Μέσα από ιστορικές αλλαγές η θέση της γυναίκας έχει αλλάξει και οι κοινωνικοί ρόλοι που της έχουν αποδοθεί έχουν μετασχηματιστεί
Παραφράζοντας τον Keith Jenkins δεν πρέπει να αναρωτηθούμε τί είναι η επιστήμη αλλά για ποιόν είναι
Ορμώμενος από το ενδιαφέρον άρθρο της κ Κουλούρη στην εφημερίδα Βήμα (24 Νοεμβρίου 2008) γεννήθηκε η ανάγκη για επαναφορά του συγκεκριμένου άρθρου στο 2022. Οπωσδήποτε, ο αποκλεισμός των γυναικών από τις επιστήμες δεν οφείλεται μόνο σε κάποιους άνωθεν ή εκ μέρους των ανδρών επιβεβλημένους καταναγκασμούς αλλά και σε εσωτερικευμένες απαγορεύσεις και επιλογές που συνδέονται με αξίες προσδιορισμένες ιστορικά που ορίζουν τη «θηλυκότητα».
Μέσα από ιστορικές αλλαγές η θέση της γυναίκας έχει αλλάξει και οι κοινωνικοί ρόλοι που της έχουν αποδοθεί έχουν μετασχηματιστεί. Αυτό συνέβη και στις δύο σφαίρες, την δημόσια και την ιδιωτική. Στη δημόσια με τους αγώνες για τα εκλογικά και τα εργατικά δικαιώματα και την είσοδο στην αγορά εργασίας και στην ιδιωτική με την αλλαγή στο θεσμό της οικογένειας και την σεξουαλική απελευθέρωση.
Παρόλ’ αυτά οι αλλαγές αυτές, παρότι θετικές, δεν φαίνονται να είναι αρκετές. Οι γυναίκες ενώ νομικά έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες, δεν έχουν παρεισφρήσει σε παραδοσιακά ανδροκρατούμενους τομείς όπως η εργασία σε υψηλόβαθμες θέσεις και η πολιτική. Με μια πολύ γρήγορη ματιά θα διαπιστώσουμε όπως μας μεταφέρει πολύ εύστοχα η κ. Κουλούρη ότι η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική είναι περιορισμένη όπως επίσης, λιγότερες γυναίκες κατέχουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα και ένα πολύ μικρό αναλογικά ποσοστό κατέχει υψηλές θέσεις σε ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τέλος, η είσοδός τους στην αγορά εργασίας δεν έγινε ισοδύναμα στα διάφορα επαγγέλματα αλλά δημιουργήθηκαν «γυναικεία» επαγγέλματα. Παρατηρήθηκε, όπως επισημαίνει, εξάλλου το ενδιαφέρον φαινόμενο επαγγέλματα που γίνονταν «γυναικεία» να μην μπορούν πλέον να γίνουν «ανδρικά». Σε κάθε περίπτωση, οι γυναίκες απασχολήθηκαν κυρίως στη μισθωτή εργασία και μάλιστα στον τριτογενή τομέα. Ο χώρος της επιστήμης παρέμεινε ανδρικό οχυρό.
Η επιστήμη διαχρονικά έχει αποδείξει ότι διαπνέεται βαθιά από την πατριαρχία. Τη θέση αυτή θα την αναπτύξουμε με το παράδειγμα τη ιατρικής. Από τις αρχές , αυτός ο τομέας υπήρξε ανδροκρατούμενος εξαιτίας του μύθου πως οι άνδρες είναι πιο αντικειμενικοί και έχουν καλύτερη επιστημονική διάθεση. Η περίπτωση της υστερίας είναι το τέλειο παράδειγμα για να διαπιστώσουμε πώς ένας τομέας όπως η ιατρική μπορεί να διαποτίζεται πλήρως από τον σεξισμό (Βλ. Helen King – Once Upon a Text, Hysteria from Hippocrates). Η λέξη υστερία προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη «υστέρα» η οποία σημαίνει μήτρα. Από τους άνδρες υπήρχε η ανάγκη να δικαιολογηθεί η υποδούλωση των γυναικών. Η ιατρική υπήρξε το τέλειο πεδίο ώστε η ιατρικοποίηση του γυναικείου σώματος να γίνει πλήρως αποδεκτή λόγω της «αντικειμενικότητας» της. Αφού η μήτρα αντιπροσώπευε τη θηλυκότητα, η υστερία άρχισε να δικαιολογεί πως οι γυναίκες ήταν ουσιαστικά αδύναμα όντα και ευάλωτες σε μεγάλο βαθμό σε ψυχικές ασθένειες. Στον χώρο της ιατρικής συντελούνται αλλαγές καθώς διαπιστώνεται ότι τα δύο φύλα διαφέρουν φυσιολογικά και ψυχικά. Σιγά- σιγά οι αρρώστιες των γυναικών αρχίζουν να διακρίνονται σε σωματικές και ψυχικές, με αποτέλεσμα δύο είδη γιατρών να ειδικεύονται σε αυτές: οι γυναικολόγοι και οι νευρολόγοι. Κάτω από την επίδραση του Διαφωτισμού αναπτύσσεται μια γενιά ξεχωριστών γιατρών με νέες απόψεις όσον αφορά τον τοκετό, την ανατροφή του βρέφους και το γυναικείο σώμα.
