Πέμπτη, 27 Ιανουαρίου 2022, Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος, Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος
77 χρόνια μετά την απελευθέρωση, από τον Σοβιετικό Στρατό, των επιζώντων κρατουμένων του Στρατοπέδου Συγκέντρωσης του Άουσβιτς, μήπως η αναφορά στο Ολοκαύτωμα τείνει να γίνει «αγγαρεία»; Αναφερόμενοι διαρκώς σ’ αυτό, δεν συντελούμε στην «αποϊεροποίησή» του; Μήπως η διαρκής υπενθύμιση κουράζει και προκαλεί; Δεν είναι καλύτερα να τ’ αφήσουμε όλα πίσω, ώστε να μη τραυματίζουμε τη συνείδηση των νεότερων γενεών; Τέτοιες απόψεις διατυπώνονται όλο και πιο συχνά στις μέρες μας.
Επισκεπτόμενος τον περασμένο Νοέμβριο και πάλι το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Άουσβιτς, στο πλαίσιο της διδακτορικής μου έρευνας, και συζητώντας με στέλεχος της επιστημονικής ομάδας του μουσείου, τη ρώτησα για τις αντιδράσεις των επισκεπτών με τους οποίους έρχεται καθημερινά σ’ επαφή. Η απάντησή της ήταν ενδεικτική της πραγματικότητας: Υπάρχουν επισκέπτες οι οποίοι τη ρωτούν, για ποιον λόγο ο φορέας διαχείρισης του αναγνωρισμένου από την UNESCO ως Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς, δε προχωρά σε ασφαλτόστρωση των χωμάτινων και χαλικόστρωτων διαδρόμων, στο τεράστιο στρατόπεδο, ώστε να μη χρειάζεται οι επισκέπτες να περπατούν και να κουράζονται αλλά να μπορούν να ξεναγηθούν στον χώρο με οχήματα! Μια τέτοια αναίσθητη στάση αλλά και οι εύκολες αναλογίες στις οποίες καταφεύγουν πολλοί όταν μεταχειρίζονται όρους οι οποίοι αναφέρονται στον Ναζισμό, στον φασισμό και στο Ολοκαύτωμα, καταδεικνύουν πως καμία συζήτηση δε θα είναι ποτέ υπερβολική, αποϊεροποιητική ή κουραστική. Πιο συγκεκριμένα, η επικίνδυνη εργαλειοποίηση συμβόλων του Ολοκαυτώματος, όπως του Κίτρινου Άστρου, από τάσεις του αντιεμβολιαστικού κινήματος, ως αντίδραση στα υγειονομικά πρωτόκολλα κατά της πανδημίας, ή η συνωμοσιολογία μεταξύ φονταμενταλιστικών, αντισημιτικών και ακροδεξιών κύκλων για συσχέτισή της με τους Εβραίους, δείχνουν ακριβώς τη διαρκή ανάγκη μελέτης του Ολοκαυτώματος ενάντια στη διαστρέβλωση, τη λήθη, την άγνοια και την εκμετάλλευσή του.
Στα τέλη του Γενάρη του 2020 και λίγο πριν η πανδημία αλλάξει τη ζωή μας, τα τοπικά ΜΜΕ είχαν δημοσιεύσει μια ανοιχτή επιστολή προς τους θεσμούς της πόλης για την ανάδειξη της ιστορίας των Ξανθιωτών Ελλήνων Εβραίων που μαρτύρησαν στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα, το 1943. Οφείλω να αναγνωρίσω πως η ανταπόκριση σε κείνη την πρόταση από τη Δημοτική Αρχή και εκπροσώπους άλλων δημοτικών παρατάξεων και φορέων, ήταν θετική. Συνεχίζοντας εκείνη την προσπάθεια, το ερχόμενο διάστημα θα διοργανωθούν, τηρουμένων των υγειονομικών μέτρων, στον χώρο του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και στο πλαίσιο του προγράμματος «Δράσεις Ιστορίας, Μνήμης, Πολιτισμού», εκδηλώσεις οι οποίες στοχεύουν στην εξέταση του ζητήματος της ιστορικής μνήμης και της διατήρησής της. Ας μη ξεχνούμε πως φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Καταστροφή της Σμύρνης και τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Αναλυτικότερα, τον ερχόμενο Μάρτιο, προγραμματίζεται να παρουσιαστεί η έκθεση φωτογραφίας «Χώροι Μνήμης, Τόποι Μαρτυρίου». Στην έκθεση αποτυπώνονται ευρωπαϊκοί και ελληνικοί χώροι μνήμης του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το φωτογραφικό υλικό συζητά το πώς διασώζεται, σήμερα, στον χώρο η ιστορία των χαρακωμάτων, της βίας του πολέμου και του Ολοκαυτώματος, με ειδική αναφορά και στην Τρεμπλίνκα. Η έκθεση θα είναι ανοιχτή και για επισκέψεις σχολείων. Παράλληλα, στο πλαίσιο τιμής της 79ης επετείου του μαρτυρίου της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης, θα διοργανωθεί καλλιτεχνική εκδήλωση με τη συμμετοχή μαθητών της πόλης μας. Προγραμματίζεται, επίσης, ημερίδα με θέμα τις αισθητικές και κοινωνικές προεκτάσεις της μνήμης μέσω της τέχνης, των μνημείων και του χώρου.
