Η Κοινότητα ως φορέας και δημιουργός πολιτισμικής ταυτότητας και παράδοσης
Της Αναστασίας Χατζοπούλου*
Στη σύγχρονη κοινωνία της κρίσης ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι τα σύγχρονα πολιτικά συστήματα έχουν αποτύχει και ότι το μέλλον και η σωτηρία της χώρας δεν πρόκειται να έρθουν με τις αλλαγές των κυβερνήσεων, ούτε των κυβερνώντων. Τελευταία συναντούμε πλήθος αιτημάτων για επαναδόμηση του Κοινοτικού συστήματος ως κοινωνικοπολιτικού μορφώματος, κάτι που εισήγαγε πρώτος ο Κ. Καραβίδας. Τα αιτήματα αυτά συνδέονται με την αποανάπτυξη, την τοπικοποίηση και τον απεγκλωβισμό από τον απολυταρχικό έλεγχο της κρατικής εξουσίας. Η αλλαγή, όπως πιστεύουν οι μελετητές της Λαογραφίας, θα πρέπει να γίνει στο σύστημα της διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο άνθρωπος θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως αυτόνομη και ανεξάρτητη μονάδα, με τις ιδιαίτερες ανάγκες και πεποιθήσεις του -για να μην αναφερθούμε στην διαφορετική πολιτική προσέγγιση του επαναπροσδιορισμού του δημοκρατικού πολιτεύματος. Όπως αναφέρει και ο Κ. Καραβίδας: “η σπουδαιοτέρα πρώτη ύλη του πλούτου μιας χώρας είναι το ανθρώπινο υλικό, αρκεί να δοθεί προσοχή στην τεχνική κατάρτιση αυτού του υλικού και στην οργάνωσή του”. Τέτοια παραδείγματα ακολούθησαν ήδη οι σημερινές Κοινότητες των Αμπελακίων, της Ανάβρας, του Πηλίου της Θεσσαλίας, της Φολέγανδρου και περιοχές της Κρήτης.
Σύμφωνα με τα προηγούμενα, γεννάται ένας έντονος προβληματισμός γύρω από το πνεύμα, την ιδεολογία και τη συμβολική υπόσταση της Κοινότητας. Η ένταξη της Κοινότητας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο (αστικό) και η ανάδειξη των συμβολικών και ιδεολογικών διαστάσεών της έχει οδηγήσει τους επιστήμονες στη μελέτη των περιπτώσεων, χωρίς αυθαίρετους διαχωρισμούς, σε κοινότητες της υπαίθρου και σε κοινότητες της πόλης ή σε κοινότητες του παρελθόντος και του παρόντος.
Η έννοια και ο ρόλος της Κοινότητας
Η Κοινότητα αποτελεί το βίωμα των εργαζόμενων ανθρώπων και διαμορφώνεται από τις μεταξύ τους σχέσεις, ενώ οι καταστάσεις γεννιούνται αυθόρμητα και αυτόνομα, δίχως να γνωρίζει κανείς ή να διεκδικεί την πατρότητά τους. Συνεπώς, η Κοινότητα εκτός από τα εμφανή χαρακτηριστικά της διακριτότητάς της εμφανίζει ομοιογένεια στα μέλη της, με δραστηριότητες και νοοτροπίες που αντιπροσωπεύουν το σύνολο, ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Η Κοινότητα έχει στόχο της να παρέχει τα απαραίτητα στα μέλη της για όλες τις δραστηριότητες και τις ανάγκες τους και να μπορεί να καλύψει τις ελλείψεις και τις αδυναμίες των «μη εχόντων», παρέχοντας εγγυήσεις για κοινωνική σταθερότητα και ασφάλεια των μελών της.
