Μία συζήτηση με τον Δρ. Κώστα Λαγουβάρδο, διευθυντή Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης
«Δεν μπορούμε να βρίσκουμε την αιτία για όλες τις φυσικές καταστροφές στην κλιματική αλλαγή», υπογράμμισε ο ίδιος
Τα τελευταία χρόνια, ένα ανησυχητικό φαινόμενο πλήττει την Ελλάδα, αλλά και όλο τον κόσμο, με αυξανόμενη συχνότητα και ένταση – οι πυρκαγιές. Οι φλόγες τυλίγουν τεράστιες εκτάσεις δασών, απειλούν κατοικημένες περιοχές με άμεση συνέπεια την εκκένωση ολόκληρων χωριών ανά την επικράτεια και αφήνουν πίσω τους ίχνη καταστροφής. Η επείγουσα ανάγκη για κατανόηση και αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος εμφανίζεται πιο επίκαιρη από ποτέ.
«Απέναντι στη μανία της φύσης, κανένα μέτρο δεν θα είναι αρκετό», δήλωσε ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης την Δευτέρα από το βήμα της Βουλής. Έχουν παρθεί, παρόλαυτα, τα βασικά και αναγκαία μέτρα πρόληψης;
Το «Ε» συζήτησε με τον Δρ. Κώστα Λαγουβάρδο, διευθυντή Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξη, σχετικά με την σχέση του καύσωνα και της κλιματικής αλλαγής με τις πυρκαγιές, τις μετεωρολογικές συνθήκες που διευκολύνουν την εξάπλωση της φωτιάς ενώ παράλληλα δυσκολεύουν την κατάσβεσή της, την συνεργασία του Κράτους με την επιστημονική κοινότητα ώστε να καταστεί ευκολότερη η πρόβλεψη και η αντιμετώπιση των πυρκαγιών εν τη γενέσει τους και θα ερευνηθεί κατά πόσο είναι ικανοποιητικός ο βαθμός της πρόληψης από τον κρατικό μηχανισμό, έχοντας την εμπειρία των πυρκαγιών του 2021 και 2022 που άφησαν πίσω τους 1.409.239 στρέμματα συνολικά εκ των οποίων περίπου το 56,4% αφορά σε δάση και δασικές εκτάσεις, σύμφωνα με στοιχεία της WWF.
Η έκταση των πυρκαγιών εξαρτάται από τις μετεωρολογικές συνθήκες
Όπως μας εξηγεί ο δρ. Λαγουβάρδος, «αυτό που βλέπουμε είναι ότι η έκταση των πυρκαγιών, και όχι ο αριθμός τους καθώς αυτό εξαρτάται από άλλους παράγοντες, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μετεωρολογικές συνθήκες δηλαδή αν έχουμε συνθήκες με ισχυρούς ανέμους, υψηλές θερμοκρασίες, παρατεταμένη ξηρασία. Αυτό που διαπιστώσαμε το καλοκαίρι του 2021 είναι ότι οι καύσωνες μεγάλης διάρκειας μπορούν από μόνοι τους να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες οι οποίες διευκολύνουν την εξάπλωση της φωτιάς και δυσχεραίνουν την κατάσβεσή της. Αν η κλιματική αλλαγή προκαλεί συχνότερα τέτοια κύματα καύσωνα με μεγάλη διάρκεια, αυτό σημαίνει ότι έχεις και μεγαλύτερη διάρκεια μέσα στο καλοκαίρι που οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες γίνονται πολύ κακές».
Η ξηρασία κατέχει έναν ιδιαίτερο ρόλο
Η ξηρασία και οι παρατεταμένα υψηλές θερμοκρασίες, όπως σημειώνει ο δρ. Λαγουβάρδος, παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτή τη στιγμή, όντας στην 15η μέρα του καύσωνα, όλη η καύσιμη ύλη στα δάση έχει ξεραθεί τελείως και έχει πάρα πολύ χαμηλή υγρασία κάτι το οποίο την καθιστά εξαιρετικά εύφλεκτη. Αυτό σημαίνει όχι μόνο ότι μπορεί να πάρει ένα δάσος φωτιά εύκολα, αλλά επίσης ότι η φωτιά θα εξαπλωθεί εύκολα και θα ελεγχθεί δυσκολότερα.
«Η κλιματική αλλαγή κάνει τις καταστάσεις δυσκολότερες αλλά δεν φταίει μόνο αυτή»
Ο διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών τονίζει ότι «η κλιματική αλλαγή πολύ συχνά χρησιμοποιείται ως η αιτία όλων των φυσικών καταστροφών. Νομίζω εδώ γίνεται μια κατάχρηση της λέξης με την οποία αποδίδουν τα πάντα στην κλιματική αλλαγή. Πάντα είχαμε έντονα φαινόμενα και η κλιματική αλλαγή δημιούργησε τις συνθήκες ώστε να επηρεάσει τη συχνότητά τους αλλά δεν μπορούμε να αποδίδουμε τα πάντα στην κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στο πώς διαχειριζόμαστε κάποιες λέξεις. Η κλιματική αλλαγή κάνει τις καταστάσεις δυσκολότερες αλλά δεν φταίει μόνο αυτή. Το συγκεκριμένο φαινόμενο πολλές φορές χρησιμοποιείται ως άλλοθι για τα προβλήματα που έχουμε σε οργανωτικό επίπεδο σε θέματα πολιτικής προστασίας».
Δρ. Κώστας Λαγουβάρδος – Διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης
Έχουν αναπτυχθεί εργαλεία πρόβλεψης από την επιστημονική κοινότητα
Η επιστημονική κοινότητα αναπτύσσει συνεχώς νέες υπηρεσίες και εργαλεία τα οποία βοηθούν τους ειδικούς να κατανοήσουν καλύτερα την πυρομετεωρολογική κατάσταση.
