- Ένας ποιητής που έχει σημαντικό και πρωτότυπο έργο, αλλά πολύ λίγο γίνεται λόγος γι’ αυτόν είναι ο Νίκος Καρούζος. Θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το έργο του και να δείξω την αξία του.
Γεννήθηκε το 1926 στο Ναύπλιο και πέθανε στην Αθήνα το 1990. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τα οποία εγκατέλειψε για να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Στα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στο ΕΑΜ, μεταπολεμικά εκτοπίστηκε στην Ικαρία και στη Μακρόνησο. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1949 δημοσιεύοντας ποίηση. Από τότε ως το θάνατό του συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά, δημοσίευσε ποιήματα, πολλές ποιητικές συλλογές, ενώ κατά καιρούς εργάστηκε ως παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, κυρίως όμως ζούσε από την ποίηση.
- Ο Νίκος Καρούζος από το 1954 ως το θάνατό του δημοσίευσε πολλές ποιητικές συλλογές. Η πρώτη είναι Η επιστροφή του Χριστού. Ακολούθησαν Νέες Δοκιμές, Σημεία, Είκοσι ποιήματα, Διάλογοι. Το 1961 έχουμε τον τόμο Ποιήματα με τις ως τότε συλλογές. Το 1962 κυκλοφόρησε η συλλογή Η Έλαφος των Άστρων, στη συνέχεια Ο Υπνόσακκος, Πενθήματα, Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες αντινομίες, Χορταριασμένα χάσματα, Απόγονος της νύχτας. Το 1979 έχουμε τον τόμο Ποιήματα με τις συλλογές 1969 – 1974. Ακολουθούν οι συλλογές Δυνατότητες και χρήση της Ομιλίας, Ο Ζήλος του μη-σχετικού με παροράματα, Μονολεκτισμοί και ολιγόλεκτα. Το 1981 έχουμε το συλλογικό τόμο (1961 – 1980) Ποιήματα. Ακολουθούν Φαρέτριον, Η τέταρτη εποχή, Αναμνηστική λήθη, Αντισεισμικός τάφος, Συντήρηση ανελκυστήρων, Νεολιθική νυχτωδία στην Κροστάνδη, Ερυθρογράφος, Λογική μεγάλου σχήματος. Μετά θάνατο κυκλοφόρησαν Ευρέσεις σε κυανό κοβάλτιο, Θρίαμβος χρόνου. Το 1966 κυκλοφόρησε το δοκίμιό του Μεταφυσικές εντυπώσεις απ’ τη ζωή ως το θέατρο ( μια προσωπική και πολύ οξυδερκής ανάγνωση του Μπέκετ), ενώ με τη συνεργασία του Δημήτρη Καλοκύρη μετέφρασε κείμενα του Μπόρχες. Επίσης κυκλοφόρησε ο τόμος του Τα πεζά (1955 – 1991).
Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ποιητής κατορθώνει να συμφιλιώσει την πραγματικότητα με τη φαντασία, το γνωστό με το άγνωστο, την επιφάνεια με το βάθος. Λυρισμός και κοινωνικότητα βρίσκονται σε διαρκή αλληλεξάρτηση.
- Ο Νίκος Καρούζος, κατά τον Α. Ζήρα, έχοντας ‘χαρισματική δύναμη (…) κατορθώνει με συνειρμούς εικόνων να εντοπίζει τη βιοθεωρητική στάση του απέναντι στον κόσμο’. Βασικό χαρακτηριστικό της ποίησης του Νίκου Καρούζου μπορεί να θεωρηθεί η αυθύπαρκτη και συνάμα πειθαρχημένη πορεία του στίχου του σε επίπεδο τεχνικής και ουσίας. Η σχέση του ποιητή με την κοινωνία στηρίζεται στην ειλικρίνεια και, θα λέγαμε, στην ‘ιδεολογική ανιδιοτέλεια’. Ο Καρούζος απευθύνεται στον άνθρωπο, δεν αφορμάται όμως από δογματισμούς, ούτε σχετίζεται με τον ορθολογισμό και την πολιτική σκοπιμότητα.
