«Με τι πέτρες με τι αίμα και τι σίδερο
Και τι φωτιά είμαστε καμωμένοι»
Οδυσσέας Ελύτης
Γιατί άραγε ένας άνθρωπος μπορεί να κάτσει μπροστά στη φωτιά με τις ώρες και να την κοιτάει; Τι βλέπει μέσα; Κάθεται μπροστά της και διαλογίζεται, αδειάζει από όλες τις σκέψεις, βυθίζεται στο παρόν, το παρελθόν, το μέλλον; Πώς γίνεται η φωτιά, που μπορεί να κάψει και να καταστρέψει, να είναι ταυτόχρονα αυτή που καίει και καθαρίζει;
Η φωτιά χρησιμοποιήθηκε με σεβασμό κι ευλάβεια σε όλες τις θρησκείες, σε τελετουργίες σε όλο τον κόσμο. Από τις πυροβασίες και το άγιο φως, ως την αξιοποίησή της για τη μετάδοση μηνυμάτων και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η φωτιά είναι σύμβολο του ανθρώπινου πολιτισμού.
Στην αρχαιότητα η ίδια η θεά Εστία θεωρείται ότι φρόντιζε την ιερή φλόγα στον Όλυμπο, ενώ το δώρο της φωτιάς το έδωσε στους ανθρώπους ο Ήφαιστος, που τιμωρήθηκε από τους θεούς για αυτήν του την πράξη. Σε κάθε σπίτι η φωτιά έκαιγε στην εστία, στον χώρο όπου ετοιμαζόταν το φαγητό της οικογένειας, όπου γίνονταν οι πρώτες προσφορές στις θυσίες. Τόσο σημαντική ήταν η εστία που τελικά η λέξη κατέληξε να σημαίνει το ίδιο το σπίτι, την οικογενειακή ή πατρική εστία.
Στο πρυτανείο ή το βουλευτήριο της πόλης έκαιγε, μέρα και νύχτα, ιερή εστία με το άσβεστο πυρ, προεκτείνοντας τον σύνδεσμο μεταξύ ατόμων στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Σε περιπτώσεις μάλιστα μετακίνησης πληθυσμών το ιερό πυρ της μητέρας πόλης μεταφερόταν στη νέα αποικία, συμβολίζοντας τον δεσμό της με τη μητρόπολη.
Ποιος να φρόντιζε άραγε αυτήν την φωτιά, στο κοίλωμα ενός κουφόξυλου ή σε αγγεία, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, που γινόταν με πλοίο; Η εικόνα της φωτιάς ή των κάρβουνων που μεταφέρονταν μέσα σε ένα πλοίο που πλέει στο νερό είναι το λιγότερο ποιητική.
Αυτή η εικόνα όμως, καθώς και η γνώση που τη συνόδευε, ήταν κοινή σε λαούς και πολιτισμούς μακρινούς. Στους Ινδιάνους της Αμερικής, άντρες με μεγάλη πίστη, αφοσίωση και εκπαίδευση επιλέγονταν για να μεταφέρουν τη φωτιά, τα καλυμμένα με στάχτη κάρβουνα, όταν μετακινούνταν. Μόνο έτσι μπορούσαν να επιβιώσουν.
Σήμερα, στις πόλεις των πολλών, η φωτιά είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Ένας διακόπτης είναι αρκετός για να μας φωτίσει ή να μας ζεστάνει, ένα ηλεκτρικό μάτι για να ψήσει το φαγητό μας, μία έξυπνη τηλεόραση για να μας μαζέψει σιωπηλούς γύρω της.
Κι όμως η φωτιά και οι μηχανισμοί της είναι πάντα εδώ. Η φύση μας περιμένει σαν άλλη μάνα, για να μάθουμε από αυτήν, όσα ξεχάσαμε κι όσα δεν θέλουν να ξέρουμε. Όπως ότι η φωτιά είναι μέρος της ζωής των δασών και προκαλείται μάλιστα όταν το δάσος γεράσει και είναι πια απόλυτη ανάγκη να ανανεωθεί.
Όπως ότι υπάρχουν φυσικά χαρακτηριστικά των φυτών που ευνοούν σε περιπτώσεις την καύση, αλλά μετά ευνοούν και την ανανέωση της φύσης. Όταν πιάνει φωτιά, το σκληρό περίβλημα των σπόρων σπάει με τις ψηλές θερμοκρασίες και απελευθερώνει αυτό που θα οδηγήσει στην αναγέννηση.
Είναι στο χέρι μας τώρα που οι καλοκαιρινές συνήθειες θα μας οδηγήσουν μακριά από τα κέντρα των πόλεων, να ανακαλύψουμε άλλες εστίες, πιο φυσικές, να ακούσουμε άλλες φωνές μέσα μας που θα μας αναγεννήσουν. Ίσως και του ποιητή, που ακόμα και λίγο παραφρασμένος, μας διαβεβαιώνει: «Η φωτιά μιλάει κι ακούγεται απ’ το ρίγος των ματιών».
Νατάσα Μιχαηλίδου
Αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
