Τι συμβαίνει με το νέο νομοσχέδιο που αφορά στα πέντε μεγαλύτερα μουσεία της Ελλάδας
«Αρχαιολόγοι και εργαζόμενοι του ΥΠΠΟΑ αντιστεκόμαστε στην εφαρμογή του αντισυνταγματικού αυτού νόμου», υπογραμμίζει η Μ. Χρυσάφη, αρχαιολόγος της ΕΦΑ Ξάνθης
Στις 13 Φεβρουαρίου υπερψηφίστηκε το νομοσχέδιο που προώθησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη το οποίο αναμένεται να αλλάξει το νομικό καθεστώς πέντε εκ των μεγαλύτερων μουσείων της χώρας. Πιο συγκεκριμένα αλλάζει το νομικό καθεστώς στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, τα μουσεία αυτά μετατρέπονται σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ).
Οι απόψεις σχετικά με τις αλλαγές που θα φέρει στο νομικό καθεστώς των μουσείων το παρόν νομοσχέδιο διίστανται. Από τη μία πλευρά η θέση της κυβέρνησης είναι ότι, με την αλλαγή του νομικού καθεστώτος, τα μουσεία εισέρχονται σε μία νέα εποχή εκσυγχρονισμού που τα καθιστά έτοιμα να αναλάβουν πρωτοβουλίες συνεργασίας με φορείς από το εξωτερικό υπερπηδώντας την γραφειοκρατία και ακολουθώντας μία ρότα όπως τα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης. Οι αρχαιολογικοί φορείς, από την άλλη, υποστηρίζουν ότι το νομοσχέδιο αποκόπτει πέντε από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και πρακτικά συνθλίβει την ενιαία προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς με στόχο να γίνουν τα μουσεία κυβερνητικά «υποχείρια».
Το «Ε» ήρθε σε επαφή με δύο αρχαιολόγους από την περιοχή της ΑΜΘ, την Μαρία Χρυσάφη, αρχαιολόγο και Προϊσταμένη Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης καθώς και έναν αρχαιολόγο από το Ν. Ροδόπης , ο οποίος προτίμησε να εκφράσει την άποψη του ανώνυμα. Η επικοινωνία είχε ως σκοπό την διερεύνηση των θέσεων των ανθρώπων που μετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση των μουσείων αλλά και να εξετάσουμε πόσο μακριά είναι από τα μουσεία της ΑΜΘ το νομοσχέδιο για το οποίο γίνεται λόγος.
Η θέση των εργαζομένων στα Μουσεία για το νομοσχέδιο
Σύμφωνα με την κ. Χρυσάφη, οι εργαζόμενοι/ες στα μουσεία και στις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έχουν εναντιωθεί στην ψήφιση της μετατροπής των πέντε μεγαλύτερων μουσείων της χώρας σε ΝΠΔΔ, και ιδιαίτερα ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ), ο Ενιαίος Σύλλογος Αττικής, Στερεάς & Νήσων, η ΠΕΣΑ (Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων) και η ΠΑΣΥΠΑΤΕ (Πανελλήνιος Σύλλογος Πτυχιούχων Υπαλλήλων Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης). Ο αρχαιολόγος από τον Ν. Ροδόπης προσθέτει ότι «υπάρχει δυσαρέσκεια τόσο από τους υπαλλήλους όσο και από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, ειδικά για τον αποκλεισμό των αρχαιολόγων από τις διαβουλεύσεις καθώς δεν πραγματοποιήθηκε διάλογος και οι διαδικασίες της προώθησης του νομοσχεδίου ήταν ταχύτατες, αλλά και για την έλλειψη πληροφόρησης ως προς το καθεστώς εργασίας των υπαλλήλων». Ένα σημαντικό και ανησυχητικό παράλληλα ζήτημα που θέτουν οι εργαζόμενοι στα Μουσεία είναι ότι καταργούνται οι οργανικές θέσεις στο ΥΠΠΟΑ και ότι από 01/11/2023 δεν θα μπορούν να συμμετέχουν στο Ενιαίο Σύστημα Κινητικότητας (ΕΣΚ) ,όπως επίσης δεν θα μπορούν να συμμετέχουν διορισμένοι υπάλληλοι στα Δ.Σ των Μουσείων, δημιουργώντας σοβαρό έλλειμμα ανεξαρτησίας, διαφάνειας, επικοινωνίας και συμπόρευσης εργαζομένων και διοίκησης.
