες εκφράζουν αισθήματα δέους και θάμβους, κατάνυξης και ευλάβειας. Οι μεγάλοι υμνογράφοι συμπυκνώνουν σε απαράμιλλους στίχους όλη την θεολογία της Εκκλησίας. Στον Εσπερινό ξεχωρίζει το γνωστό δοξαστικό της ποιήτριας Κασσιανής ‘’Αυγούστου μοναρχήσαντος’’, που συγκρίνει την εγκόσμια βασιλεία με την βασιλεία του ενανθρωπήσαντος Θεού. Η ακολουθία των Χριστουγέννων που ξεκινά από τις πέντε τα ξημερώματα έχει μια ξεχωριστή αίσθηση και πολλοί είναι αυτοί που σπεύδουν να την παρακολουθήσουν και να βιώσουν από νωρίς τον εορταστικό χαρακτήρα της ημέρας.
Λαϊκά ήθη και έθιμα της Θράκης
Όπως οι περισσότερες γιορτές του χρόνου, έτσι και η γιορτή των Χριστουγέννων δεν περιορίζεται μόνο στο θρησκευτικό της σκέλος, αλλά εκτείνεται σε ένα πλήθος παραδοσιακών εκδηλώσεων, που ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Η Θράκη έχει ένα πλήθος εθίμων, τόσο των ντόπιων Θρακιωτών, όσο και των προσφύγων που ήρθαν στην περιοχή από τον Πόντο, την Μ. Ασία και άλλα μέρη μεταφέροντας μαζί τα ήθη και τα έθιμα της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Το βραδινό τραπέζι σε κάποια σπίτια είχε παλιότερα δώδεκα φαγώσιμα είδη «για τα δουδικάμιρα» (τις δώδεκα μέρες από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα), καθώς και το παραδοσιακό ‘’Χριστόψουμου’’. Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες έφτιαχναν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Το δεύτερο, η Χριστοκουλούρα, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κλπ.
Το έθιμο του ‘’Πουρπούρη’’
Το χριστουγεννιάτικο έθιμο του «Πουρπούρη» προέρχεται από την Ανατολική Θράκη όπου και αναβίωνε την δεύτερη και τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων. Τα κεντρικά πρόσωπα του εθίμου είναι ο Πουρπούρης και η γυναίκα του η Κορτοπούλα. Ο Πουρπούρης είναι μεταμφιεσμένος με μάσκα και κουδούνια, συμβολίζει τον χειμώνα με τις δυσκολίες του και την άγρια όψη του που φοβίζει τους πάντες ακόμα και τα κακά πνεύματα που φεύγουν αυτή την εποχή, χάριν και της δικιάς του συνδρομής. Η Κορτοπούλα συμβολίζει τη γη και τη γονιμότητα και κατ’ επέκταση την άνοιξη και την έλευσή της μετά το χειμώνα. Την Κορτοπούλα υποδύεται άντρας ντυμένος γυναίκα, μια και στο έθιμο παίρνουν μέρος μόνο άντρες. Παγανιστικά κατάλοιπα και πρωτότυποι συγκερασμοί, που καταδεικνύουν τις ζυμώσεις που έγιναν στους λαούς της Θράκης στο διάβα των αιώνων.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
chdiafonidis@empros.gr
