Βυζαντινοί Πόροι. Ένας γνωστός αρχαιολογικός χώρος ανακαλύπτεται ξανά

Δορυφορική εικόνα στην οποία σημειώνονται τοπογραφικές λεπτομέρειες του αρχαιολογικού χώρου Πόρων

Περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο

 Ενημερωτικό σημείωμα Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Προϊσταμένη της ΕΦΑ Ξάνθης

 1. Ονομασίες

Πόρος σημαίνει δίοδος, πέρασμα.

Πόροι ονομάστηκε η πόλη που έλεγχε το θαλάσσιο πέρασμα προς την Αναστασιούπολη. Πορού ονομάστηκε η λίμνη Βιστονίδα, παραφθορά της οποίας είναι η ονομασία Μπουρού που έφθασε μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα λέγεται έτσι η νησίδα στην οποία βρίσκονται τα Ιχθυοτροφεία.

2. Ιστορία του τόπου

Η πλούσια σε αλιεύματα και στρατηγική αυτή θέση έχει μακρά ιστορία κατοίκησης.

• Προϊστορική Περίοδος. Ίχνη προϊστορικού οικισμού, και συγκεκριμένα θρακικής εγκατάστασης έχουν ανακαλυφθεί στην νησίδα Μπουρού. Πρόκειται για κινητά ευρήματα, κυρίως θραύσματα αγγείων.
• Κλασικοί – Ελληνιστικοί Χρόνοι. Αρχιτεκτονικά μέλη από κτίσματα μεγάλης κλίμακας, γλυπτά, επιτύμβιες στήλες, νομίσματα, υφαντικά βάρη, βαρίδια ψαρέματος και θραύσματα αγγείων πιστοποιούν την παρουσία εγκατάστασης, το είδος της οποίας δεν γνωρίζουμε.
• Ρωμαϊκοί Αυτοκρατορικοί Χρόνοι. Γλυπτά, νομίσματα και θραύσματα αγγείων υποδεικνύουν την παρουσία οικισμού (;) που πιθανότατα διέθετε και νεκροταφείο.
• Παλαιοχριστιανική Περίοδος. Μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και η παρουσία κτηρίου, πιθανότατα βασιλικής κάτω από τον βυζαντινό ναό, πιστοποιούν την παρουσία οικισμού (;).
• Βυζαντινή Περίοδος. Πόλη που καταλαμβάνει δύο νησίδες και διαθέτει ισχυρά τείχη με πύργους. Στον παραλιακό πύργο πιθανόν να είχε φυλακιστεί το 1381 ο επίσκοπος Περιθεωρίου Δωρόθεος κατ’ εντολή του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου. Στο δυτικό άκρο της πόλης υπήρχε ναός του 9ου-10ου αιώνα. Στο νότιο κλίτος του υπάρχει κτιστός τάφος σε σχήμα ανθρώπινης μορφής. Εδώ, σύμφωνα με μια εκδοχή, είχε ενταφιαστεί ο καταλανός ιππότης Beranger d’ Entenca, που σκοτώθηκε στη μάχη της Αναστασιούπολης το 1307. Γύρω από τον ναό υπάρχει νεκροταφείο του 12ου-13ου αιώνα και απροσδιόριστης χρήσης κτίσματα. Η πόλη αυτή ταυτίστηκε με τους Βυζαντινούς Πόρους από τον Π. Γεωργαντζή. Σχετικά με την ταύτιση αυτή όμως υπάρχουν ακόμα αρκετά ερωτηματικά, καθώς δεν έχει βρεθεί επιγραφή που θα την επιβεβαίωνε. Όπως και νάχει, η σύνδεσή της με την επιβλητική Αναστασιούπολη, στο βόρειο άκρο της Βιστονίδας, είναι αναμφισβήτητη. Τα ευρήματα αποδεικνύουν ότι οι Πόροι υπήρξαν σημαντικό κέντρο οστρακοκαλλιέργειας, ψαρότοπος και εμπορικός σταθμός.
• 20ος αιώνας. Η στρατηγικής σημασίας αυτή περιοχή αξιοποιήθηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με την δημιουργία πολυβολείων και άλλων πολεμικών κατασκευών. Σήμερα υπάρχουν ανενεργές βιομηχανικές εγκαταστάσεις και Ιχθυοτροφεία.