Στη συνέχεια, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω την προσέγγιση του Roderick Beaton, ο οποίος μιλώντας για τη Μεταπολεμική γενιά αναφέρεται ανάμεσα στους άλλους στον ποιητή της Θεσσαλονίκης Γ. Θέμελη και στη συνέχεια πάει σε τρεις ποιητές που το έργο τους έχει συνδεθεί, ‘λιγότερο ή περισσότερο εύστοχα, με την κληρονομιά του Υπερρεαλισμού’ : τους Δ.Π.Παπαδίτσα, Έκτ. Κακναβάτο και Ν. Καρούζο, για τον οποίο γράφει : «Από όλους τους ποιητές αυτής της γενιάς, αυτός που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δυσκολία ως προς την ένταξή του σε κάποια κατηγορία ή ομάδα είναι ο Νίκος Καρούζος […] άλλοτε ως θρησκευτικός, και άλλοτε ως φιλοσοφικός ποιητής. Πάντως, αν και συχνά αναφέρεται στην ορθόδοξη παράδοση, αυτό που φαίνεται να γυρεύει ο Καρούζος είναι μάλλον η βουβή κατάδυση στον κόσμο των υπαρκτών αντικειμένων παρά η υπέρβασή του».
Ο δικός του ορισμός για την ποίηση, που χρονολογείται από το 1955, είναι ασυνήθιστα καταφατικός, που στιγματίζει όλο το έργο του : «Η ποίηση είναι λόγος εν μέθη, καθώς ο πρωτεύων άνθρωπος είναι χρόνος εν Χριστώ. Γι’ αυτό και οι λέξεις ομοιάζουν με κλυδωνιζόμενα πράγματα και τα νοήματα χάνονται στο βάθος της φωνής ατελείωτα».
Ολοκληρώνοντας την προσέγγισή του ο Αλέξης Ζήρας, καταλήγει : «Το ότι η ποίησή του, όπως και εκείνη του Μ. Σαχτούρη, υπήρξε οδηγητική για πολλούς νεότερους, οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στη σύμπτωσή της με τη ζωή του που επίσης ήταν μοναχική, ασκητική και αφοσιωμένη με θρησκευτική αυστηρότητα στο ιδεαλιστικό του όραμα».
- Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Μέσα από συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου μπορούμε να σχηματίσουμε μια πιο σαφή εικόνα για τον άνθρωπο και τη σκέψη του, πάνω σε διάφορα θέματα.
– Η Τέχνη, σαν ανάβαση προς το πνεύμα, σημαδεύει τους πολιτισμούς όσο, στ’ αλήθεια, τίποτ’ άλλο στον κόσμο. Σ’ αυτό το σημείο θα χαρακτήριζα την τέχνη σαν τη στενότερη συγγένισσα της θρησκείας, ο δρόμος της ωραιότητας οδηγεί σε μια σύντηξη του υποκειμένου με το αντικείμενο, στην κατάλυση της νοητικής Ειμαρμένης της ανθρώπινης υπάρξεως.
– Προσωπικά συλλογιέμαι πως τα εκατομμύρια και εκατομμύρια των δυστυχισμένων της Γης δεν έχουν ανάγκη ούτε απ’ τα προϊόντα της κοινωνικής ποίησης. Θέλουν εκείνο που απ’ τη φύση τους ανήκει: τη δυνατότητα μιας ζωής που να είναι ανθρώπινη.
- ΟΙ ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΡΟΥΖΟ
Γιώργος Θέμελης: Το βλέμμα κινείται προς όλες τις κατευθύνσεις: στο παρελθόν, στο παρόν εντοπίζοντας το χρόνο μέσα στον ελληνικό χώρο. Βλέπει τους θρύλους, την ιστορία, τους άλλους, τα πράγματα.