Οι επιπτώσεις του Νόμου 5021/2023 στην λειτουργία των Μουσείων
Οι επιπτώσεις, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο του Ν. Ροδόπης, θα είναι πολύπλευρες καθώς υπονομεύεται ο ρόλος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και ο δημόσιος χαρακτήρας των Μουσείων ενώ παράλληλα θα αυξηθούν οι αμειβόμενες θέσεις των μελών των διοικητικών συμβουλίων με δημόσιο χρήμα και θα συγκεντρωθεί η εξουσία σε Γενικούς Διευθυντές και Διοικητικά Συμβούλια. Όπως υποστηρίζει ο ίδιος, θα μειωθούν τα έσοδα του ΟΔΑΠ με αποτέλεσμα την πλήρη αποδυνάμωση των υπόλοιπων «μικρότερων» Μουσείων και αρχαιολογικών χώρων με συνολική επίπτωση την αποδυνάμωση του επιστημονικού και εκπαιδευτικού ρόλου των Μουσείων. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η κ. Χρυσάφη καθώς τόνισε ότι «είναι φανερό ότι το νομοθέτημα παραχωρεί τη διαχείριση σημαντικών αρχαιοτήτων της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, σε μια μη κρατική οντότητα. Τα πέντε μουσεία μετατρέπονται σε επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος, εις βάρος του επιστημονικού, μορφωτικού και παιδευτικού χαρακτήρα τους. Όσον αφορά στα Διοικητικά Συμβούλια, από τα επτά μέλη μόνο τα δύο θα είναι υπάλληλοι του ΥΠΠΟΑ, ενώ οι υπόλοιποι πέντε μπορούν να είναι άτομα που “διαπρέπουν στον επαγγελματικό ή κοινωνικό τους χώρο”, ακόμα κι αν δεν έχουν καμία σχέση με το χώρο του Πολιτισμού, στοιχείο που αποδυναμώνει την εγκυρότητα οποιασδήποτε επιλογής». Η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης δήλωσε ότι με τον νόμο θα επιτρέπεται η εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για αόριστο χρόνο, με την ίδρυση παραρτημάτων σε άλλες χώρες, κάτι που είναι αντίθετο με τον αρχαιολογικό νόμο, όπου προβλέπεται μόνον η προσωρινή εξαγωγή αρχαιοτήτων, για καθορισμένο χρονικό διάστημα και για ειδικούς μόνο λόγους.
Για την ώρα τo νομικό καθεστώς των Μουσείων στην ΑΜΘ παραμένουν ως έχουν
Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο αποτελεί ένα άνοιγμα δρόμου της ιδιωτικοποίησης των μουσείων σε όλη τη χώρα; Η κ. Χρυσάφη πιστεύει ότι ακόμα δεν μπορούμε να υποθέσουμε με βεβαιότητα μία τέτοια εξέλιξη. Αυτό που θεωρούμε σημαντικό αυτήν τη στιγμή, όπως συμπληρώνει, είναι να αντιπαλέψουμε την εφαρμογή του Νόμου 5021/2023 με κάθε νόμιμο μέσο και να πετύχουμε την απόσυρση των άρθρων 1-34 και 72-81.
