Αφιέρωμα στα 200 χρόνια από το 1821
Στα τελευταία χρόνια δημοσίευσα κείμενα σχετικά με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αναφέρω – για όποιον / όποιαν ενδιαφέρεται – δύο άρθρα, «Κυβερνησιμότητα και φαλκίδευση της Δημοκρατίας» (Σεπτέμβριος 2019) και «Των Ελλήνων οι Κοινότητες 19ος – 21ος αι – Στοιχεία και σκέψεις» (Νοέμβριος 2020).
Κάθε λίγο και λιγάκι βλέπουμε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ τοπικών εξουσιών και κεντρικής εξουσίας. Η κυβέρνηση με όπλα τους πόρους μπορεί να ελέγχει ή να απειλεί τις περιφέρειες και τους δήμους. Ένα άλλο μέσον πίεσης είναι το εκλογικό σύστημα. Αναμφίβολα, κάτι δεν πάει καλά στη λειτουργία της αυτοδιοίκησης, τοπικής και περιφερειακής. Λυπάμαι ειλικρινά.
Με την ευκαιρία των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 αναφέρουμε κάτι σχετικό και χρήσιμο για τις κοινότητες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και την εξέλιξή τους στα μετεπαναστατικά χρόνια.
Ο καθηγητής Νικ. Πανταζόπουλος στο βιβλίο του «Ο ελληνικός κοινοτισμός και η νεοελληνική κοινοτική παράδοση» (εκδόσεις «Παρουσία», 1993) γράφει ότι οι κοινοτικοί θεσμοί λειτούργησαν ως παρακράτος μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Εθνεγερσία κάλυψαν τη λειτουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Για την απαξίωση των κοινοτικών θεσμών από το συγκεντρωτικό κράτος ο Νικ. Πανταζόπουλος παρατηρεί: «Ο νεοέλληνας νομοθέτης, παγιδευμένος στα πλέγματα των ξένων προτύπων, που φιλοδοξούσε κάθε φορά να επιβάλει στον τόπο, δεν στάθηκε ικανός να αντιληφθεί το γνήσιο λαϊκό δημοκρατικό μήνυμα του κοινοτισμού. Από άγνοια ή από ξενομανία παραγκώνισε ή παραγνώρισε το γνήσιο πολιτιστικό πρότυπο για χάρη ξένων ή νόθων σχημάτων. […] Οι κοινότητες από αυτάρκεις και αυτοδύναμες πολιτιστικές μονάδες τείνουν να εξελιχθούν σε παρασιτικούς αποδέκτες οικονομικών συστημάτων και τρόπων ζωής που, και όταν ακόμη βελτιώνουν επιφανειακά τη στάθμη ζωής των κατοίκων τους, αυτό γίνεται σε βάρος της πολιτιστικής τους ταυτότητας».
Υπάρχει διάχυτη σε πολλούς χώρους μια ιδέα – ιδεοληψία θα την έλεγα – ότι καλύτερα κυβερνάς αν αποφασίζεις μόνος σου και δεν μπαίνουν διάφορα εμπόδια στη σκέψη σου (εμπόδια = διαφορετικές απόψεις). Αλλιώς, υπάρχει ακυβερνησία, διάλυση του κράτους και τα παρεμφερή. Έχω στο μυαλό μου κάτι που θεωρώ σωστό και «σώνει και καλά» πρέπει αυτό να υλοποιηθεί. Αυτή είναι η κυβερνησιμότητα, τουλάχιστον έτσι την αντιλαμβάνομαι και την ερμηνεύω. Εξ ου στο άκρον άωτον, «αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Τελευταία ακούω και τον παρεμφερή όρο «κανονικότητα». Κανονικό είναι το μονοκόμματο, το μονόπλευρο.
Πολλές φορές έρχεται στο μυαλό μου ο Ι. Καποδίστριας που, παρά το μεγάλο και κοσμογονικό έργο του, ήταν αντίθετος στο Σύνταγμα, γιατί οι ο έλληνες ήταν ανώριμοι πολιτικά και εξαρτημένοι από τα παλιά συμφέροντα. Η εξέλιξη όμως του νεοελληνικού κράτους στηρίχτηκε στα συντάγματα που ψηφίστηκαν στη συνέχεια. Ωριμάζεις μέσα στη ζωή, στη δράση. Κάνοντας λάθη. Πέφτουμε, αλλά σηκωνόμαστε. Αλλιώς σερνόμαστε. Ας γίνονται οι εκλογές με μια παράταξη, για να μην απαιτείται φαλκίδευση της δημοκρατίας.
Αντί, λοιπόν, να καλλιεργούμε την ιδέα της συνεργασίας και σύμπνοιας, ενσπείρουμε και στην Αυτοδιοίκηση την ιδέα της κυβερνησιμότητας και της μονολιθικής διακυβέρνησης. Ο Βίκτωρ Νέττας διαπιστώνει ότι με την κοινοτική οργάνωση, δηλαδή με την άμεση δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών στη διοίκηση της κοινότητάς τους, κυριάρχησαν οι ΄Ελληνες σχεδόν σε όλη την έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σημερινή Τοπική Αυτοδιοίκηση της ανεξάρτητης Ελλάδας έχει συρρικνωμένες αρμοδιότητες, περιορισμένη χρηματοδότηση και οι πολίτες δεν συμμετέχουν άμεσα στη λειτουργία της. Και όμως, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, δηλαδή οι δήμοι της χώρας μπορεί να εξελιχθούν σε μοχλούς ανάπτυξης με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, αν αναβιώσει η νεοελληνική κοινοτική παράδοση, αν, επιτέλους, γίνει ουσιαστική αποκέντρωση του υπερσυγκεντρωτικού κράτους.
Τα τελευταία χρόνια, δυστυχώς, διαπιστώνω ότι για διάφορους λόγους η τοπική αυτοδιοίκηση ξεστρατίζει από το ρόλο της, δε λειτουργεί ενωτικά, αντίθετα αποσυσπειρώνει την ενότητα της βάσης. Είχα σημειώσει: «Η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι υποκατάστημα της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Η ουσία της αυτοδιοίκησης είναι η συνεργασία, η λύση προβλημάτων της πόλης και των πολιτών και η ζύμωση μέσα από τον διάλογο».
Θα πρότασσα ένα σύνθημα:
«Ενεργοί πολίτες ενωμένοι – όχι κομμα/τιασμένοι»
Όσοι/όσες δέχονται να κυβερνούν δήμο ή περιφέρεια με 41% δεν είναι γνήσιοι υπηρέτες της αυτοδιοίκησης.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
