Τον θρησκευτικό πλουραλισμό της Κομοτηνής των αρχών του 20ου αιώνα και του σήμερα, γνώρισαν οι συμμετέχοντες του ιστορικού περιπάτου που διοργάνωσαν, την Κυριακή το Κέντρο Ευρωπαϊκής Πληροφόρησης Europe Direct Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, και το Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (ΔΠΘ), με οδηγό τον Δρ. Βασίλη Ριτζαλέο, ιστορικό και μέλος ΕΔΙΠ του τμήματος.
Στην πρόσκληση των διοργανωτών ανταποκρίθηκε ένα πλήθος συμμετεχόντων από την Κομοτηνή, καθώς και από την Ξάνθη και τη Δράμα, μεταξύ των οποίων ξεχώρισε η νεανική παρουσία αρκετών φοιτητών του Τμήματος Πολιτικής επιστήμης (ΔΠΘ). Εκ μέρους του Europe Direct, χαιρέτησε τους συμμετέχοντες και τους ευχαρίστησε για την ευρεία συμμετοχή τους η κ. Ηράκλεια Γκατζίνη.
Στο καλωσόρισμά του, ο κ. Ριτζαλέος εισήγαγε τους συμμετέχοντες στο περιεχόμενο του θεσμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Όπως ανέφερε, οι μέρες αυτές επιτρέπουν στους λαούς της Ευρώπης ν’ αναλογιστούν ποια υλικά και άυλα φαινόμενα συνιστούν την κοινή ευρωπαϊκή τους κληρονομία, προσθέτοντας πως απ’ αυτήν δε μπορούν ν’ αφαιρεθούν οι μαύρες σελίδες της ευρωπαϊκής και όχι μόνο ιστορίας, όπως το δουλεμπόριο, η αποικιοκρατία, ο φασισμός-ναζισμός, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το Ολοκαύτωμα, και βέβαια οι πόλεμοι.
Με ορίζοντα τον προβληματισμό αυτό, το κοινό επισκέφθηκε χώρους λατρείας εντός κι εκτός των βυζαντινών τειχών της Κομοτηνής, ξεκινώντας την περιήγηση από τον παλαιό μητροπολιτικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1800). Ο ιδιαίτερης ομορφιάς ναός, ο οποίος και κτίστηκε στο σημείο ύπαρξης παλαιότερου χριστιανικού ναού, βρίσκεται στην τελική φάση ολοκλήρωσης του έργου συντήρησης και αποκατάστασης του αρχικού κάλους του, χωρίς τις μετέπειτα παρεμβάσεις που αλλοίωσαν τον αισθητικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του. Ο κληρικός της Ι. Μητρόπολης Μαρωνείας και Κομοτηνής, π. Παρασκευάς Παρθένης, καλωσόρισε τους συμμετέχοντες και τους ξενάγησε στο εσωτερικό του ναού, το οποίο παρουσιάζει την εικόνα ενός εργαστηρίου συντήρησης, με κάθε σπιθαμή του να δέχεται τη φροντίδα των ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι θα εξασφαλίσουν τη διάσωσή του για τις επόμενες γενιές.
Ακριβώς απέναντι από τον ναό της Κοιμήσεως, βρίσκονται μέχρι σήμερα τα ερείπια των θεμελίων της συναγωγής Μπετ Ελ και ο χώρος ανάπτυξης της άλλοτε ζώσας εβραϊκής συνοικίας. Η συναγωγή αν και χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενο μνημείο το 1983, επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, αφέθηκε στην φθορά του χρόνου και, τελικά, αποχαρακτηρίστηκε και κατεδαφίστηκε το 1994.
Στο σημείο όπου κάποτε έστεκε η συναγωγή, ο κ. Ριτζαλέος παρουσίασε τα χαρακτηριστικά της ναοδομίας του και τα ιδιαίτερα ταυτοτικά στοιχεία των Σεφαραδιτών Εβραίων. Η κοινή μοίρα των Εβραίων όλων των βουλγαροκρατούμενων περιοχών της Θράκης και της Μακεδονίας, οδήγησε στις 4 Μαρτίου 1943 και τα 864 μέλη της εβραϊκής κοινότητας Κομοτηνής στο μαρτυρικό ταξίδι προς το Στρατόπεδο Εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, στην Πολωνία, όπου και εξοντώθηκαν στο πλαίσιο του σχεδίου της Τελικής Λύσης για την εξάλειψη της μακραίωνης εβραϊκής παρουσίας από την κατεχόμενη Ευρώπη. Να σημειωθεί πως προετοιμάζονται ήδη δράσεις συνέργειας στην ευρύτερη περιοχή της Αν. Μακεδονίας και Θράκης, με τη συμμετοχή του προγράμματος Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, για την απόδοση τιμής στα θύματα του Ολοκαυτώματος και με αναφορά τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την ημέρα εκτοπισμού και εξόντωσης των εβραϊκών κοινοτήτων.
