( Ο Καπεσοβίτης δάσκαλος, ο λόγιος, ο ερευνητής και λαογράφος, ο αγνός πατριώτης, ο ποιητής). Μερικές άγνωστες πληροφορίες
Μεταξύ των δασκάλων οι οποίοι υπηρέτησαν στα εκπαιδευτήρια της Ξάνθης, κατά την οθωμανική περίοδο, είναι και ο Ηπειρώτης Κωνσταντίνος Ι. Βαρζώκας. Η υπηρεσία του στα σχολικά εκπαιδευτήρια Ξάνθης άφησε πολύ καλές εντυπώσεις και στον Μητροπολίτη Ξάνθης Πανάρετο (αρχιερατική θητεία του από 1858 μέχρι 25 Φεβρουαρίου 1861) και στην ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Ξάνθης. Όπως φαίνεται από τα ευχαριστήρια κείμενα που τον συνόδευαν δίδαξε στην Ξάνθη τα σχολικά έτη 1856-1860 ή 1857-1862. Τη σχολική χρονιά όμως 1861-1862 αναφέρεται ως ελληνοδιδάσκαλος της πόλης ο γραμματέας του Μητροπολίτη Διονυσίου Α΄. Την «ευδόκιμη» υπηρεσία του δείχνουν τα παρακάτω Μερικά ευχαριστήρια σημειώματα:
α) Από τον Μητροπολίτη Ξάνθης (1860):
«Ο Ξάνθης Παντελεήμων επικυροί
Τω έλλογίμω κυρίω Κων)τίνω Βαρζώκα, τω εκ Καπεσόβου του Ζαγορίου, Ελληνοδιδασκαλεύσαντι επί ολόκληρον τετραετίαν εν τη πόλει ημών Ξάνθη μετά πάσης ακεραιότητος ζήλου καί χρηστοηθείας, δίδεται από μέρος της Ιεράς Μητροπόλεως και των προκρίτων το παρόν, τεκμήριον τής από μέρος της πόλεως απάσης προσφερομένης αυτώ ευχαριστήσεώς τε και ευμενείας.
Ξάνθη τη 15 Μαρτίου 1860».
Το δεύτερο ευχαριστήριο είναι από την Κοινότητα Ξάνθης.
β) Από την Κοινότητα Ξάνθης (1862)
«Τω ελλογίμω Κυρίω Κων)τίνω Βαρζώκα επί ολόκληρον πενταετίαν μεθ’ όσης πλείστης ακεραιότητος, ζήλου και χρηστοηθείας εν τη πόλει ημών Ελληνοδιδασκαλεύσαντι, ήδη δέ απερχομένω, δίδεται το παρόν ευχαριστήριον κοινόν έγγραφον εις δείγμα της προς αυτόν απονεμομένης ημών ευγνωμοσύνης.
Ξάνθη την 27 Αύγουστου 1862
Η Κοινότης Ξάνθης δια της Εφορίας της
Δ. Κοντιμτζόγλου
Γεώργιος Βανδάκης
Παντελής Χαρτζίδης»
Τα επώνυμα των μελών της Εφορίας είναι παραφθαρμένα. Τα σωστά είναι: Δ. Κουγιουμτζόγλου, Γεώργιος Μπαντάκης και Παντελής Χαρτζίδης. Επίσης το ορθό όνομα του μητροπολίτη Ξάνθης την περίοδο εκείνη είναι Πανάρετος (1858-61) και όχι Παντελεήμων.
Οι πληροφορίες που αντλούμε από τα παραπάνω ευχαριστήρια κείμενα για την τοπική μας ιστορία είναι οι εξής: Πρώτον ότι η Ελληνική Σχολή Ξάνθης λειτουργούσε από το 1856 ή 1857 και μάλιστα γνωρίζουμε και τον ελληνοδιδάσκαλό της που ήταν ο Ηπειρώτης Κωνσταντίνος Ι. Βαρτζώκας. Δεύτερον γνωρίζουμε τα ονόματα των μελών της Σχολικής Εφορείας. Η Ελληνική Σχολή αποτελούσε την πρώτη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο χαρακτηρισμός «ελληνική» προήλθε από το γεγονός ότι στο σχολείο αυτό οι μαθητές διδάσκονταν την ελληνοπαιδεία, δηλαδή την τεχνολογία της Αρχαίας ελληνικής γλώσσας ( γραμματική- σύνταξη- κείμενα ). Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν υπήρχε και αντίστοιχη σχολή για τα κορίτσια. Τρίτον δίνονται πολύτιμα στοιχεία για την οργάνωση και τη διοίκηρη της Παιδείας στον υπόδουλο Ελληνισμό.