Οι άνθρωποι που μεταναστεύουν στις πόλεις μεταφέρουν μαζί τους βιώματα, αναμνήσεις και εμπειρίες των παιδικών τους χρόνων και εντάσσονται μέσα σε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες διακατέχονται από πολιτισμικά στοιχεία του προγενέστερου τόπου τους. Το σύνολο των βιωματικών αφηγήσεων απεικονίζει τον αστικό πληθυσμό-πολιτισμό, όπως αυτός διακρίνεται στον αστικό χώρο και δημιουργεί ένα μωσαϊκό από διαφορετικά περιβάλλοντα που ομαδοποιούν και συσπειρώνουν κατηγορίες ανθρώπων. Έτσι για παράδειγμα, στον 20ό αιώνα διαμορφώθηκαν μικρές κοινωνίες εντός του άστεως, όπως οι Αναφιώτες που εγκαταστάθηκαν στην Πλάκα, οι Υδραίοι στον Πειραιά κ.ο.κ. Δημιουργήθηκαν κοινότητες που αναγνωρίζονται από κάποια κοινά χαρακτηριστικά που είτε προσδιορίζουν την επαγγελματική τους ταυτότητα -π.χ. οι Σίφνιοι αγγειοπλάστες του Αμαρουσίου- είτε για λόγους ταυτότητας και ψυχολογικής στήριξης, είτε για τη δημιουργία οδών διακίνησης ανθρώπων και αγαθών.
Κάθε παραδοσιακή κοινότητα έχει τις δικές της πολιτισμικές εκφάνσεις (culture), όπως είναι η παραδοσιακή φορεσιά ή ο χορός, που φανερώνουν το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που είναι γέννημα του συνόλου της κοινότητας. Αντίθετα, οι πολιτιστικές εκφάνσεις (civilization) φέρουν ως επί τω πλείστον την ταυτότητα του δημιουργού τους -όπως είναι τα έπη του Ομήρου ή τα μνημεία της Ακρόπολης.
Η Κοινότητα διαμορφώνει πολιτισμό.
Επομένως η κοινότητα είναι ένας κοινωνικοποιητικός μηχανισμός μέσα από τον οποίο διαμορφώνεται πολιτισμός. Οι κοινότητες κατοχυρώνουν το χώρο τους και δημιουργούν τα δικά τους πολιτισμικά όρια, δημιουργώντας στερεότυπα και μυθικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος, ενισχύουν την ενότητα και σχεδιάζουν το παρόν και το μέλλον. Οι σύγχρονες έννοιες της κοινότητας προκύπτουν από ένα περιβάλλον κοινωνικής και γεωγραφικής κινητικότητας.
Με την αποδόμηση των Κοινοτήτων δεν παύει οριστικά η ύπαρξη της Κοινότητας, είτε σε υπαρκτό είτε σε φαντασιακό επίπεδο διαμόρφωσης. Η σύσταση τοπικών πολιτιστικών συλλόγων που έχει σκοπό τη συλλογή και αναπαραγωγή των εθίμων και των εκδηλώσεων που παράγονταν σε ένα τόπο μεταμορφώνει το άλλοτε σε μια ετεροτοπία, δημιουργώντας μια φαντασιακή πραγματικότητα. Οι ετεροτοπίες κατά μια άλλη διάσταση αποτελούν συλλήψεις τόπου με άλλο τρόπο, με την έννοια του συλλογικού φαντασιακού, κάτι που επιτυγχάνεται μέσω των ΜΜΕ, του κινηματογράφου, του θεάτρου, της τηλεόρασης, των περιοδικών, των εφημερίδων κλπ. Επίσης μπορούν να καλλιεργηθούν μέσα από την εκπαίδευση, τη διοίκηση, την εκκλησία, το μουσείο, αποτελώντας οικείες ετεροτοπίες της νεωτερικότητας.
Ενοποιητικός παράγοντας αυτών σήμερα αποτελεί η ψηφιακή τεχνολογία η οποία συνενώνει ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα, τρόπους ζωής και κοινούς στόχους, που απέχουν γεωγραφικά και πολιτισμικά δημιουργώντας χαρακτηριστικό παράδειγμα φαντασιακών κοινοτήτων.
Στο επόμενο κείμενο οι διαδικτυακές κοινότητες…
* Η Αναστασία Χατζοπούλου έχει σπουδάσει συντήρηση Αρχαιοτήτων και Ιστορία και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ.
