Α. Πριν λίγες μόλις ημέρες (την 10.10.2018) στο κατάμεστο ρωμαϊκό Ωδείο Ηρώδου του Αττικού στην Αθήνα δόθηκε η μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την παράσταση του μπαλλέτου «Σπάρτακος» σε εμπνευσμένη μουσική σύνθεση με λυρικές αναφορές στην πολύ πλούσια αρμενική παράδοση του Αράμ Χατσατουριάν και χορογραφία του πραγματικά ανυπέρβλητου και θρύλου, Γιούρι Νικολάγιεβιτς Γκριγκορόβιτς. Ολα συνηγορούσαν ότι έπρεπε να μην χάσει κανείς την παράσταση, μα πέραν όλων πρόκληση ήταν ότι κυρίως αφορούσε τον θρυλικό βίο και το δοξασμένο τέλος ενός από τους επιφανέστερους Θρακιώτες της Ιστορίας.
Στο έργο εκτυλίχθηκε νοερά η συναρπαστική ζωή του Σπάρτακου, ενός Θρακιώτη αιχμαλώτου πολέμου, που κατάφερε να υποκινήσει, να ηγηθεί και να καθοδηγήσει την τρίτη και μεγαλύτερη εξέγερση σκλάβων στην αρχαιότητα και ειδικά κατά της κοσμοκράτειρας και οικουμενικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και για ένα διάστημα να εξουδετερώσει τον Ρωμαϊκό Στρατό (73-71 π.Χ) την περίοδο, που αυτός βρισκόταν στο απόγειό του, να φθάσει να πολιορκήσει ακόμα και την ίδια την Ρώμη, προτού νικηθεί και φονευθεί από τον Ρωμαίο στρατηγό Κράσσο στην εκ παρατάξεως Μάχη της Λευκανίας (71 πΧ). Ως συνέπεια της ήττας των επαναστατών έξι χιλιάδες από τους συντρόφους του Σπάρτακου σταυρώθηκαν με ατιμωτικό τρόπο κατά μήκος της Αππίας Οδού για τον παραδειγματισμό των υπόδουλων λαών της Αυτοκρατορίας.
Όλα εκκίνησαν από μία μικρή ομάδα υπό τον Σπάρτακο , που είχε αποδράσει από ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης δούλων μονομάχων. Η ορμή και οι στρατιωτικές επιτυχίες του λαϊκού και ανταρτικού με τα σημερινά δεδομένα στρατού του Σπάρτακου απέναντι στις έως τότε αήττητες Ρωμαϊκές Λεγεώνες ήταν τόσες και τέτοιες, ώστε ενέπνευσαν και αναπτέρωσαν το ηθικό όλων των καταπιεσμένων του Ρωμαϊκού Imperium. Ο στρατός των επαναστατών στην κορύφωση της διετούς εξέγερσης έφθασε να αριθμεί τις εβδομήντα χιλιάδες, ενώ βασικό ρόλο στις νίκες για πρώτη φορά έπαιξαν οι γυναίκες, καθώς και η άφθονη προσφορά εφοδίων και πάσης φύσεως αλληλεγγύης και επιμελητείας από όλους τους λαούς.
Το αγνό παράδειγμα του Σπάρτακου έκτοτε έγινε προσπάθεια να επαναληφθεί στην Ιστορία και άλλες φορές, τις πλείστες φορές όμως ανεπιτυχώς. Το όνομά του τον 19ο και τον 20ό αιώνα συγκαταλέχθηκε στους προδρόμους του αρχαίου προλεταριάτου – κατά την φράση του Καρόλου Μαρξ. Η αίγλη του ονόματος του Θρακιώτη ήρωα δόθηκε και στην πολιτική, σοσιαλιστική και στην πορεία κομμουνιστική κίνηση στην Γερμανία της περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) με επικεφαλής τον Καρλ Λήμπκνεχτ, την Ρόζα Λούξεμπουργκ, την Κλάρα Τσέτκιν, τον Φραντς Μέρινγκ και τον Λέο Γιόγκισες, οι οποίοι συγκρότησαν τον Σύνδεσμο/Ένωση Σπάρτακος (Spartakusbund), που συσπείρωσε κόντρα στις ιμπεριαλιστικές και πολεμοκάπηλες θέσεις της Β’ Διεθνούς τις μειοψηφικές ομάδες της σοσιαλδημοκρατίας, μα στην επακολουθήσασα Γερμανική Εξέγερση του Νοεμβρίου 1918 και τον αιματηρό Εμφύλιο (1919- 1920) ) ηττήθηκε από τους συντηρητικούς και τα Frei Korps, η δε ήττα των Σπαρτακιστών θεωρείται ότι οδήγησε μία ώρα γρηγορότερα την ήδη εξαρχής εύθραυστη και θνησιγενή γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης στην λαίλαπα του Ναζισμού.