Ακόμα και σήμερα οι γυναίκες σε μεγάλο βαθμό βρίσκονται εκτός των υψηλόβαθμων θέσεων της επιστημονικής κοινότητας. Παίρνοντας υπόψιν τη συνεισφορά των δικτύων εξουσίας/γνώσης του Foucault που αποτελούν σημείο εκκίνησης για την εκ νέου οριοθέτηση των εννοιών «εξουσία» και «πολιτική», καταλαβαίνουμε ότι τα πεδία του ανταγωνισμού είναι πολλαπλά και έντονα. Σίγουρα με την πάροδο του χρόνου η θέση της γυναίκας βελτιώνεται στην σύγχρονη κοινωνία , όχι τόσο λόγω της υποχώρησης των αντρών αλλά λόγω του ότι η διεκδίκηση των γυναικών υπήρξε δυναμική και επέβαλλε την αναγνώριση των προσόντων και της συνεισφοράς τους. Στις θεωρητικές επιστήμες η παρουσία των γυναικών είναι έντονη σε αντίθεση με τις θετικές στις οποίες οι άνδρες έχουν την πρωτοκαθεδρία. Όπως εξηγήσαμε παραπάνω αυτό μπορεί να εξηγηθεί ως εξής:
- Η επιστήμη αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως κατώτερα όντα.
- Η επιστήμη θεωρεί τον άνδρα λογικό και οι αποφάσεις του παράγονται από αυτή τη λογική και την αντικειμενικότητα.
- Οι γυναίκες μόλις πρόσφατα μπόρεσαν να εισέλθουν μέσω των σπουδών στην επιστημονική κοινότητα.
Παραφράζοντας τον Keith Jenkins δεν πρέπει να αναρωτηθούμε τί είναι η επιστήμη αλλά για ποιόν είναι. Το γεγονός ότι η επιστήμη είναι μια ιδεολογική κατασκευή σημαίνει ότι υπόκειται συνεχώς σε περαιτέρω επεξεργασία και αναδιάταξη από όλους εκείνους που επηρεάζονται ποικιλότροπα από τις σχέσεις εξουσίας. Και η επιστήμη ως μια ιδεολογική κατασκευή χρησιμοποιείται για την εδραίωση της κυρίαρχης ιδεολογίας αφήνοντας στην άκρη τις δευτερεύουσες. Κοινή παραδοχή και στις κοινωνικές επιστήμες αποτελεί το γεγονός ότι η ουσιαστική έννοια της διαφοράς αναφορικά με φύλα, τάξεις, φυλές, θρησκευτικό, σεξουαλικό προσανατολισμό, η οποία συνήθως καθίσταται αντιληπτή ως αιώνια αλλά και φυσική κατηγορία, εν τέλει αποτελεί μια κατασκευή η οποία προσδιορίζεται από κοινωνικοϊστορικούς παράγοντες. Συνεπώς οι διαφορές ποικίλων μορφών προωθούνται μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών, όπως η επιστήμη, οι οποίοι στο εκάστοτε κοινωνικό και ιστορικό καθεστώς σχετίζονται με τις ανάλογες σχέσεις εξουσίας. Οι διαφορές οι οποίες έχουν διαμορφωθεί ιστορικά, μετατρέπονται σε ετερότητες οι οποίες έχουν κατασκευαστεί σε πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο, ούτως ώστε να επιβάλλονται πλέον ως παγιωμένες και αποκρυσταλλωμένες αλήθειες.
Παύλος Μαραγκός
Δημοσιογράφος-Πολιτικός Κοινωνιολόγος
