Κείμενα προβληματισμού τον καιρό της πανδημίας
Αναρωτήθηκα αυτές τις μέρες, τι να γράψω εδώ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως το τελευταίο μου κείμενο του 2020. Η Πανδημία σαφώς είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς και όλα τα παρελκόμενα. Κατέληξα να γράψω για τον πνευματικό άνθρωπο – για τον ρόλο του και την απουσία του.
1.Κατά την περίοδο κρίσεων, όπως είναι και η πρόσφατη πανδημία, μα και πρωτύτερα κατά την παρελθούσα δεκαετία, παρουσιάζεται εντονότερη η ανάγκη για την παρουσία πνευματικών ανθρώπων.
Ο Τζον Ντον (1572-1631) εξέχων Άγγλος ποιητής και θεολόγος μυστικιστής, γράφει σε ένα περίφημο ποίημά του:
«Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς»
[No man is an island, entire of itselfevery man is a piece of the continent, John Donne]
2.Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός που δείχνει, σε κάθε εποχή, τον σωστό προσανατολισμό.
«Δεν είναι ο τέλειος, αλλά εκείνος που λαχταρά την τελειότητα» Κ. Τσιρόπουλος
«Πολλοί πολυμαθέες νουν ουκ έχουσι» Δημόκριτος πολλοί αν και γνωρίζουν πολλά, όμως μυαλό δεν έχουν)
Πατάει στη Γη, αλλά βλέπει στον Ουρανό
«Ένα από τα πιο ιδιαίτερα και κοινά χαρακτηριστικά που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι πως είχαν αγνές καρδιές, ζούσαν στο τώρα, και χαίρονταν με τις μικρές χαρές της ζωής»
3.Ο πνευματικός άνθρωπος ενώνει την κοινωνία.
Δείχνει μπροστά.
Δεν σκορπίζει μίσος.
Δεν καυχιέται – σεμνότυφα – για την πνευματικότητά του.
Η πνευματική αυτάρκεια σκοτώνει την πνευματικότητα.
- Πνευματικός άνθρωπος, διανοούμενος, άνθρωπος των γραμμάτων και των τεχνών, ταγός θρησκευτικός, ηγέτης λαού.
Κάθε εποχή, κάθε κοινωνία έχει τον άνθρωπο που πάει μπροστά. Και μαζί του πάει μπροστά όλη η κοινωνία, όλη η εποχή.
Δεν κοιτάζει μόνο μέσα του, κοιτάζει σε όλο τον χρόνο και σε όλο το χώρο.
Δεν βλέπει μόνο πώς θα αρέσει στους άλλους και στην εξουσία, αλλά ο πνευματικός άνθρωπος ψάχνει με ποιους τρόπους θα αλλάξει τον κόσμο, έχοντας στο μυαλό του τον Διονύσιο Σολωμό «όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος».
Ο πνευματικός άνθρωπος είναι της εποχής του, δεν ταυτίζεται με την εποχή του.
Ο πνευματικός άνθρωπος πράττει δεν λέγει.
Ο Μάριος Πλωρίτης (1919 – 2006), πολυτάλαντος δοκιμιογράφος και όχι μόνο, γράφει:
«Ο πνευματικός άνθρωπος δεν εξαντλεί το χρέος του, όταν περιορίζεται στη στενή ‘πνευματική’ του αποστολή. Παράλληλα μ’ αυτήν υπάρχει και η κοινωνική του αποστολή. Κι η δεύτερη είναι εξίσου σημαντική με την πρώτη … Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πολλαπλάσιο σε ώρες κρίσης – κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν’ αγωνιστεί, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους κάπηλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους» (εφημ. «Το Βήμα»).
- Σε κείμενα της πανδημίας μίλησα για πέντε πνευματικούς ανθρώπους του εικοστού αιώνα: τον Παναγιώτη Μιχελή (1903 – 1969), τον Γιώργο Θεοτοκά (1905 – 1966), τον Κορνήλιο Καστοριάδη (1922 – 1997), τον Ιωάννη Συκουτρή (1901 – 1937) και τον συμπατριώτη μας Νίκο Ματσούκα (1934 – 2006). Προσεγγίσαμε κυρίως τις απόψεις τους όσον αφορά τον ρόλο του πνευματικού ανθρώπου. Ο καθένας από τη δική του οπτική (αισθητική, πολιτική, φιλοσοφία, φιλολογία, ορθόδοξη θεολογία).
Έχω την αίσθηση ότι οι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής μας – ή απουσιάζουν ή σιωπούν – ή τους θάβουν.
Έχουμε ανάγκη να τους ξετρυπώσουμε.
Να, ένας γόνιμος στόχος για τη Νέα Χρονιά, 2021.
Αυτόν τον πόνο καταθέτω από το 2020.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