Ανδρέας Καραντώνης: Ο Καρούζος ολοένα και περισσότερο μάχεται πεισματικά να αναπνεύσει πιο ελεύθερα, πιο φυσιολογικά, σα να υποφέρει από κάποια δύσπνοια γλώσσας και ρυθμού. Δεν ξέρουμε πολλούς συγχρόνους μας, που να έχουν συλλάβει με τόση λυρική πυκνότητα και ψυχολογική ένταση, αυτή την απροσδιόριστη φρίκη και αγωνία που συνυφαίνεται κάθε πρωί με την άρρητη και πολυτραγουδημένη ομορφιά της χαραυγής.
Δημοσθένης Κούρτοβικ: Η ποίηση του Καρούζου έχει χαρακτηρισθεί ως φιλοσοφική, θρησκευτική, μυστική, μα δεν είναι τόσο η μεταφυσική διάσταση που τη διακρίνει, αλλά «μια υπαρξιακή πλησμονή, που τον ωθεί πέρα από τα όρια του εγώ, προς τη συγχώνευση με το αισθητό σύμπαν»
Γιάννης Πατίλης: Εκρηκτική φυγόκεντρη λεκτική πολυσημία και νοηματική πολυσημασία.
- ΑΝΘΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΡΟΥΖΟΥ
- Μη με διαβάζετε όταν δεν έχετε / παρακολουθήσει κηδείες αγνώστων / ή έστω μνημόσυνα /Όταν δεν έχετε / μαντέψει τη δύναμη / που κάνει την αγάπη / εφάμιλλη του θανάτου / … / Μη με διαβάζετε όταν / δεν ήρθατε σε ρήξη με το σώμα .. / ΄Ωρα να πηγαίνω / δεν έχω άλλο στήθος.
- Έγραψα ποίηση – μ’ άλλα λόγια / συνεργάστηκα με το μηδέν.
- Αν δεν πεθαίνει κάτι – είν’ η μοναξιά μας.
- Τι τά ’θελε και τά ’φερνε τα γράμματα / ο Δαναός στην Αργολίδα. / Μόνον αυτοί που τρέφουν όνειρα απολαμβάνουν / την πραγματικότητα.
- Η πραγματική μας εθνικότητα: θνήσκουμε
- Ευχαριστώ την ελληνική γλώσσα
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το 2017 κυκλοφόρησε από τον παλιό φίλο φιλόλογο και ποιητή Γιάννη Πατίλη το βιβλίο:
Γιάννης Πατίλης (εισαγωγή-ανθολόγηση),
Χερουβείμ Αρουραίος: Ο ποιητής
Νίκος Καρούζος (1926-1990),
Ίδρυμα Τ. Σινόπουλος – Εκδόσεις Γαβριηλίδης 2017
Νομίζω ότι είναι μια ευκαιρία για σοβαρή μελέτη του έργου του Νίκου Καρούζου. Ειδικά οι νέοι μπορούν να βρούνε πολλά στη δημιουργία του Νίκου Καρούζου.
Κλείνοντας την εργασία μου τούτη – πρώτο δώρο ποίησης του 2018 – λίγοι στίχοι του ποιητή:
Α. Με την αγάπη / θα σηκώσουμε την απελπισία μας / απ’ το αμπάρι του κορμιού. / Δεν είναι φορτίο για τη χώρα των / αγγέλων / η απελπισία.
Β. Οι άνεργοι με τα φτυάρια περίμεναν / στην πρωινή πλατεία του ταχυδρομείου / λίγο σκοτάδι έμενε ακόμη / και βασίλευεν η θαλπωρή που δίνει / η μια καρδιά δυστυχισμένη με την άλλη
Γ. Κι όλο πηγαίνω / πηγαίνω / στις πηγές
Δ.Ο θάνατος είναι φόβος / δεν είναι θάνατος
Ε. Μη με διαβάζετε όταν / δεν ήρθατε σε ρήξη με το σώμα…
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