Το νομικό καθεστώς του Μουσείου Ακρόπολης δείχνει ότι τα ΝΠΔΔ είναι δυσλειτουργικά
Πολλοί κατηγορούν το παρόν νομοσχέδιο ότι αποτελεί ένα βήμα προς την εμπορευματοποίηση της αποστολής του μουσείου η οποία θα φέρει μια κλειστότητα προς την κοινωνία. Η θέση της κ. Χρυσάφη υπήρξε σαφής καθώς όπως υποστηρίζει «προφανώς και είναι ένα βήμα προς την εμπορευματοποίηση της λειτουργίας και της αποστολής του μουσείου, καθώς αυτές θα περιορίζονται από τους νόμους της αγοράς και τα δεδομένα του ανταγωνισμού. Επιπρόσθετα, τα επιχειρήματα της δυσλειτουργίας των ΝΠΔΔ μας τα προσφέρει το ίδιο το μουσείο της Ακρόπολης, και μάλιστα ύστερα από αρκετά χρόνια λειτουργίας του ως ΝΠΔΔ από το 2009. Το Μουσείο Ακρόπολης δεν έχει εξορθολογήσει τα λειτουργικά του κόστη, καθώς, ενώ λαμβάνει επιδοτήσεις από το ελληνικό κράτος, και ενώ είναι υποχρεωμένο να αποδίδει σε αυτό ετησίως το 30% των κερδών του, δεν έχει αποδώσει κανένα ευρώ. Στα δημόσια μουσεία πολλές λειτουργίες υλοποιούνται από μόνιμους υπαλλήλους που πληρώνονται σύμφωνα με το ενιαίο μισθολόγιο. Στο Μουσείο Ακρόπολης. πάγιες ανάγκες όπως η καθαριότητα, οι λογιστικές υπηρεσίες, οι δημόσιες σχέσεις και άλλα δίνονται σε εταιρείες κοστίζοντας πολλές χιλιάδες ευρώ κάθε χρόνο». Όπως συμπληρώνει η ίδια, «το εμβληματικό Μουσείο της Ακρόπολης δεν συμμετέχει στις δωρεάν για το κοινό ημέρες που έχουν τα δημόσια μουσεία και το εστιατόριο και το πωλητήριο του είναι από τα ακριβότερα στην Ελλάδα».
«Είναι φανερό ότι το νομοθέτημα παραχωρεί τη διαχείριση σημαντικών αρχαιοτήτων της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, σε μια μη κρατική οντότητα», υπογράμμισε η αρχαιολόγος Μαρία Χρυσάφη
Τα Μουσεία μπορούν να γίνουν καλύτερα αλλά με ουσιαστικές αλλαγές προς όφελος της κοινωνίας
Τα Μουσεία αποτελούν τους κατεξοχήν χώρους οι οποίοι αξιολογούνται διαρκώς από τους επισκέπτες τους ώστε να μπορούν να ενσωματώνουν τις όποιες αλλαγές προς όφελος των επισκεπτών αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας παραμένοντας ένα ζωντανό κύτταρο της. Καθώς οι αλλαγές και η εξέλιξη σε ένα Μουσείο είναι ευπρόσδεκτες, όπως σημειώνει ο αρχαιολόγος του Ν. Ροδόπης, η αλλαγή του νομικού καθεστώτος των Μουσείων δεν αποτελεί μια τέτοια αλλαγή. Η κ. Χρυσάφη, από την μεριά της, πιστεύει ότι η λειτουργία των Μουσείων θεωρείται ικανοποιητική. Όπως υπογραμμίζει, «Αρκεί μία αναζήτηση στο διαδίκτυο για να ενημερωθούμε για τις πολυποίκιλες δράσεις των ελληνικών κρατικών μουσείων. Πρόσφατα μάλιστα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης κέρδισε διεθνή διάκριση (Popular Choice Award 2022) με το βίντεο της επετειακής περιοδικής έκθεσης «Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης: 60 χρόνια | 60 στιγμές» στον διαγωνισμό Museums in Short. Βέβαια, πάντα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, αρκεί οι συνθήκες να το ευνοούν. Και τις συνθήκες μπορούμε να τις δημιουργήσουμε εμείς, το έμψυχο δυναμικό, με τις ενέργειες και τις διεκδικήσεις μας στηρίζοντας τα δημόσια, ανοιχτά στην κοινωνία μουσεία».
Όπως δηλώνει επίσης ο δρ. Αρχαιολογίας και επιμελητής Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Κώστας Πασχαλίδης, : «Η μετατροπή των μουσείων σε ΝΠΔΔ συνιστά επικίνδυνη στροφή, με μεγαλύτερο κόστος από ό,τι οφέλη».
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
