«… το βαθύτερο νόημα ενός ταπεινού Παραδείσου, που είναι ο αληθινός μας εαυτός, το δίκιο μας, η ελευθερία μας, ο δεύτερος και πραγματικός ηθικός μας ήλιος»
Οδυσσέας Ελύτης
Σε λίγο καιρό έρχεται μια επέτειος. Μια επέτειος που στρογγυλεύει τη μνήμη μας στα 200 ολόκληρα χρόνια από τότε που κάποιοι άνθρωποι, με σάρκα και οστά, με επιθυμίες κι αδυναμίες, αποφάσισαν ότι «δεν πάει άλλο».
Σκέφτηκαν, παιδεύτηκαν, βασανίστηκαν, σχεδίασαν, έδρασαν, διαφώνησαν και τελικά, μετά από εμφύλιους πολέμους και σχεδιασμούς ξένων δυνάμεων, μετά από χίλια μύρια κύματα, κατάφεραν να δημιουργηθεί μια Ελληνική Διοίκηση.
Έγγραφα, απομνημονεύματα και άλλες ιστορικές πηγές μιλούν για τον πόλεμο της ελληνικής ανεξαρτησίας χωρίς καμιά ωραιοποίηση. Χιλιάδες νεκροί και τραυματίες από όλες τις πλευρές, καταστροφές. Παράλληλα όμως άνθρωποι που υπερέβησαν τον εαυτό τους και έδωσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν – άλλος την περιουσία του, άλλος το παιδί του, άλλος απλά τη ζωή του – για μια λέξη: ελευθερία.
Άλλοι έγιναν γνωστοί και μπήκαν σε ένα πάνθεον ηρώων, συχνά διαστρεβλωτικό, που μας εμποδίζει να τους δούμε να στέκονται δίπλα μας, να τους κουβεντιάσουμε και να φέρουμε στο φως την ανθρώπινη και ταυτόχρονα υπεράνθρωπη (πώς γίνεται αυτό, αλήθεια; ) διάστασή τους.
Άλλοι όμως έμειναν στην αφάνεια για τους πολλούς, είτε γιατί δεν χώρεσε το όνομά τους στα τεφτέρια της Ιστορίας είτε γιατί ακόμα δεν πέρασαν τα όρια της τοπικής αναγνώρισης. Η Δόμνα Βισβίζη, μια Θρακιώτισσα, είναι ανάμεσα στους τελευταίους. Ο άντρας της, Χατζή Αντώνης – πλούσιος καραβοκύρης στην Αίνο (σημερινή Enez), λίγο μετά τον Έβρο ποταμό – όταν έφτασε η επανάσταση στα μέρη του, πήρε την οικογένειά του και με το καράβι του, την «Καλομοίρα», άφησε για πάντα την πατρική γη, για να φτιάξει μια καινούρια ελεύθερη πατρίδα. Όταν σκοτώθηκε σε επιχειρήσεις της επανάστασης, ίσως όχι από εχθρικό βόλι, η Δόμνα έκρυψε αρχικά τον θάνατο του άντρα της κι ανέλαβε αυτή την πλοιαρχία και τη συνέχεια του αγώνα. Στο τέλος, όπως και άλλοι, έμεινε φτωχή και ξεχασμένη, ενώ ένα από τα παιδιά της το πήρε στο Παρίσι Φιλελληνική εταιρεία για να το περιθάλψει, μαζί με παιδιά άλλων αγωνιστών.
Τα σημερινά παιδιά τι θα ήθελαν να ρωτήσουν αυτούς τους ανθρώπους, αν μπορούσαν; Κι αυτοί τι θα τους έλεγαν, τι θα έφερναν στο φως; Εμείς οι μεγάλοι πώς θα μπορούσαμε να τους καταλάβουμε; Πόσο δεδομένη θεωρούμε σήμερα την ελευθερία μας; Μέσα σε ποιο πλαίσιο την κατανοούμε, ατομικό, οικογενειακό, συλλογικό; Με ποιες σκέψεις και πράξεις μας τη διεκδικούμε; Πώς σχηματοποιούμε στην καθημερινότητά μας αυτήν την έννοια που ταλαιπωρεί τον άνθρωπο αιώνες, σαν ανικανοποίητος έρωτας;
Ζωγράφοι τη ζωγράφισαν με τους χρωστήρες τους, γλύπτες της έδωσαν μορφή παλεύοντας με την ύλη τους, ποιητές της έδωσαν το είναι τους, τις λέξεις. Κι εμείς οι υπόλοιποι; Ίσως η Θράκη για τους περισσότερους Έλληνες να βρίσκεται μακριά, αλλά ο απόηχος μιας γυναίκας που στέκει ακόμα – ως γλυπτό πια στην παραλία της Αλεξανδρούπολης – μπορεί να μας συγκλονίζει καθημερινά σε κάθε επίπεδο, ατομικό και συλλογικό: «Συνεχίστε τον αγώνα!».
Νατάσα Μιχαηλίδου
Αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
