4η Οκτωβρίου 1919: Απελευθέρωση ή κατοχή;

Εορτασμός Ελευθερίων στην πλατεία Ξάνθης

Μία διαφορετική προσέγγιση του γεγονότος

Στις 4 Οκτωβρίου του 1919, η 9^η Μεραρχία του Υποστράτηγου Γ. Λεοναρδόπουλου, ξεκινώντας από τα Μπούκια (σημερινό Παρανέστι) πεζή και περνώντας από το Γενίκιοϊ (Σταυρούπολη) και Λυκοδρόμιο (Κουρτ Αλάν), μπαίνει θριαμβευτικά στην πόλη της Ξάνθης στις 11.00 το πρωί.

Όλοι ξέρουμε τι σημαίνει η 4^η Οκτωβρίου 1919 για την Ξάνθη. Έχει ορισθεί ως ημερομηνία απελευθέρωσης της πόλης μας από τους Βούλγαρους. (Βέβαια είχε προηγηθεί μία πρώτη, σύντομη απελευθέρωση της πόλης μας από τον Ελληνικό στρατό στις 12-13 Ιουλίου του 1913, η οποία διήρκεσε 3 μήνες. Με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου, η Ξάνθη επιδικάζεται και πάλι στη Βουλγαρία…). Μία απελευθέρωση όμως, η οποία δεν είχε ολοκληρωθεί, αφού την 6χρονη Βουλγαρική κατοχή διαδέχτηκε η 8μηνη Διασυμμαχική, χρησιμοποιώντας μάλιστα στον «κρατικό μηχανισμό»  της Επονομαζόμενης «Χώρας της Θράκης», Βούλγαρους και Τούρκους δημόσιους υπαλλήλους. Μία κίνηση βέβαια που συντηρούσε τις ελπίδες για κυριαρχία και στους δύο πρώην κατακτητές.

Από την άλλη πλευρά, το Ελληνικό στοιχείο το οποίο είχε εκδιωχθεί, κυνηγηθεί και ταλαιπωρηθεί πάρα πολύ, προσπαθούσε με μπροστάρη τον προσωρινό τοποτηρητή του Μητροπολιτικού θρόνου της Ξάνθης, Μητροπολίτη Ίμβρου Πανάρετο, να επανέλθει στις εστίες του, να καταγραφεί και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του, σε μια καινούρια και αλλοπρόσαλλη κατάσταση. Έτσι γι’ αυτό, έχουμε μια καινούρια κατοχή, από τους Συμμάχους αυτή τη φορά, υπό τη Διοίκηση του Γάλλου Στρατηγού Σαρπύ (Charpy), η οποία διήρκεσε 8 μήνες, μέχρι τις 14 Μαΐου του 1920. Αυτούς τους 8 μήνες, η Θράκη διοικήθηκε ως ανεξάρτητη «χώρα», με δικό της καταστατικό χάρτη (με διάταγμα του ίδιου του Αρχιστράτηγου Ντ’ Εσπερέ (F.D’ Esperey) και με Τούρκο δήμαρχο, τον Ταχήρ Εφέντη, ο οποίος διορίστηκε από την Διασυμμαχική Διοίκηση. Από την 4^η Οκτωβρίου μέχρι τον Μάιο του 1920, οι Έλληνες της Ξάνθης και γενικά της Θράκης, έβλεπαν τις ελπίδες τους για πλήρη Ελληνική κυριαρχία να μένουν στα χαρτιά.

Στις 6 Μαΐου του 1920, ο Επιτελάρχης του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου από τη Θεσσαλονίκη τηλεγραφεί στον Κυβερνητικό Αντιπρόσωπο Χαρίσιο Βαμβακά στην Ξάνθη, τον οποίο πληροφορεί ότι διετάχθη κατάληψη της Δυτικής Θράκης από τον Ελληνικό Στρατό και ότι οι κυριότερες συμμαχικές δυνάμεις αποδέχθηκαν την αποχώρηση των Γαλλικών στρατευμάτων από τη Θράκη και αντικατάστασή τους με Ελληνικά.

Αλλά η επίσημη αναγνώριση της απόδοσης της Ξάνθης και γενικότερα της Θράκης στην Ελλάδα, η ενσωμάτωσή της δηλαδή στον εθνικό κορμό, ήρθε στις 30 Ιουλίου του 1920. Εκείνη την ημέρα ο Βενιζέλος στέλνει στον Κυβερνητικό Αντιπρόσωπο της Θράκης το ακόλουθο τηλεγράφημα: « Χαίρω μεγάλως αγγέλων υμίν ότι σήμερον εβδόμην επέτειον Συνθήκης Βουκουρεστίου, υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μετά Τουρκίας, δι ής αι κυριότεραι σύμμαχοι δυνάμεις μεταβίβασαν ημίν Δυτικήν Θράκην» .

Αυτή ήταν μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της απελευθέρωσης της Ξάνθης και γενικότερα της Θράκης και του παρασκηνίου που προηγήθηκε. Αυτομάτως λοιπόν δημιουργείται το ερώτημα. Ποια άραγε είναι η πραγματική ημέρα απελευθέρωσης της πόλης μας; ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ!

*Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Κώστα Μαυρομάτη

Κώστας Μαυρομάτης – Συλλέκτης