Γράφει ο Βασίλης Μπέλλος, Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, ΔΠΘ
Όντας ένας τυπικός έφηβος τη δεκαετία του ’90, θυμάμαι ακόμα την έκπληξή μου παρακολουθώντας την αμερικάνικη σειρά «Φιλαράκια», όταν σε μία σκηνή ένα νέο ζευγάρι συζητώντας τον οικογενειακό του προγραμματισμό διαφωνούσε για το αν θα πρέπει να ξοδέψει τις αποταμιεύσεις του στη γαμήλια τελετή ή αν θα σπουδάσει το παιδί τους μετά από 18 χρόνια.
Πράγματι, η Ελλάδα για πάρα πολλά χρόνια όχι μόνο δεν είχε ιδιωτικά πανεπιστήμια, αλλά δεν είχε και δίδακτρα στα κρατικά. Μπορεί το λογικό επακόλουθο της κοινωνίας του κέρδους να είναι η εμπορευματοποίηση ολοένα και περισσότερων πτυχών της εκπαίδευσης, αυτό όμως δε σημαίνει ότι όλα γίνονται γραμμικά και με τον ίδιο τρόπο σε κάθε χώρα. Βέβαια, η «ιδιαιτερότητα» αυτή της χώρας μας (η οποία θα πρέπει να μας κάνει να αισθανόμαστε περήφανοι και όχι παρίες), είναι το αποτέλεσμα αντικειμενικών (δηλαδή παράγοντες που αφορούν την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού) και υποκειμενικών (δηλαδή παράγοντες που έχουν να κάνουν με την ύπαρξη μαζικού κινήματος) συνθηκών, και όχι κάποιων μαγικών χαρακτηριστικών της «φυλής» μας.
Σε αυτό το σημείο βέβαια θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ακόμα και σήμερα δεν είναι ακριβώς δωρεάν η τριτοβάθμια εκπαίδευση. Για να μπει κάποιος ή κάποια σε μία σχολή θα πρέπει να έχει ξοδέψει πληθώρα χρημάτων σε φροντιστήρια, ενώ και η ίδια η διάρκεια της φοίτησης γονατίζει έναν οικογενειακό προϋπολογισμό που αναλαμβάνει τη σίτιση, τη στέγαση, τη βιβλιογραφία, τις μετακινήσεις και τη διασκέδαση του φοιτητή, ακόμα και κομμάτια της ίδιας της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε ορισμένες σχολές. Οι ταξικοί φραγμοί στην εκπαίδευση υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν.
Φαίνεται όμως ότι τώρα η σημερινή κυβέρνηση επιλέγει να οργανώσει και να θωρακίσει όλο αυτό το πεδίο κερδοφορίας, το οποίο στην Ελλάδα είναι ακόμα σε νηπιακό στάδιο σε σχέση με άλλες χώρες, και να κάνει μία τομή με την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων ή «ελεύθερων» όπως αρέσκονται να τα χαρακτηρίζουν.
Πρώτο, με την ίδια τη δημιουργία αυτών των ιδρυμάτων όπου και θα επενδύουν διάφοροι όμιλοι και επιχειρηματίες, φυσικά με το αζημίωτο. Δεύτερο, και εφόσον έχει διαμορφωθεί ένα καινούριο τοπίο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με την ταχεία εισβολή ιδιωτικοικονομικών κριτηρίων στα υφιστάμενα κρατικά πανεπιστήμια όπως είναι η επιβολή διδάκτρων (κάτι που ήδη ισχύει για τις μεταπτυχιακές σπουδές). Τρίτο, και με δεδομένο ότι θα αποκλείονται τα πιο χαμηλά στρώματα της εργατικής τάξης από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, με την ομηρία των φοιτητών – αυριανών εργαζομένων στους τραπεζικούς ομίλους, οι οποίοι φοιτητές θα εκκινούν τον ενήλικό του βίο ήδη χρεωμένοι, δουλεύοντας μία ζωή για να ξεπληρώσουν το φοιτητικό δάνειο το οποίο πήραν ελπίζοντας ότι θα μπουν με καλύτερους όρους στην αρένα του ανταγωνισμού.
Εκτός από τα παραπάνω, μια ακόμα πτυχή της επιχειρούμενης αυτής τομής είναι και η υποβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Δεν είναι κρυφό άλλωστε ότι διάφοροι επιχειρηματικοί όμιλοι «γκρινιάζουν» ότι οι σημερινοί απόφοιτοι από τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να στελεχώσουν την παραγωγή. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι δεν τους ενδιαφέρει να προσλάβουν ολοκληρωμένους επιστήμονες που έχουν πλήρη εποπτεία της παραγωγής, αλλά κατακερματισμένο και καταρτισμένο ευέλικτο εργατικό δυναμικό το οποίο θα έχει «δεξιότητες» και όχι γνώση.