3. Ιστορία των ερευνών

• Ο Στίλπων Κυριακίδης, αναφέρει την ύπαρξη ερειπίων τείχους Βυζαντινής Περιόδου στο στόμιο της Βιστονίδας, δίπλα στο λιμάνι του Πόρτο Λάγους. Θεωρεί ότι πρόκειται για το Περιθεώριον.
• Κατά την κατασκευή της Εθνικής Οδού ανακαλύπτονται στην περιοχή αρχαιότητες.
• 1950–1952. Ο Δημήτρης Λαζαρίδης, Έφορος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας, διενεργεί ανασκαφή. Αποκαλύπτεται ο ναός.
• 1971, 1973. Ο Mύρων Μιχαηλίδης, Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας, διενεργεί ανασκαφή.
• Ο Πέτρος Γεωργαντζής προτείνει την ταύτιση της θέσης με την βυζαντινή πόλη Πόροι.
• 1979-1982. Ο Χαράλαμπος Μπακιρτζής, Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας, διενεργεί ανασκαφή. Αποκαλύπτεται το νεκροταφείο, το παραλιακό και το βόρειο τείχους.
• Επανααποκάλυψη του χώρου και απόδοσή του στο κοινό από την ΕΦΑ Ξάνθης (Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Δέσποινα Σκουλαρίκη).

  

4. Δράσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης στο πλαίσιο προγραμμάτων καθαρισμού και αποψίλωσης αρχαιολογικών χώρων ώστε να γίνουν προσιτοί στους επισκέπτες και την επιστημονική κοινότητα, προχώρησε τον Σεπτέμβριο του 2015 στον καθαρισμό από την πυκνή βλάστηση όλης της περιοχής στην οποία έχουν αποκαλυφθεί αρχαιότητες. Το έργο αυτό καλύφθηκε με κονδύλια του Υπουργείου Πολιτισμού, ενώ αμέριστο συμπαραστάτη μας έχουμε τον Δήμο Αβδήρων που διαθέτει κάθε χρόνο προσωπικό και μηχανήματα για τον καθαρισμό του χώρου εκτός της περίφραξης.

Το 2015 έγινε αεροφωτογράφιση του χώρου.

Η πρώτη γνωριμία με το κοινό πραγματοποιήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2015 στο πλαίσιο της δράσης του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων «Άνθρωποι και Μνημεία σε κίνδυνο».  Ενημερώθηκαν επίσης όλοι οι φορείς αλλά και οι κάτοικοι της περιοχής. Ακολούθησαν άλλες δραστηριότητες σχετικές με την παρουσίαση του χώρου στο κοινό και τη δυνατότητα επίσκεψής του, όπως είναι η ένταξή του στην Πανελλήνια Δράση «Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές 2017». Κάποιες ημέρες που ανακοινώνονται με δελτία τύπου της Εφορείας ο χώρος είναι επισκέψιμος για το κοινό.

Στο άμεσο μέλλον προγραμματίζονται ήπιες δράσεις επιστημονικής τεκμηρίωσης, προστασίας των αρχαίων και ενημέρωσης του κοινού όπως είναι:

• Αρχιτεκτονική και τοπογραφική αποτύπωση
• Σήμανση του χώρου
• Δημιουργία καθιστικού στην είσοδο του χώρου
• Πινακίδες εποπτικού υλικού
• Ενημερωτικό φυλλάδιο

Στις πιο μακροπρόθεσμες επιδιώξεις μας περιλαμβάνεται η συντήρηση και αποκατάσταση των οικοδομικών καταλοίπων και η απαλλοτρίωση του χώρου. Ο χώρος πρόκειται να ενταχθεί στην προγραμματική περίοδο (ΕΣΠΑ 2014-2020) στο πλαίσιο του έργου «Αρχαιολογικό Πάρκο Αβδήρων».

Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η ρύπανση του χώρου και την παραλιακής περιοχής με κάθε είδους απορρίμματα. Για το θέμα αυτό ζητούμε τη συμπαράσταση του κοινού, των κατοίκων της περιοχής και των επισκεπτών.