Η ιστορία της εικόνας και η διαμεσολάβηση του Μητροπολίτη Ξάνθης Πολύκαρπου Ψωμιάδη προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο για μεταφορά της εικόνας στην Ελλάδα
Στην πόλη μας σήμερα για πρώτη φορά η εικόνα της «Κυράς του Πόντου», αγλάισμα του ποντιακού ελληνισμού
Η πόλη της Ξάνθης υποδέχεται σήμερα το απόγευμα στις 19:00 στην κεντρική πλατεία για πρώτη φορά την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, προστάτιδας του ποντιακού ελληνισμού. Η εικόνα θα παραμείνει στην Ξάνθη μέχρι και το μεσημέρι της Κυριακής 7 Μαΐου. Ποια είναι όμως η ιστορία αυτής της εικόνας που αποτελεί σύμβολο των απανταχού Ποντίων;
Από την Αθήνα στον Πόντο
Η εικόνα σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας είναι μία από αυτές που φιλοτέχνησε ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκά, που ήταν και ζωγράφος. Αρχικά ονομαζόταν Παναγία η Αθηνιώτισσα, καθώς μεταφέρθηκε στην Αθήνα από μαθητή του Αποστόλου Λουκά. Στον Πόντο την συναντούμε από τα τέλη του 4ου αιώνα μαζί με τους Αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο, οι οποίοι κατά την παράδοση ακολούθησαν την θαυματουργή ‘’μεταφορά’’ της εικόνας στο όρος του Μελά, όπου και ίδρυσαν το ομώνυμο μοναστήρι γύρω στο 386 μ.Χ. Ένα απόκρημνο βουνό μερικά χιλιόμετρα έξω από την πρωτεύουσα του Πόντου, Τραπεζούντα. Μια μονή σκαλισμένη κυριολεκτικά μέσα στον βράχο, που πήρε το όνομά της από το ποντιακό ιδίωμα ‘’σου’’ και ‘’Μελά’’, που σημαίνει «στου Μελά» (εις του Μελά [το όρος]). Το μοναστήρι αποτελούσε όλους αυτούς τους αιώνες ορόσημο για την περιοχή της Ανατολής μέχρι και το 1922, όταν κορυφώθηκε η γενοκτονία των Ποντίων και η μονή κάηκε από τους Νεότουρκους. Πριν την πυρκαγιά προηγήθηκε αρπαγή όλων των κειμηλίων, εκτός από την εικόνα της Παναγίας Σουμελά, ενός ευαγγελίου του τρίτου κτήτορα της μονής, Οσίου Χριστοφόρου, από τον 7ο αιώνα και ενός Σταυρού με Τίμιο Ξύλο, τον οποίο είχε δωρίσει στο μοναστήρι ο αυτοκράτορας Μανουήλ Γ’ Κομνηνός. Το κειμήλια αυτά θάφτηκαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρισκόταν σε απόσταση 2 χλμ από την μονή.
Το αίτημα για μεταφορά των κειμηλίων και η παρέμβαση του Μητροπολίτη Ξάνθης
Οι Έλληνες του Πόντου ξεριζώθηκαν και τα κειμήλια έμειναν εκεί για σχεδόν μια δεκαετία. Στις 29 Μαΐου 1930 στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων ο μακαριστός Μητροπολίτης Ξάνθης Πολύκαρπος Ψωμιάδης, που βρέθηκε ως επισκέπτης και προσκυνητής, εισηγήθηκε στον υψηλό καλεσμένο της Μονής, τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο, την μεταφορά της εικόνας της Παναγίας από τον Πόντο στην Ελλάδα. Συγκινημένος ο Βενιζέλος υποσχέθηκε πως θα εξαντλήσει όλα τα μέσα για να ικανοποιήσει την επιθυμία του, που ήταν και επιθυμία των Ποντίων. Πράγματι, το 1930 κατά την επίσκεψη του τότε Πρωθυπουργού της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού, στο πλαίσιο προώθησης της ελληνοτουρκικής φιλίας, ο ποντιακής καταγωγής υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας Λεωνίδας Ιασωνίδης ζήτησε με έναν ιστορικό λόγο σε άπταιστα τουρκικά την άδεια να μεταβεί αντιπροσωπεία στον Πόντο για να παραλάβει τα σύμβολα αυτά των Ποντίων χριστιανών. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός ενθουσιάστηκε όταν άκουσε τον Έλληνα Υπουργό να μιλά σε άψογη τουρκική γλώσσα, καθώς ήταν αριστούχος της Νομικής Σχολής Κωνσταντινουπόλεως, και έδωσε την σχετική άδεια.
Η νέα Μονή Σουμελά στο Βέρμιο όρος της Βέροιας
Από το 1931 ο Ιασωνίδης πρότεινε μέσω των εφημερίδων την μεταφορά και εγκατάσταση της εικόνας σε κάποια περιοχή των Νέων Χωρών (Βόρειας Ελλάδας). Μετά την έγκριση μετέβη στον Πόντο ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος, ένας από τους τελευταίους μοναχούς της Σουμελά, ο οποίος μετέφερε τα κειμήλια στην Αθήνα και τα παρέδωσε στον μητροπολίτη Τραπεζούντας και κατοπινό αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο Φιλιππίδη. Μέχρι το 1951 όλα τα κειμήλια παρέμειναν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, ενώ την χρονιά εκείνη ιδρύεται από τον γιατρό Φίλωνα Κτενίδη το σωματείο «Παναγία Σουμελά» στην Θεσσαλονίκη. Μετά την θεμελίωση της ναού που κτίστηκε προς τιμήν της από τον Φίλωνα Κτενίδη, η εικόνα μεταφέρθηκε στις 15 Αυγούστου 1952 στις πλαγιές του Βερμίου όρους στην Βέροια. Περίπου σαράντα χρόνια μετά, τον Αύγουστο του 1993, παραδόθηκαν από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών ο σταυρός και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου. Τον Δεκαπενταύγουστο του 2010, 88 χρόνια μετά, τελέστηκε για πρώτη φορά Θεία Λειτουργία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην Παναγία Σουμελά του Πόντου.
Η Ξάνθη συνδέεται με την εικόνα της Σουμελά όχι μόνο μέσω των πολλών Ποντίων προσφύγων που ζουν εδώ, αλλά κυρίως λόγω της παρέμβασης του μακαριστού Μητροπολίτη Ξάνθης, Πολύκαρπου Ψωμιάδη, τα λείψανα του οποίου μεταφέρθηκαν το 2013 στην Ξάνθη από τον Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλο, άλλοτε ηγούμενο της Μονής Σουμελά Βερμίου.
* Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από το αρχείο του κ. Κώστα Μαυρομάτη
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
