Τον τελευταίο καιρό γίνονται πολλές συζητήσεις για τη μόρφωση, ιδιαίτερα για την ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση. Μετά την έκδοση μάλιστα των αποτελεσμάτων των Πανελληνίων εξετάσεων, φουντώνουν οι σχετικές συζητήσεις.
Η άποψή μου είναι πάγια και συγκεκριμένη. Να σπουδάζει όποιος και όποια θέλει όσο θέλει. Αν κάποιος περάσει σε μια πανεπιστημιακή σχολή, και δεν διαβάζει και δεν ενδιαφέρεται, ποτέ δε θα μπορέσει να φτάσει στο τέλος των σπουδών – εκτός αν αλλάξει τακτική.
Την περίοδο που προετοιμαζόμουν για το πανεπιστήμιο, πριν από τη δικτατορία, ήταν πολύ διαφορετικές οι συνθήκες. Γενικά η αναλογία ήταν 10 έδιναν, ένας περνούσε. Και μπορούσες να περάσεις με 15 – 16. Στα μαθήματα της κατεύθυνσής μου (αρχαία, λατινικά, ιστορία, έκθεση) όλα ήταν αδίδακτα, όχι γνωστά, ούτε η ιστορία από την τάδε ως τη δείνα σελίδα.
Όχι ότι και τότε δεν υπήρχαν προβλήματα και στρεβλώσεις. Αλλά, από τότε ως σήμερα, σταδιακά οι παραμορφώσεις αυξάνουν ενώ και τα ζητήματα περιπλέκονται. Δεν σκοπεύω να διερευνήσω όλα τα θέματα αυτά – παρόλο που έχω διαμορφωμένες απόψεις. Επιθυμώ απλώς να απαντήσω στα δύο ερωτήματα του τίτλου: τι είναι μόρφωση και για ποιους είναι.
Θα παραθέσω το σύντομο λήμμα από το συνοπτικό και χρήσιμο «Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων» του Αγησ. Ντόκα, που χρησιμοποιώ από φοιτητής, πάνω από πενήντα χρόνια.
«Μόρφωση: Ο βασικός προσανατολισμός του ανθρώπου με όλο του το Είναι (διάνοια, βούληση, συναίσθημα) προς τους παράγοντες που καθορίζουν τη ζωή του (κόσμος, φύση, κοινωνία) και η απόκτηση μιας σωστής και γνήσιας σχέσης μ’ αυτούς. Για τη μόρφωση δηλαδή είναι απαραίτητες πλούσιες γνώσεις, σίγουρες δεξιότητες και ένα ευγενές φρόνημα. Αποφασιστική σημασία για τη μόρφωση δεν έχει το ποσόν των γνώσεων, αλλά η συγχώνευση τούτων με την προσωπικότητα. Το μορφωτικό ιδανικό είναι διαφορετικό σε κάθε πολιτισμό, έθνος, κοινωνική τάξη και υπόκειται σε ιστορικές μεταβολές».
Θα προσθέσω λίγα στοιχεία που προέρχονται από το χρηστικό «Λεξικό Βασικών Εννοιών» του Δημ. Διαμαντόπουλου:
Όσον αφορά τη μόρφωση γίνεται διάκριση σε ειδική/επαγγελματική «κατάρτιση σε κάποιον τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας» και γενική «προσπάθεια βελτίωσης, διάπλασης, ανάπτυξης και ολοκλήρωσης του ατόμου ως ψυχοφυσικής οντότητας […] Πάντως η σωστή ειδική μόρφωση προϋποθέτει τη γενική μόρφωση. Με τον τρόπο αυτό το άτομο δεν οδηγείται στην πνευματική μονομέρεια».
Σχετικά ας παραθέσουμε και τον όρο παιδεία: «Το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο άνθρωπος κατακτά την πνευματική, ηθική και κοινωνική του ολοκλήρωση».
Γίνεται φανερό, πιστεύω, ότι στο δεύτερο ερώτημα «Για ποιους είναι η μόρφωση;», η απάντησή μου είναι «Για όλους. Δε σταματάει ποτέ».
Γιατί, όπως λέει ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος: «Η ουσία της παιδείας είναι η συνεχής αποδέσμευση του πνεύματος».
Στον 21ο αιώνα που προχωρεί με άλματα τα προβλήματα παιδείας, εκπαίδευσης – μόρφωσης γενικότερα – είναι ζωτικής σημασίας. Όλοι /όλες βρίσκονται «γυμνοί» μπροστά στο μέλλον που καλπάζει.
Ο ιστορικός Χαράρι στο τελευταίο του βιβλίο «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2018, αφιερώνει το 19ο μάθημα στην «Εκπαίδευση – Η αλλαγή είναι η μόνη σταθερά». Ένα μικρό απόσπασμα: «Το τελευταίο πράγμα που πρέπει να δώσει μια δασκάλα στους μαθητές της είναι πληροφορίες. Διαθέτουν ήδη υπερβολικά πολλές. Χρειάζονται όμως την ικανότητα να βγάζουν νόημα από τις πληροφορίες, να μπορούν να διακρίνουν τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο και, κυρίως, να μπορούν να συνδυάσουν πολλές επιμέρους πληροφορίες για να φτιάξουν μια ευρύτερη εικόνα για τον κόσμο» (σελ. 261).
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