Οι αντιδράσεις που προκάλεσε η πρόσφατη καταστροφική πυρκαγιά σε καπναποθήκη της οδού Καπνεργατών, πιθανότατα τη δεύτερη μεγαλύτερη μετά το «Π», θέτουν επί τάπητος το πρόβλημα της διατήρησης της μνήμης στον χώρο και του ιστορικού του φορτίου. Οι χώροι αυτοί πρέπει να διασωθούν όχι μόνο για το αρχιτεκτονικό κάλος τους αλλά και για τη δυνατότητα συμβολής τους στο πολιτιστικό, αναπτυξιακό, οικονομικό και περιβαλλοντικό μέλλον της πόλης. Για να τους εκτιμήσουμε, όμως, πρέπει να γνωρίσουμε καλύτερα την ιστορία τους. Την ιστορία π.χ. του εργατικού και του συνεταιριστικού κινήματος της πάλαι ποτέ καπνοπαραγωγικής Ξάνθης.
Είναι ελπιδοφόρο το γεγονός πως τη σκυτάλη της ιστορικής μνήμης και επιστημονικής έρευνας την παραλαμβάνουν νεότεροι επιστήμονες και ερευνητές με ανάλογη κατάρτιση και ενδιαφέρον να αναδειχθούν και λιγότερο γνωστές και μελετημένες πτυχές της τοπικής ιστορίας. Η ανταπόκριση του κοινού στις περιηγήσεις που διοργανώθηκαν για την Ξάνθη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, στο πλαίσιο των τελευταίων ενναλακτικών Γιορτών Παλαιάς Πόλης, δείχνει το ευρύτερο ενδιαφέρον γι’ αυτήν την προσπάθεια.
Το γεγονός πως ιστορικοί χώροι στο αστικό πεδίο της Ξάνθης, διασώζονται χάρη στις προσπάθειες ιστορικών πολιτιστικών φορέων όπως του ΙΘΤΠ, του Λυκείου Ελληνίδων, του ΠΑΚΕΘΡΑ και της ΦΕΞ, σηματοδοτεί τη δυναμική και τις δυνατότητες της συμβολής της κοινωνίας των πολιτών. Με την ευκαιρία, πρέπει να σημειωθεί πως πλέον η πόλη μας έχει αποκτήσει, με πρωτοβουλία του ΠΑΚΕΘΡΑ και σχετική έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου, το δικό της μνημείο για το Ολοκαύτωμα, τις εργασίες για την κατασκευή του οποίου οι συμπολίτες μας θα έχουν παρατηρήσει το τελευταίο διάστημα στην Πλατεία Ελευθερίας.
Υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν ώστε η διατήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομίας να μη θεωρείται πολυτέλεια και η μνήμη ατομικό ζητούμενο ή ελιτισμός. Σε καιρούς πολλαπλού κατακερματισμού, η μνήμη και ο πολιτισμός πρέπει να στέκουν απέναντί του ενωτικά. Μακάρι ευρύτερες συνέργειες να συμβάλλουν περεταίρω ως προς αυτό.
Νίκος Κοσμίδης,
Υπ. Διδ. Αρχιτεκτονικής (ΔΠΘ)