Ο Κων)τίνος Βαρζώκας Ι.γεννήθηκε στο Καπέσοβο του Ζαγορίου στα 1829. Ο πατέρας του, Ιωάννης Βαρζώκας, ήταν και αυτός γραμματισμένος. Ο Ι. Βαρζώκας, υπηρέτησε γραμματικός στο Πατριαρχείο στην Πόλη και αργότερα υπηρέτησε ως γραμματικός στο δεσπότη της Κοζάνης. Μάλιστα πέρα απ’ τη γραμματική του κατάρτιση και τη λογιοσύνη του είχε και το χάρισμα να είναι πολύ καλλιγράφος, σοβαρό προσόν για τους γραμματικούς του καιρού εκείνου.
Ο μικρός Κων. Βαρζώκας φοίτησε στο σχολείο της πατρίδας του και σαν τέλειωσε τη γραμματική του κατάρτιση στο σχολείο τού Καπεσόβου, φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή στα Γιάννενα, από την οποία και αποφοίτησε στα 1850 με βαθμό «άριστα».
Ακολουθεί το απολυτήριο του Κωνσταντίνου Βαρζώκα:
«ΣΦΡΑΓΙΣ ΤΟΥ ΕΝ ΙΩΑΝΝΙΝΟΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Ενδεικτήριον εξετάσεων
ΓΕΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Η ΖΩΣΙΜΑΙΑ
Ο κύριος Κων)τίνος Βαρζώκας εκ Καπεσόβου εκ Ζαγορίου, ετών 20, μαθητής τεταγμένος εις την ανωτέραν τάξιν των γυμνασιακών μαθημάτων της σχολής ταύτης παρεδόθη τω 1850 φοιτήσας εις Εκάβην, Ευριπίδην, Νεφέλας Αριστοφάνους, λογικήν εις την Γαλλικήν γλώσσαν και εδιδάχθη ανταποκρινόμενος εντε ταις καθ’ ημέραν ως και ταις δημοσίαις εξετάσεσι λ ί α ν κ α λ ώ ς , ήτοι άριστα.
Όθεν δίδεται το παρόν προς ένδειξιν
Τη α’. Σεπτεμβρίου του 1850 εν Ιωαννίνοις
Ο Γυμνασιάρχης
Α. Σ Α Κ Ε Λ Λ Α Ρ ΙΟ Υ
Όσοι τελείωναν τότε τη Ζωσιμαία Σχολή κατά κύριο λόγο «καταγίνονταν κατόπι στο δασκαλίκι». Ό Παν. Αραβαντινός («χρονογραφία της Ηπείρου» Β, σελ. 284) για την τροπή αυτή των αποφοίτων της Ζωσιμαίας στο διδασκαλικό επάγγελμα γράφει «…Εκ των μαθητών δε, οίτινες εξήλθον και εξέρχονται εκ της Ζωσιμαίας ταύτης πηγής ικανοί απεκατεστάθησαν και αποκαθίστανται διδάσκαλοι εις διαφόρους της Ηπείρου κοινότητας και τινες αυτών εις πόλεις και κωμοπόλεις της Θεσσαλίας, Μακεδονίας και Θράκης, εν αις επιτυχώς μετέρχονται την εκπαίδευσιν της νεολαίας». Έτσι και ο Κων. Βαρζώκας ακολούθησε το δρόμο που έπαιρναν τότε οι πιο πολλοί γραμματισμένοι Ζαγορίσιοι, το δρόμο για διάφορα μέρη να διδάξουν και να μορφώσουν τα Ελληνόπουλα παντού, όπου κι αν βρίσκονταν. Ο Κων. Βαρζώκας υπήρξε κι αυτός ένας απ’ τους πολλούς Ζαγορίσιους δασκάλους που ξεκίνησε νωρίς, μόλις τέλειωσε το Γυμνάσιο, για το δασκαλικό ταξίδι.
