Κατά τα διακόσια χρόνια της ύπαρξής μας ως ανεξάρτητο κράτος, οι Έλληνες έχουμε παθιαστεί με αρκετά “εθνικά οράματα”. Το πιο μεγαλεπήβολο ήταν βεβαίως η Μεγάλη Ιδέα, η οποία μάς εμψύχωσε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, οδήγησε στην εδαφική και πληθυσμιακή επέκταση, μας έδωσε την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη και το Βόρειο Αιγαίο (ένα μεγάλο, για την ακρίβεια, τμήμα των παραπάνω γεωγραφικών περιοχών), πριν καταλήξει στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Το πιο γελοίο υπήρξε το “Τάμα του Έθνους”, μια υπόσχεση των αγωνιστών του 1821 στην Παναγία, η οποία είχε μείνει -υποτίθεται- ανεκπλήρωτη και ανέλαβε να την πραγματοποιήσει η Χούντα, χτίζοντας φαραωνικών διαστάσεων εκκλησία στα Τουρκοβούνια.
Τα πιο πρόσφατα στάθηκαν η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων – οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αποφανθούν εάν το “2004”, όπως έγινε, ωφέλησε τη χώρα και τον λαό ή μάς έφερε πιο κοντά στη χρεοκοπία που συνέβη έξι χρόνια αργότερα. Και η “Επιστροφή των Μαρμάρων”.
Η απόσπαση, το ξήλωμα, των γλυπτών του Παρθενώνα από τον λόρδο του Έλγιν είχε κριθεί ως ιταμή, εγκληματική πράξη από τότε που συνέβη. Και αν κατά την δεκαετία του 1980 και του 1990, οι Βρετανοί έφερναν το επιχείρημα πως στο δικό τους μουσείο τα Μάρμαρα φυλάσσονται, συντηρούνται και εκτίθενται καλύτερα, η λειτουργία του Μουσείου της Ακρόπολης το 2009 υπήρξε αποστομωτική. Η Αθήνα, το λίκνο τους, είναι πλέον καθ’όλα έτοιμη να τα υποδεχθεί.
Οι καιροί προσέτι ευνοούν εξαιρετικά. Η αποαποικιοποίηση σε όλα τα επίπεδα αποτελεί σήμερα κυρίαρχο αίτημα. Ο δυτικός κόσμος βασανίζεται από τύψεις για όσα διέπραξε στους αιώνες της ραγδαίας του ανάπτυξης και της δεσποτικής επιβολής του. Αγάλματα σπουδαίων προσωπικοτήτων που ωστόσο υπήρξαν δουλοκτήτες γκρεμίζονται με πάταγο στις ΗΠΑ. Αυτόχθονες πληθυσμοί -τα απομεινάρια τους έστω- ανακηρύσσονται “ηττημένα έθνη”, νομοθετούνται υπέρ τους μια σειρά επανορθωτικών προνομίων – στους “Native Americans”, που κάποτε τους λέγαμε Ινδιάνους, δίνονται άδειες λειτουργίας καζίνο. Στον Καναδά οι Ινούιτ (η λέξη “Εσκιμώος” θεωρείται πλέον άκρως προσβλητική) απαιτούν τα δημόσια έγγραφα να εκδίδονται και στις, πολλές, γλώσσες τους.
Τι πιο ταιριαστό σε ένα τέτοιο κλίμα από την επιστροφή των Μαρμάρων; Τι πιο δίκαιο;
Βρισκόμαστε κοντά σε ένα τέτοιο γεγονός; Άμα διαβάσει κανείς κάτω από τις γραμμές των ειδήσεων, ψυχανεμίζεται πως ίσως όντως να συμβαίνουν έντονες παρασκηνιακές διεργασίες. Πως πιθανόν κάτι να ψήνεται. Και άμα παρακολουθήσει τις αντιδράσεις της μείζονος αντιπολίτευσής μας, σχεδόν βεβαιώνεται.
“Προεκλογική Καπηλεία με τα Γλυπτά” ήταν ο πρωτοσέλιδος, πηχυαίος τίτλος της “Εφημερίδας των Συντακτών”. Όπερ σημαίνει πως η συμφωνία θα κλείσει μέσα στο επόμενο τρίμηνο, ώστε να την προβάλει ως προπαγανδιστικό χαρτί ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον δρόμο προς τις κάλπες. “Τι άλλο θέλετε;” να πει στους πολίτες. “Φέρνω και τα Μάρμαρα πίσω!”
Πλην όμως -διατείνονται στον Σύριζα και στην Ανταρσύα- θα πρόκειται για απάτη. Διότι η κυβέρνηση, δεσμεύοντας τη χώρα, θα δανειστεί απλώς τα Μάρμαρα. Και όταν δανείζεσαι κάτι από κάποιον, ομολογείς αυτονοήτως ότι αυτό το κάτι του ανήκει. Δεν θα έχουμε συνεπώς έναν εθνικό θρίαμβο αλλά μία κίνηση υποτέλειας. Το Υπουργείο Πολιτισμού απέκρουσε διαρρήδην την κατηγορία αυτή. “Δεν αναγνωρίζουμε στο Βρετανικό Μουσείο νομή, κατοχή και κυριότητα των γλυπτών…” ανακοίνωσε.
Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Πως, προκειμένου να δεχθούμε τα Μάρμαρα πίσω, θα αξιώσουμε από το Ηνωμένο Βασίλειο -από το Βρετανικό Μουσείο αν μη τι άλλο- να παραδεχθεί ρητά ότι έχει διαπράξει κλεπταποδοχή; Και ότι επί έξι γενιές παρακρατούσε παράνομα ένα ανεκτίμητο κομμάτι της δικής μας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το θεωρείτε ρεαλιστικό; Εγώ καθόλου. Εκτός από την καταβαράθρωση του γοήτρου τους, οι Βρετανοί θα δημιουργούσαν έτσι ένα αυτοκτονικό προηγούμενο για τα μεγάλα μουσεία διεθνώς. Η Ελλάδα πιθανότατα θα απαιτούσε στη συνέχεια από το Λούβρο την Αφροδίτη της Μήλου και τη Νίκη της Σαμοθράκης. Η Αίγυπτος τις μούμιες όπου γης. Όσοι σήμερα κατοικούν στην πάλαι ποτέ Μεσοποταμία τα δικά τους… Ακόμα δε και εντός της ίδιας επικράτειας θα πυροδοτούνταν διεκδικήσεις. Γιατί, παρακαλώ, το χρυσό προσωπείο του Αγαμέμνονα να εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό και όχι στο Μουσείο των Μυκηνών, όπου και βρέθηκε;
“Έτσι ακριβώς θα έπρεπε να συμβαίνει” πιθανόν να πείτε. Καμιά αντίρρηση από εμένα. Ποιος όμως οργανισμός έχει ποτέ αυτοακυρωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ζητώντας μάλιστα συγγνώμη για την ύπαρξή του την ίδια;
Τυχόν συμφωνία “δανεισμού” των Μαρμάρων θα συνιστούσε, κατά τη γνώμη μου, έναν εύσχημο τρόπο επαναπατρισμού τους δίχως να τρωθεί ανεπανόρθωτα το κύρος του Βρετανικού Μουσείου. Έτσι και επιστρέψουν και τοποθετηθούν στις προθήκες που τα περιμένουν στο Μουσείου της Ακρόπολης, σιγά μην ξαναφύγουν.
Όπως εμφανίζεται η κατάσταση, η αντιπολίτευση έχει δύο δρόμους. Ο πρώτος θα ήταν να δηλώσει ότι στηρίζει ολόθερμα την εθνική προσπάθεια, εγγυώμενη παράλληλα πως θα κάνει παν το δυνατόν για εκπληρωθεί, στο μέτρο του εφικτού, το όνειρο της Μελίνας Μερκούρη. Ό,τι -τηρουμένων των αναλογιών- αξίωνε από τη Νέα Δημοκρατία ο Σύριζα όταν έφερνε τη Συμφωνία των Πρεσπών.
Ο δεύτερος δρόμος; Να πει ευθαρσώς πως σημασία δεν έχει τόσο η επιστροφή των Μαρμάρων όσο η δήλωση μετανοίας από τους επιγόνους της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Τι να τα κάνουμε τα Μάρμαρα άμα δεν στήσουμε πάνω τους αντι-ιμπεριαλιστικούς χορούς; Άμα δεν κάψουμε κατά την υποδοχή τους μερικούς “Union Jack”, βρετανικές τουτέστιν σημαίες; Ζητούμενο είναι η -συμβολική έστω- απελευθέρωση. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι η Ακρόπολη των Αθηνών ανεγέρθηκε κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα από εργάτες-δούλους. Πώς το λέει ο Μπρεχτ; “Στα βιβλία δεν βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα. Οι βασιλιάδες τις κουβάλησαν τις πέτρες;” Αυτή θα ήταν μία παλιομοδίτικη, πλην απολύτως έντιμη αριστερή στάση.
Το πρόβλημα -ενδεχομένως όμως και η ευλογία μας- είναι ότι μέσα στον καθένα μας παλεύουν πολλοί, αντιθετικοί εαυτοί. Νοιώθουμε και μετενσαρκώσεις των αρχαίων Ελλήνων και Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Και έμποροι και αντάρτες. Καμαρώνουμε και για την μπέσα και για την μπαγαποντιά μας.
Εάν κάποτε ανακοινωθεί η επιστροφή των Μαρμάρων, θα προβάλουμε μύριες όσες ενστάσεις και αντιρρήσεις. Μα τη μεγάλη μέρα θα κατακλύσουμε τους δρόμους της Αθήνας για να τα υποδεχθούμε δοξαστικά. Κορυβαντιώντες.
