Πως γιόρταζαν το Δωδεκαήμερο στην Θράκη
Από το βιβλίο «Καθημερ΄νές και σκόλες» του φιλόλογου – συγγραφέα Θανάση Μουσόπουλου
Με οδηγό μας το βιβλίο του συγγραφέα – φιλόλογου Θανάση Μουσόπουλου «Καθημερ΄νές και σκόλες» που καταγράφει λαογραφικά δρώμενα της Θράκης βασισμένο σε μια πλούσια βιβλιογραφία, επιχειρούμε να προσεγγίσουμε το πολιτιστικό και πολιτισμικό υπόβαθρο της εποχής έτσι όπως εκφράζεται στις …σκόλες του Δωδεκαήμερου και να το γεφυρώσουμε με το σήμερα. Γράφει ο Θ. Μουσόπουλος:
Δώδεκα είδη φαγητών “για τα δουδικάμιρα” και ο «γκουχτός»
Χαρακτηριστικές, , είναι πολλές συνήθειες των γηγενών Ξανθιωτών που διατηρούνται – μερικές – ως τις μέρες μας. Από το βιβλίο της Θρακιώτισσας Λαογράφου Καλ. Παπαθανάση – Μουσιοπούλου “Λαογραφικά Θράκης” (τ. Α’, Αθήνα 1979) λίγα στοιχεία για το τραπέζι στις γιορτές του Δωδεκαημέρου: “Στην Ξάνθη στο βραδινό τραπέζι της παραμονής των Χριστουγέννων πρέπει να έχει δώδεκα είδη φαγητών “για τα δουδικάμιρα”. Απαραίτητος είναι ο “γκουχτός”, χοντραλεσμένο σιτάρι και καρύδι κοπανισμένο.
Ο “γκουχτός” μπαίνει στη μέση του τραπεζιού και του τοποθετούν μια αναμμένη λαμπάδα. Στο τραπέζι υπάρχει “του ξας” και η “πίτα η γλυκιά”. Όταν καθίσουν στο τραπέζι, πρώτα θυμιάζει η νοικοκυρά και έπειτα κόβουν το “Χριστόψουμου”. Ο γεροντότερος το παίρνει, το τοποθετεί στο κεφάλι του και το τραβά, ώσπου να κοπεί. Μέσα έχει “παρά”. – Μοιράζει τα κομμάτια. Σ’ όποιον πέσει ο παράς είναι τυχερός. Το τραπέζι δεν το σηκώνουν, “για να φάγει ο Χριστός”.
«Η πίτα μι τουν παρά» και το «Χριστόψουμου» των Φώτων
Στην Ξάνθη στο βραδινό τραπέζι της παραμονής του Αγίου Βασιλείου, η πίτα “μι τουν παρά” θα μπει στη μέση. Στη φρουτιέρα θα μπουν διάφορα φρούτα, ξυλοκέρατα, ξηροί καρποί και ένα ρόδι. Η νοικοκυρά θυμιάζει την πίτα τρεις φορές σταυρωτά και ο γέροντας της οικογένειας την κόβει στο κεφάλι του με το χέρι. Σε όποιον πέσει ο παράς είναι αυτός ο τυχερός.
Το πρωί της άλλης μέρας πηγαίνουν το ρόδι, που ήταν στη φρουτιέρα, στην εκκλησία και μετά τη λειτουργία το σπάζουν στο κατώφλι του σπιτιού, με μιαν άσπρη πέτρα και το σκορπίζουν στο σπίτι ή στο μαγαζί για το καλό».
Το αμίλητο νερό
Ένα άλλο έθιμο της Πρωτοχρονιάς που το συναντήσαμε στα Άβδηρα είναι το αμίλητο νερό. Ανήμερα την Πρωτοχρονιά, τα ανύπαντρα κορίτσια σηκωνόταν από τα χαράματα και πήγαιναν με τη στάμνα και έφερναν νερό από την βρύση . Στη διαδρομή δεν έπρεπε να μιλήσουνε σε κανέναν. Αν τύχαινε να τους μιλήσει κάποιος ή ν’ ακούσουν κάποιο αντρικό όνομα πίστευαν πως αυτό θα είναι του μελλοντικού τους συζύγου. Με το νερό αυτό, ζύμωναν ζυμάρι και από αυτό έφτιαχναν μια κουλούρα και επίσης έπλαθαν την Πρωτοχρονιάτικη πίτα.
Το «Χριστόψουμου» των Φώτων
Συνέχεια από το βιβλίο «Καθημερ΄νές και σκόλες»: «Την παραμονή των Φώτων στην Ξάνθη στο βραδινό τραπέζι, κόβουν “Χριστόψουμου”, το οποίο έχει παρά και θυμιάζουν. Τρώνε εκείνη την ημέρα και “ξασ” γιατί νηστεύουν.
(Το “ξασ” είναι νηστίσιμο ριζόγαλο: βράζουν 1 φλυτζάνι μεγάλο ρύζι, 3 κουταλιές της σούπας ζάχαρη, και 1 νισεστέ. Γίνεται σαν κρέμα. Σερβίρουν στα πιάτα κι από πάνω προσθέτουν κοπανισμένο καρύδι και κανέλα).
Να προσθέσουμε κλείνοντας ότι στη Νέα Κεσσάνη, στις 8 Ιανουαρίου, έχουμε τη γιορτή της Μπάμπους, τη γυναικοκρατία (όπως λέγεται τα τελευταία χρόνια). Στη γιορτή αυτή γιορτάζεται η μαμή, με την τόσο σημαντική θέση στην προεπιστημονική κοινωνία.
Συμμετέχουν κανονικά μόνο οι γυναίκες, ενώ οι άντρες κάνουν όλες τις γυναικείες δουλειές. Το έθιμο αυτό το έφεραν πρόσφυγες από τη Βόρεια Θράκη».
Επιμέλεια: Μαριάννα Ξανθοπούλου