Στην αρχή για 2— 3 χρόνια δίδαξε στην Ελληνική Σχολή Αργυροκάστρου στα 1851 — 1853. Στα 1854 δίδαξε στην Κορυτσά. Ένα χρόνο κατόπι δίδαξε στα Μπιτώλια. Για τέσσερα χρόνια δίδαξε ύστερα στην Κομοτηνή. Κατόπιν για ένα χρόνο δίδαξε στα σχολεία της Αδριανούπολης και για δύο χρόνια σε σχολεία της Σμύρνης. Φαίνεται πως δεν δίδαξε σε κεντρικά σχολεία της Σμύρνης, γιατί δεν τον αναφέρει σαν δάσκαλο σ’ αυτά ο Χρ. Σολομωνίδης στο βιβλίο του «η Παιδεία στη Σμύρνη» (Αθήνα 1961). Απ’ τη Μικρή Ασία υπηρέτησε στα σχολεία της Ξάνθης για πέντε συνεχόμενα χρόνια. Αφού υπηρέτησε περισσότερο από μιά εικοσαετία σε μακρινά σχολεία του παραπέρα Ελληνισμού, αποφάσισε, ύστερα από τα 1870, να δασκαλέψει στα πιο κοντινά προς την πατρίδα του σχολεία του Ζαγοριού. Υπηρέτησε στην Καλωτά, στην Λάιστα, στο Σκαμνέλι. στις Νεγάδες και στο Καπέσοβο. Πόσα χρόνια έκαμε το δάσκαλο στο καθένα απ’ αυτά τα χωριά δεν μπορεί να εξακριβωθεί. Πάντως ως τα βαθειά του κάπως γεράματα δίδασκε στα σχολεία του Καπεσόβου, από τα οποία δεν ξέρουμε πότε αποσύρθηκε οριστικά. Τα τελευταία του όμως χρόνια δεν βρισκόταν σε οικονομική ευεξία, γιατί δεν υπήρχαν τότε δημοσιοϋπαλληλικές συντάξεις. Έτσι πέθανε φτωχός στο Καπέσοβο στα 1909 και όχι στα 1907, όπως αναγράφεται απ’ τον Πετρόχειλο.
Ο Κωνσταντίνος Ι. Βαρζώκας δεν υπήρξε μόνο καλός δάσκαλος. Υπήρξε πραγματικά λόγιος. Από το συγγραφικό του έργο εκείνο που έμεινε περισσότερο από όλα τα άλλα είναι η ποιητική του συλλογή «Πίνδος». Επίσης δημοσίευσε σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες μελέτες και άρθρα γύρω από μεταφράσεις αρχαίων συγγραφέων και ποιητών .Εκείνο όμως που πρέπει να εξαρθεί και να αναγραφεί στο ενεργητικό του Κωνσταντίνου Βαρζώκα σχετικά με το πνευματικό του έργο είναι η έρευνα που έκαμε πάνω σε διάφορα στοιχεία ιστορικά, αρχαιολογικά και λαογραφικά του Ζαγοριού. Περιέσωσε σπουδαία γραπτά μνημεία (έγγραφα) που ήταν σκορπισμένα σε διάφορα μοναστήρια και εκκλησιές του Ζαγοριού τα οποία και έστειλε στον Φιλολογικό Σύλλογο στην Κων)πολη.
Οι παραπάνω πληροφορίες είναι από το Περιοδικό ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τεύχος 127ο, έτος ΙΑ΄, Νοέμβριος 1962, σελ. 817-828. Αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Βαρτζώκα από τον Κώστα Π. Λαζαρίδη «ΚΩΝΣΤΑΝΤΝΟΣ I. ΒΑΡΖΩΚΑΣ ( Ο Καπεσοβίτης δάσκαλος, ο λόγιος, ο ερευνητής και λαογράφος, ο αγνός πατριώτης,ο ποιητής).