Β. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το χρονικό για την ίδια την σύνθεση του μπαλέτου «Σπάρτακος» την περίοδο 1955-1956 από τον αρμενικής καταγωγής συνθέτη Αράμ Χατσατουριάν (Τιφλίδα 1903-Μόσχα 1978). Η σύνθεση έλαβε χώρα στην ΕΣΣΔ μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν (1953) και την εξέγερση στην Ανατολική Γερμανία το ίδιο έτος, την περίοδο της αποσταλινοποίησης, της ελπίδας και της καλλιτεχνικής απελευθέρωσης. Ως χορογράφος προσκλήθηκε ο Λεονίντ Γιάκομπσον, χορευτής και χορογράφος, που ήδη από την δεκαετία του 1930 λόγω των τολμηρών έργων του είχε βρεθεί εκτός καλλιτεχνικού στερεώματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αυτός ήδη από το 1930 είχε διαπράξει το «έγκλημα», να χορογραφήσει μία πράξη από το τρίπρακτο μπαλλέτο «The golden Age” του Ντμίτρι Σοστακόβιτς (Αγία Πετρούπολη 1906-Μόσχα 1975) με χορούς, όπως τάνγκο και tap-dancing, χορούς απαγορευμένους (!) στην Σοβιετική Ένωση. Ο ίδιος, απελευθερωμένος πλέον από τις καθεστωτικές δεσμεύσεις, στον «Σπάρτακο» βρήκε την ευκαιρία να αποδώσει τις διαχρονικά πρωτότυπες νόρμες της ελευθερίας και της ελπίδας : πέραν των άλλων έβγαλε τις «πουέντ» (τα παπούτσια της μπαλαρίνας), κατά το πρότυπο των πρωτοπόρων του χορού των αρχών του εικοστού αιώνα, όπως ο διάσημος Βασλάβ Νιζίνσκι και η περίφημη Ισιδώρα Ντάνκαν, γνωστή ως η «ξυπόλυτη χορεύτρια».
Η πρεμιέρα του Σπάρτακου τον Δεκέμβριο 1956, ενώ προκάλεσε ευχάριστη αίσθηση, παραδόξως σύντομα οδήγησε το μπαλέτο στο να βγει από το ρεπερτόριο των μεγάλων Ακαδημιών στην χρουστσωφική ΕΣΣΔ : ο χορογράφος – και πάλι – κατηγορήθηκε ως … «μοντερνιστής». Κάτι είχε και πάλι αλλάξει άξαφνα στην Μόσχα λίγες εβδομάδες μετά την κατάπνιξη της Επανάστασης στην Ουγγαρία (1956), την Κρίση στο Σουέζ και την δημιουργία του Κόσμου των Δύο Υπερδυνάμεων. Η σοβιετική άνοιξη είχε διαρκέσει τόσο λίγο. Η παράσταση με άλλη χορογραφία, αυτή την φορά του Γιούρι Γκριγκορόβιτς, του θρύλου των μπαλέτων Μπολσόϊ, επαναλήφθηκε την Άνοιξη του 1968 στην Μόσχα επί Λ. Μπρέσνιεφ. Η χορογραφία αυτή εστίασε χωρίς «επικίνδυνους» νεωτερισμούς στην στενή φόρμα του κλασσικού μπαλέτου και εξυμνούσε τον άθλο του Επαναστάτη Θρακιώτη κατά ειρωνική ιστορική συγκυρία και πάλι σε μία περίοδο τεκτονικών αλλαγών σε Ανατολή και Δύση, την περίοδο της Άνοιξης της Πράγας, του Γαλλικού Μάη του 1968 και της κορύφωσης της αμερικανικής νεανικής αμφισβήτησης λόγω του Πολέμου του Βιετνάμ. Σε αυτήν, την δεύτερη χορογραφία, βασίσθηκε η παράσταση στο Ηρώδειο. Φυσικά, η παράσταση ήταν συγκλονιστική.
Γ. Το παράδοξο, στο Ρωμαϊκό θέατρο να δοξάζεται ο εξεγερμένος κατά των Ρωμαίων Σπάρτακος, ενώ μόλις ελάχιστοι να έχουν καν ακούσει το όνομα του «νικητή» Κράσσου και αυτό ίσως σε κανένα βαρετό σχολικό βιβλίο, δείχνει ότι ακόμα και σήμερα το παράδειγμα και η εξαιρετική φυσιογνωμία του Μεγάλου Θρακιώτη πρέπει να εμπνέει όλους και ειδικά τους καταπιεσμένους. Τέτοια και τόσο μεγάλη και λαμπρή είναι το παρελθόν και η ιστορία της Θράκης, τέτοια είναι τα τέκνα της, τέτοιο πρέπει να είναι και το μέλλον της. Πότε θα το συνειδητοποιήσουν και θα αναντρανίσουν την δύναμη και την δυναμική τους οι σημερινοί απόγονοι του Σπάρτακου στην γενέθλια γη του; Πότε οι νέοι Σπάρτακοι της Θράκης μας θα ηγηθούν μίας εξέγερσης κατά του παλιού και πεθαμένου;
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑ – Νομική Υπηρεσία ΟΑΕΔ
ioanniskymionis@yahoo.gr
