Ξεριζωμός, προσφυγιά, χαμένες πατρίδες-αλησμόνητες τις λέμε για να πονάει λιγότερο. Εκατό χρόνια πέρασαν κι οι μαρτυρίες προφορικές ακόμα για λιγοστούς, γραπτές πια για τους περισσότερους, σε κάθε περίπτωση καθαρές κι ολοζώντανες, αξεθώριαστες μέσα στο χρόνο.
Σελίδες, βιβλία, τόμους, βιβλιοθήκες ολάκερες γεμίζουν οι πολιτικοί, στρατιωτικοί, συμμαχικοί χειρισμοί εκείνων των ιστορικά οριακών ημερών. Ηγέτες, υπουργοί, στρατηγοί, διπλωμάτες, επιτετραμμένοι, καιροσκόποι σ έναν κυκλικό χορό γύρω απ’ τις τύχες των λαών, των…χρεωμένων ως είθισται.
Κι όπως κάπου αλλού λέμε: “…από τα λιγοστά αντικείμενα που χώρεσαν στην οδύνη του ξεριζωμού, που στριμώχτηκαν στην περιπλάνηση της προσφυγιάς. Ήταν ασημένια κι είχαν σκαλισμένο στο άκρο της λαβής ένα μπουμπούκι τριανταφυλλιάς, ανθίζοντας σε μιαν άξια έκφραση της τέχνης, της λαϊκής παράδοσης και μιας ανυπέρβλητης αξιοπρέπειας ζυμωμένης με ρίζες και χώμα από πατρίδες. Εκείνης της αξιοπρέπειας που στυλώνεται στην αρχιτεκτονική της ιστορίας, όταν τα δημιουργήματά της καταρρέουν, παρασύροντας μυριάδες αθώους και ανεύθυνους”
Αυτός ο χρόνος που κύλισε και θα κυλάει για κείνες τις πατρίδες, γέμισε και θα γεμίζει με μιαν άλλη αρχιτεκτονική τώρα. Εκείνη της δημιουργίας και της αναστήλωσης της ιστορίας, με την πρωτοβουλία νέων ανθρώπων, επιστημόνων με μεράκι, ευαισθησία και σεβασμό στα γεγονότα.
Όπως έγινε το πρωινό του Σαββάτου με τον ιστορικό περίπατο στο πλαίσιο μιας δράσης με τίτλο “Αστική εγκατάσταση και αποκατάσταση των προσφύγων στην Ξάνθη: Οι συνοικισμοί Στρατώνων και Κυψέλης” και με επιστημονικούς υπεύθυνους την κ. Ειρήνη-Χαρά Τσετινέ και τον κ. Σταύρο Γιαυρίδη και συνεργάτες την κ. Μαρία Πετρά και τον κ. Νίκο Κοσμίδη.
Ένα εκτενές ίσως όχι αρκετό ακόμα μάθημα ιστορίας για πολλούς, μπροστά στ’ απομεινάρια μιας οργανωμένης τότε-εν μέσω απερίγραπτων δυσχερών συνθηκών-οικιστικής μηχανής για τη στέγαση και την αποκατάσταση των προσφύγων απ’ άκρη σ’ άκρη σε μια Ελλάδα αποδυναμωμένη όμως αλληλέγγυα. Ένα μάθημα μπροστά στ’ αποτυπώματα μιας-από τις σημαντικότερες ίσως για τη χώρα μας-ιστορικής περιόδου γεμάτης οδύνη .
Χαρακτηριστική και φορτισμένη συναισθηματικά υπήρξε μεταξύ άλλων η αναφορά της κ. Τσετινέ στις αφηγήσεις του απόντος πια Αποστολίδη Γεώργιου μέσα απ’ το βιβλίο του με τίτλο “προσφυγικές αναμνήσεις”. Ευγενική η υποδοχή του Διευθυντή του 4ου Δημοτικού σχολείου και πολύ ενδιαφέρουσα η ξενάγησή του στο εμβληματικό αυτό κτίριο της πόλης μας με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του στην εποχή της προσφυγικής κρίσης του 1922.
Απεριόριστο το ενδιαφέρον για την λεπτομερή και τεκμηριωμένη αναφορά των ομιλητών στα κτίσματα, για τα οποία έγινε εκτενής σχολιασμός συνοδευόμενος από φωτογραφικό υλικό και μουσικά ακούσματα από το έργο του Νίκου Πλατύραχου “Σμυρνιωπούλα”.
Ένας περίπατος διάφανο λιθαράκι, σμιλεμένο από νέους επιστήμονες και βαλμένο με τέχνη στο ιστορικό οικοδόμημα του τόπου, με μιαν αρχιτεκτονική άλλη, αυτήν που αναστηλώνει, που χτίζει για τ αύριο κόντρα σε ό,τι γκρέμισε το χθες…
*Η φωτογραφία ευγενική παραχώρηση από το αρχείο του μαθητή Ιωάννη Αρναούτογλου
Χρύσα Μπαΐρα