Ο δρ. Λαγουβάρδος αναφέρει ότι «όσον αφορά στη δική μου ειδικότητα, η επιστημονική γνώση τα τελευταία χρόνια έχει κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα της παρατήρησης και της πρόγνωσης καιρού, επομένως μας παρέχει εργαλεία τα οποία μπορούν να δώσουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για τον κίνδυνο εκδήλωσης δασικών πυρκαγιών, αλλά και για την εξέλιξή τους όταν συμβούν. Οι δασικές πυρκαγιές θα γίνουν συχνότερες και ακόμα δυσκολότερα ελέγξιμες τις επόμενες δεκαετίες λόγω της αναμενόμενης αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, γεγονός που καθιστά την πολιτική πρόληψης κρίσιμο παράγοντα για την καλύτερη προετοιμασία αλλά και την αποφυγή της κόπωσης και της διασποράς δυνάμεων των φορέων αντιμετώπισης, ειδικά εάν ληφθεί υπόψη ότι μελλοντικά η αντιπυρική περίοδος θα επεκταθεί χρονικά μέσα στο έτος».
Σχετικά με τα εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί, ο δρ. Λαγουβάρδος επισημαίνει ότι «σε επίπεδο προετοιμασίας και εγρήγορσης διαθέτουμε πλέον χάρτες πυρομετεωρολογικών δεικτών επικινδυνότητας δασικών πυρκαγιών σε πολύ υψηλή ανάλυση. Συγκεκριμένα, ο βαθμός επικινδυνότητας λαμβάνει υπόψη τη θερμοκρασία, την ένταση του ανέμου και την υγρασία. Οι χάρτες αυτοί λαμβάνουν υπόψιν τους τα υψηλής ανάλυσης προγνωστικά δεδομένα που παρέχουν τα μοντέλα πρόγνωσης καιρού και υπολογίζουν αντικειμενικά και με διαφάνεια δείκτες επικινδυνότητας για όλη την ελληνική επικράτεια. Ταυτόχρονα, μπορούμε να εκτιμήσουμε με μεγάλη ακρίβεια την υγρασία της νεκρής λεπτής καύσιμης ύλης, αξιοποιώντας τις μετρήσεις των γειτονικών μετεωρολογικών σταθμών, δημιουργώντας σχετικούς χάρτες υψηλής ανάλυσης με συνεχή ανανέωση. Τα μοντέλα ταχείας απόκρισης της πρόγνωσης εξέλιξης του πύρινου μετώπου αποτελούν επίσης ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο που μπορεί να συνδράμει στις ενέργειες αντιμετώπισης μιας εν εξελίξει μεγάλης δασικής πυρκαγιάς ή μιας πυρκαγιάς με έντονο κοινωνικό αντίκτυπο. Τα μοντέλα αυτά λαμβάνουν υπόψη την τοπογραφία και τη βλάστηση μιας περιοχής καθώς και τις καιρικές συνθήκες».
Δεν υπάρχει συνεργασία επιστημονικών φορέων με την ελληνική Πολιτεία
Η περιορισμένη αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης σε θέματα πολιτικής προστασίας συνιστά δυστυχώς ένα διαχρονικό πρόβλημα στην Ελλάδα και τα βήματα που γίνονται είναι εξαιρετικά αργά και αποσπασματικά.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο δρ. Λαγουβάρδος «δεν υφίσταται επίσημη και θεσμοθετημένη συνεργασία πολλών επιστημονικών φορέων με την κεντρική Πολιτική Προστασία. Παρόλο που ο νέος κλιματικός νόμος (ν. 4936/2022) προβλέπει τη συνεργασία των επιστημονικών και επιχειρησιακών φορέων, αρκετοί μήνες μετά την ψήφισή του δεν έχουν ληφθεί ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση»
«Υπάρχει μια φοβικότητα από την πλευρά του Κράτους καθώς διαπιστώνουμε για μια ακόμα φορά τη δυστοκία της κεντρικής πολιτικής προστασίας να υιοθετήσει σύγχρονες τεχνικές, υπηρεσίες και εργαλεία υψηλού επιπέδου τα οποία διατίθενται από την επιστημονική κοινότητα για την αντιμετώπιση των καταστροφικών πυρκαγιών. Εμείς δεν μπορούμε να σταματήσουμε τις φωτιές και τις πλημμύρες αλλά μπορούμε να δώσουμε τα εργαλεία ώστε να έχουμε μία εικόνα του τι μας περιμένει και να δώσουμε εργαλεία κατά τη διάρκεια εξέλιξης της πυρκαγιάς», τονίζει ο διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Κακός ο βαθμός πρόληψης για την Ελλάδα
Όσον αφορά στην πρόληψη συνολικά, ύστερα από το 2021 και 2022, ο δρ. Λαγουβάρδος την βαθμολογεί πολύ χαμηλά. Ο ίδιος επισημαίνει ότι «ακούω και από άλλες ειδικότητες όπως δασολόγους που διαμαρτύρονται για την μη καθαρισμό των δασών αλλά σχετικά με τον δικό μου τομέα, δεν αξιοποιείται κανένα εργαλείο πρόβλεψης από το Κράτος. Η πρόληψη για τις πυρκαγιές, δυστυχώς, στην Ελλάδα έχει μείνει αρκετά πίσω».
Ο κρατικός μηχανισμός καλείται πλέον να δώσει βάρος στην αποτελεσματική πρόληψη κατά των πυρκαγιών σε κεντρικό αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο καθώς δεν υπάρχουν περιθώρια να «θρηνήσει» η χώρα άλλα δάση και άλλη πανίδα.
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