Από έναν χώρο λατρείας που τελεί σε καθεστώς πένθιμης σιωπής και μνημόνευσης μιας απούσας κοινότητας, οι συμμετέχοντες του ιστορικού περιπάτου συνέχισαν προς έναν έτερο χώρο προσευχής, ο οποίος παραμένει ζωντανός και γεμάτος ήχους. Στο Γενί Τζαμί (1585), δηλαδή στο Νέο Τέμενος, σημαντικό ισλαμικό μνημείο της περιοχής, οι περιπατητές της μνήμης συνάντησαν τον πάντα φιλόξενο μουσουλμάνο θεολόγο και από φέτος Μουφτή Κομοτηνής, Δρ. Τζιχάτ Χαλήλ. Ο σοφολογιότατος υποδέχτηκε τους επισκέπτες στον αύλειο χώρο της Μουφτείας και στη συνέχεια τους προσκάλεσε στο εσωτερικό του τεμένους, όπου τους παρουσίασε τη σημασία του ανεικονικού διακόσμου των φυτικών μοτίβων και των καλλιγραφικών επιγραφών των περίτεχνων πλακιδίων. Τους εισήγαγε, επίσης, στα βασικά στοιχεία της καθημερινής ζωής των πιστών μουσουλμάνων, με βάση τους Πέντε Πυλώνες του Ισλάμ. Το κοινό είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει τη διάταξη του χώρου που λούζονταν στα χρώματα από την πολυχρωμία των γυάλινων πλακιδίων των παραθύρων. Πριν την αναχώρησή μας, ο σοφολογιότατος δέχτηκε τις ερωτήσεις του κοινού στις οποίες και απάντησε.
Τελικός προορισμός ο ιστορικός ναός της αρμενικής κοινότητας, ο οποίος τιμάται στη μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή (1834), κοινού αγίου για τους μέχρι σήμερα διαιρεμένους Χριστιανούς. Ο πνευματικός προϊστάμενος των αρμενικών κοινοτήτων της Θράκης, π. Χοβανές Σαγντετσιάν, μίλησε στους συμμετέχοντες με λόγια απλά και βγαλμένα από την πλούσια ποιμαντική του εμπειρία στον Λίβανο, στο Ιράν, στον Καναδά και τώρα στην Ελλάδα. Η αρμενική κοινότητα παραμένει ένα δραστήριο κομμάτι της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής της Κομοτηνής και ως εκ τούτου δεν ήταν απαραίτητες οι συστάσεις. Αντιθέτως, ο π. Χοβανές κατέστησε τους συμμετέχοντες κοινωνούς του κύριου σκοπού του ιερατικού λειτουργήματος μέσα στην Αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία που, όπως σημείωσε, είναι η υπηρεσία του λαού, είτε αυτός ζει στις πατρογονικές εστίες του είτε στην μεγάλη αρμενική διασπορά ανά την οικουμένη.
Κατά τη διάρκεια του κεράσματος που η αρμενική κοινότητα προσέφερε στο Πνευματικό Κέντρο, είχα την ευκαιρία να μοιραστώ με τον π. Χοβανές εμπειρίες συνεργασίας με μέλη της Αρμενικής Εκκλησίας στο πλαίσιο του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και του οικουμενικού διαλόγου, όπως και αναμνήσεις από την επίσκεψη το 2011 στην έδρα του Καθολικοσάτου της Κιλικίας (σήμερα έχει έδρα τη Βηρυτό του Λιβάνου) όπου υπηρέτησε και ο ίδιος.
Ο κληρικός συνέχισε γι’ αρκετή ώρα τη συζήτηση, στην οποία συμμετείχαν ενεργά και φοιτητές του ΔΠΘ, κουβεντιάζοντας μαζί μας τις μνήμες ξεριζωμού των Αρμενίων της Μέσης Ανατολής από την αρχαία έδρα του Πατριαρχείου τους στη σημερινή Τουρκία, τη σχέση των Αρμενίων της διασποράς με τις προκλήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής σε αναφορά με την ισχυρή πολιτισμική τους ταυτότητα, αλλά και τις προσαρμογές της λειτουργικής ζωής των αρμενικών κοινοτήτων τόσο σε χώρες της Δύσης, όσο και σε κείνες της Μέσης Ανατολής όπου κυριαρχεί η ισλαμική παρουσία.
Αποχαιρετώντας τους συμμετέχοντες, οι διοργανωτές υποσχέθηκαν την πραγματοποίηση και άλλων ανάλογων περιπάτων. Η αξία αυτών των δράσεων, πέρα από την προσφορά ποιοτικού χρόνου αναψυχής και γνώσης, είναι η υπέρβαση των καθημερινών εμποδίων που αποτρέπουν ανθρώπους οι οποίοι περπατούν στους ίδιους δρόμους να σταθούν και να μιλήσουν γι’ αυτά τα στοιχεία που σηματοδοτούν τις αξίες της ζωής τους, την πίστη και την κουλτούρα τους.
Φωτογραφίες: Νίκος Κοσμίδης, Μουφτεία Κομοτηνής