Στη σημερινή πραγματικότητα, με τις γιγάντιες πολυεθνικές και το καθετοποιημένο παραγωγικό μοντέλο, με την παραγωγή να συγκεντρώνεται σε μία χούφτα επιχειρηματικών ομίλων, αλλά και με ένα μεγάλο κομμάτι της χειρωνακτικής εργασίας να αντικαθίσταται από τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη, οι εργοδότες ενδιαφέρονται πιο πολύ για ένα πολυδαίδαλο «χυλό» που θα περιλαμβάνει πανεπιστήμια δύο και τριών ταχυτήτων, μεταπτυχιακά, κολλέγια, ινστιτούτα κατάρτισης, σεμινάρια, προγράμματα δια βίου μάθησης, κ.λπ., παρά μία οριοθετημένη τριτοβάθμια εκπαίδευση που θα δίνει τις γερές βάσεις κατανόησης της επιστήμης.
Το ίδιο το σύστημα των πιστωτικών μονάδων άλλωστε, που καθιέρωσε η συνθήκη της Μπολόνια και ο Ενιαίος Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης, δείχνει καθαρά ποια θα είναι η συνέχεια: εργαζόμενοι με μηδενικά δικαιώματα, οι οποίοι θα τρέχουν σε όλη τους τη ζωή να μαζέψουν πιστωτικές μονάδες και κατάρτιση ανάλογα με τη «μόδα» της εποχής (δηλαδή σε ποιον τομέα συμφέρει το Κεφάλαιο να επενδύσει).
Πηγαίνοντας στην ουσία τώρα, για το τι κάνουμε. Καταρχάς μία «ντροπαλή» εναντίωση στην επιχειρούμενη αυτή τομή δεν μπορεί να έχει σημαία απλά την υπεράσπιση του Συντάγματος. Αυτή η στρατηγική είναι σα να ρίχνεις απέναντι σε μία ίλη τεθωρακισμένων μία μονάδα ιππικού. Τίμια μάχη μεν, αναποτελεσματική δε. Ως ακαδημαϊκή κοινότητα άλλωστε ξέρουμε από πρώτο χέρι ότι παρόλο που ήδη υπάρχει το άρθρο 16, παρόλη την αντίσταση του φοιτητικού κινήματος τη διετία 2006-2007 στην επικείμενη αναθεώρηση (η οποία και δεν έγινε), τα ιδιωτικά κολλέγια εν τέλει ιδρυθήκαν, ενώ άρχισαν και οι διαδικασίες αναγνώρισής τους από διάφορους φορείς. Παράλληλα τα πανεπιστήμια συνεχίζουν και αντικαθιστούν την ολοκληρωμένη γνώση με μερικές «δεξιότητες», τα προγράμματα σπουδών υποβαθμίζονται συνεχώς για να εναρμονιστούν με τις ανάγκες της αγοράς και οι απόφοιτοί μας καταλήγουν άνεργοι, κακοπληρωμένοι, χωρίς δικαιώματα.
Μόνο η συμπόρευση με το φοιτητικό κίνημα, αλλά και με τους λοιπούς εργαζόμενους στα πανεπιστήμια, καθώς και με το επιστημονικό δυναμικό που απασχολείται στην έρευνα μετά τις σπουδές του και το οποίο κινείται μέσα στην αβεβαιότητα, μπορεί να βάλει φρένο στην επιχειρούμενη αυτή τομή, αλλά και να εμπλέξει σε αυτό το διάλογο επαγγελματικούς φορείς, επιστημονικούς συλλόγους, ενώσεις γονέων, κ.λπ.
Θέλουν να μας πείσουν το μέλλον είναι η υποστελέχωση, η υποχρηματοδότηση και οι ανύπαρκτες υποδομές (αυτόχρηματοδότηση όπως το ονομάζουν), το συνεχές κυνήγι των ερευνητικών προγραμμάτων σε βάρος της ουσιαστικής επιστημονικής έρευνας, η υποβάθμιση της διδασκαλίας, η μετατροπή του επιστημονικού δυναμικού σε μάνατζερ κονδυλίων, οι μηδενικές παροχές σε φοιτητές και φοιτήτριες για να σπουδάσουν. Ε λοιπόν δε μας αξίζει αυτό το μέλλον!
Πρέπει να κάνουμε ένα ερώτημα στον εαυτό μας: είναι αυτό το πανεπιστήμιο που ονειρευόμαστε; Κι αν όχι, αυτό συμβαίνει επειδή δεν το επιτρέπουν οι αντικειμενικές συνθήκες; Στο πρώτο ερώτημα νομίζω ότι η πλειονότητα των συναδέλφων απαντάει αρνητικά. Άρα το ζήτημα είναι πλέον στο πως απαντάει κανείς στη συνέχεια του ερωτήματος. Αν κάποιος είναι ειλικρινής με τον εαυτό του θα συμφωνήσει ότι πράγματι, υπάρχουν σήμερα οι δυνατότητες για ένα σύγχρονο πανεπιστήμιο το οποίο θα προάγει την έρευνα και τη διδασκαλία σύμφωνα με τις κοινωνικές ανάγκες. Το γιατί δε συμβαίνει όμως αυτό στην πράξη είναι ίσως πιο δύσκολο να το παραδεχτούμε, αλλά παρόλαυτα έχει όνομα: είναι η κοινωνία του κέρδους και το κράτος της.
